Қазақ музыка және театр өнерінің 1930–1940 жылдардағы тарихы жөніндегі төрт сериалы телехикая жарық көрді. Бұл – отандық телевизия саласындағы, руханият пен театр өміріндегі елеулі оқиға. «Қазақстан» телерадиокорпорациясы түсірген телехикая «Жел үстіндегі вальс» деп аталады. Телетуынды – әлемдік музыка мен қазақ мәдениетіне шоқтығы биік шығармалар тарту еткен көрнекті тұлғалардың өмірі мен шығармашылық жолын, танымал музыкалық туындылардың жазылу және сахналану тарихын баяндайтын тұңғыш көпсериялы жоба. Драмада Ахмет Жұбановтың рөлін М.Әуезов атындағы Қазақ ұлттық драма театрының актері Қайрат Нәбиолла, Мұқан Төлебаевтың рөлін осы театрдың актері Мерей Мұхтарұлы, Евгений Брусиловский рөлін М.Лермонтов атындағы мемлекеттік академиялық орыс драма театрының актері Филип Волошин, Латиф Хамиди рөлін актер Бекзат Азаматұлы сомдайды.
Телехикаяда Бейімбет Майлин, Құрманбек Жандарбеков, Шара Жиенқұлова, Қанабек пен Күләш Байсейітовтер, Жұмат Шанин, Темірбек Жүргенов, Мұхтар Әуезов, Құдайберген Жұбанов, Ғабит Мүсірепов, Құддыс Қожамияровтардың бейнесі көрініс табады.
Фильм туралы әлеуметтік желіде жүрекжарды жазбалар жарияланды. Мысалы, белгілі қаламгер Жүсіпбек Қорғасбек телехикаяда сөз бен саздың ерекше үйлескенін атап өтіп, қазақ музыкасының аңыз дәуірі туралы «Алтын қорға» қосылатындай орнықты телесериал түсірілгенін жазды. Ал туындыдағы бас кейіпкер Ахмет Жұбановтың немересі Тұрар Жұбанов (Болат Ахметұлы Жұбановтың ұлы) «телехикаяны толық қарап шықтым, сәтті картина, көңілімнен шықты», деп жазба қалдырған.
Телехикаяда халық музыкасын жинақтау мен нотаға түсіру жұмысындағы ұлт қайраткерлерінің саяси және тұрмыстық қиындықтарға қарамастан мол мұра қалдыра білгені, өнерге деген шексіз адалдығы жүрек қылын шертетін музыкамен өріліп, шебер суреттеледі.
«Телехикаядағы музыка камера қозғалыстары сынды бір нәрсені көрерменге меңзейтін өзіндік тілі бар элемент ретінде қолданыс тапқан. Актерлердің шеберлігіне көз тояды, табиғи. Сондықтан да болар, кейіпкерлерден мазасыздық байқалады. Бұл мазасыздық сол 1930–1940 жылдардың аумалы-төкпелі аурасын беру үшін тамаша құралға айналған», деп жазды кино және медиа сыншы Молдияр Ергөбек.
Тарихи туынды түсіру – киноиндустриядағы күрделі шығармашылық жұмыстардың бірі. Картина авторлары «Жел үстіндегі вальс» сериалын түсіру кезінде сол заманға сай локациялар табу қиын болғанын алға тартады. Түсірілім жұмыстары Абай атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық опера және балет театры, «Қазақконцерт», Жамбыл атындағы филармония секілді елдегі танымал тарихи ғимараттарда өткен және сол уақыттың лебі экран арқылы сезіліп тұр. Телехикаяның қоюшы-режиссері көрерменге бұған дейін «Дос Мұқасан», «Қара шаңырақ» секілді өміршең туындыларымен таныс Айдын Сахаман музыкалық аспаптар мен реквизиттерге байланысты біраз қиындық болғанын айтады. Әсіресе сол заман сипатына сай рояль табу және оны тасымалдау оңайға соқпаған. Ал сценарий авторының бірі Евфрат Шарипов тарихи телехикая көркемдік тұрғыдан тартымды болуы үшін нақты оқиғалардан шамамен 30 пайызға дейін алшақтауы мүмкін екенін атап өтті. Дегенмен сценарий авторы архивтік материалдарды мұқият қарап, терең талдау мен зерттеуден соң ғана мәтін жазуға отырған. Көркем туындыда тарихи оқиғалардың күрделі сипатына байланысты кейбір эпизодтардың біріктірілгені, кейбір кейіпкерлердің рөлі өзгертілгені байқалады. Жалпы, телехикая тарихты оқытуды емес, танымдық және көркемдік мақсатты көздейтінін білсек, бұл әбестік емес.
Белгілі драматург және театр шолушысы Ольга Малышева: «Бір телехикаяда тоғысқан тарихи тұлғалардың көптігі сонша, телехикая кез келген театр және өнерсүйер көрерменді бейжай қалдыра алмайды», деп жазды.
«Қазақстан» телерадиокорпорациясы кейінгі бес жылда көрерменге ұлт қайраткерлері мен тарихымыздың айшықты оқиғалары туралы 20 телехикая ұсынып, телесериал өндірісінде тыңнан түрен салғаны белгілі.
«Жел үстіндегі вальс» драмасы бір телехикая шегінде тұтас кезеңді қамту ауқымы мен сол тұстағы ірі қайраткерлер өмірін, оқиғаларды мазмұнды жеткізу тұрғысынан көрерменнің ғана емес, кино, театр, әдебиет саласы мамандарының оң бағасын алды. Бұл – бүкіл шығармашылық топтың еңбегі. Корпорация тарихты таныту бағытындағы телехикаялар өндірісін алдағы уақытта да жалғастырады. Өткен жылы Қазақ телевизиясының тарихына, 1920–1930 жылдардағы тұңғыш жоғары оқу орны Қазақ педагогикалық институтының құрылу тарихы мен ондағы қызмет еткен ұлт зиялыларының еңбек жолына арналған сериалдар эфирге шықса, биыл ұлттық театрдың 100 жылдығы мен Жеңістің 80 жылдығына орай түсірген сериалдарымыз көпшілікке ұсынылады. Жеңіс тарихына арналған телехикая Сайын Мұратбековтің «Жабайы алма» повесінің желісімен түсірілді», дейді «Қазақстан» РТРК» АҚ басқарма төрағасы Ләззат Танысбай.
Телерадиокорпорация кейінгі бес жылда тек тарихи бағытта 20-ға жуық телехикая түсірген. Олардың ішінде «Абай», «Әл-Фараби», «Мұқағали. Бұл ғасырдан емеспін», «Ахмет. Ұлт ұстазы», «Міржақып. Оян, қазақ!», «Әлкей. Ғұлама ғұмыр», күй анасы Дина Нұрпейісоваға арналған «Дина. Күй құдірет» сынды тұлғатану бағытындағы сериалдар циклін ерекше атап өтуге болады.
«Жел үстіндегі вальс» телевизиялық туындысы да – отандық кино мен мәдени мұрамыздың қоржынына өткен жылы түскен ең үлкен олжаның бірі. Туындының сценарий жобасы 6–7 ай жазылған. Бұған телехикаяның жалпы бағыты мен жанрын және драматургиясын айқындауға, тарихшылармен кеңесуге кеткен уақытты қосыңыз. Тұтас бір кезеңді қамтитын сюжеттік желіде актерлердің гримі мен костюмдері де кәсіби тұрғыда қойылғаны көрермен көңілінен шықты.
Сондықтан телехикая қорымызды құнды туындымен толықтырып қана қоймай, музыка мен театр өнерінің жаңа қырын ашты. Ондағы кейіпкерлердің келбеті мен тарихи және саяси оқиғалардың бүгінгі заман тұрғысынан алғандағы маңызы жас ғалымдар тарапынан қосымша зерттеулер жүргізуге, ал кино мен медиа саласының мамандары үшін тақырыпты әрі қарай өрбітіп, өрістетіп, тың дүниелер түсіруге ой салары сөзсіз.
