Инфографиканы жасаған – Амангелді Қияс, «EQ»
Биылғы көктемгі су тасқынына дайындық мәселесі Президент жанындағы Орталық коммуникациялар қызметінде өткен баспасөз мәслихатында жан-жақты айтылды. Келелі кеңесте жауапты сала жетекшілері табиғи құбылыс былтырғыдай әбігерге салмайтынына сендірді. Қауіп еткеннен айтамыз, қарғын су тағы да долы мінезін көрсетсе, әзірлігіміз қаншалықты? Былтыр елдің бірнеше облысын басып, орасан зардаптарға алып келген тасқынның биыл қайталанбайтынына ешкім де кепіл бола алмайды. «Сақтықта қорлық жоқ», «Қамданған қапы қалмайды» деген.
Су ресурстары және ирригация министрлігі диқандардың егістігін маусымдық суару кезінде сумен қамтамасыз еткен соң көктемгі су тасқынына дайындық кезеңін бастап кетті. Дайындық кезеңі негізінен су қоймалары, бөгеттер, басқа да қажетті құрылыстарды салу мен бұрыннан бар нысандарды реконструкциялауға бағытталды. Министрліктің ресми өкілі Мөлдір Әбдуәлиева былтыр су қоймалары мен басқа да гидротехникалық нысандарды жаңғыртып жөндеу қарқынды жүріп, 20 жоба іске асырылғанын атап өтті.
«Ақтөбе су қоймасына 36 жылдан бері алғаш рет реконструкция жасалды. Бүгінде қойманың сыйымдылығы 245 млн текше метрге жетті. Батыс Қазақстан облысында соңғы 58 жылда тұңғыш рет Киров су қоймасы жөнделді. Бұдан бөлек, суару каналдары қалпына келтірілді. Бұл жұмыстардың нәтижесі келешекте көрінеді. Осындай жөндеудің арқасында шаруаларға, фермерлердің егістігіне қажетті суармалы судың сапасы жақсарады. Атырау облысында 41 жылдан бері жөндеу көрмеген, ұзындығы 74 шақырым болатын «Ақсай» каналы жаңартылды. Астана су қоймасын реконструкциялауға жобалау-сметалық құжаттама әзірлену үстінде. Шығыс Қазақстан облысында Қандысу өзеніндегі су қоймасын қайта жаңғыртуға дайындық жұмыстары жүріп жатыр», деді ресми өкіл.
Су ресурстар және ирригация министрлігі мен Төтенше жағдайлар министрлігі бірлесе атқарған жұмыс та ауқымды. 16 өңірде су тасқынына дайындық аясында 584 шақырым болатын 400-ге тарта бөгетке жөндеу жүргізілген. Бұдан бөлек, 6 облыстағы, атап айтқанда, Ақмола, Ақтөбе, Батыс Қазақстан, Павлодар, Солтүстік Қазақстан, Қостанай облыстарындағы 84 елді мекенде қорғаныс бөгеттері мен гидротехникалық құрылыстарды салу, реконструкциялау, қалпына келтіру жұмыстары қолға алынды. Бұл шаруаның да игілігі мол, сол 84 ауылда тұратын 359 мың адамға қызыл судан қауіп төнбейді. Әрине, айтқан жерден аулақ, апат болмасын.
Қар суын бөгейтін гидротехникалық нысандардың құрылысын тексеру де жоспарға сай жүргізіліп келеді. Министрлік өкілі елдегі барлық су қоймаларында тасқын кезінде құйылатын суды қабылдап, өткізуге дайындық жүргізіліп жатқанын айтты.
«Министрліктің бассейндік инспекциялары Төтенше жағдайлар министрлігімен сондай-ақ жергілікті әкімдіктермен бірге 1502 гидротехникалық құрылысқа зерттеу жүргізді. Нәтижесінде, анықталған кемшіліктің барлығы түзелді. Одан бөлек 105 гидроқұрылысқа көп факторлы зерттеу жасау қолға алынды. Былтырғы көрсеткішпен салыстырғанда, 20 нысанға артық. Министрлік пен әкімдіктер Жол картасын бекітті. Құжатта 10 облыста 51 өзен учаскесі мен 1 көл анықталды. Тазартылатын учаскелердің жалпы ұзындығы – 814 шақырым», деді М.Әбдуәлиева.
Трансшекаралық өзендердің көктемде кемеріне жетіп, арнасынан асып, тасуы да айтарлықтай ауыртпалық. Сондықтан су мәселесінде көршінің көңілін тауып, болмысын бағу қашанда маңызды. Жалпы, су дипломатиясы тасқын кезінде де, суару маусымы кезінде де өте керек. Тасқын кезеңін өткізу мен өзара іс-қимыл жөніндегі Қазақстан-Ресей бірлескен жұмыс тобы құрылып, құрамы, ережесі мен биылға арналған жұмыс жоспары бекітілді. Қос тарап су тасқыны кезеңінде ақпарат алмасып отыруға келісті. Қытаймен де су тасқыны кезіндегі жұмыс екі жақты келісім арқылы іске асады. Трансшекаралық өзендер бойында су тасқыны кезінде табиғи апаттар туындаған жағдайда тараптарды шұғыл хабардар ету жөнінде келісім бар. Қырғызстанмен жүргізілген келіссөздер барысында біздің тарап Талас өзені арқылы су өткізу көлемін ұлғайту туралы келісімге келді. Бұл Киров су қоймасынан су жіберуді реттеу, су тасқыны кезеңінде апаттың алдын алу мақсатындағы қадам болып отыр.
Сондай-ақ шет мемлекеттермен тәжірибе алмасу белсенді жүріп жатыр. Жапония елшілігінің қолдауымен осы елдің Халықаралық ынтымақтастық агенттігінің мамандары еліміздің 4 облысындағы 13 гидротехникалық құрылысты тексерді. Сарапшылар су тасқыны кезінде өте үлкен көлемде су қабылдаған Ақмола, Қарағанды, Ақтөбе, Батыс Қазақстан облыстарындағы нысандарды зерттеді. Су ресурстары және ирригация министрлігі мен Дельфт Су білім беру институты арасындағы меморандум аясында нидерландылық мамандар Астана мен Ақтөбеде тасқын тәуекелдерін саралауға қатысты бірнеше семинар өткізді.
Қамсыздық жайсыздыққа ұрындырады. Апат айтып келмейтінін сылтау етпей, қапысыз қарекет жасаған абзал. Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі Су ресурстары және ирригация, Экология және табиғи ресурстар, Төтенше жағдайлар министрліктерімен бірлесіп су тасқынын болжауға, модельдеуге мүмкіндік беретін Tasqyn ақпараттық жүйесін әзірлеуді қолға алды. Бұл жаңашылдық жаһандық GloFAS су тасқыны туралы ескерту жүйесіне қосылды. Енді Tasqyn жүйесіне арқа сүйей отырып, 135 өзеннен су тасқыны кезеңіне қатысты ұзақ мерзімді болжам алуға мүмкіндік болады. Алғашқы байлам шамамен ақпан айының басында, екіншісі наурыздың басында жарияланбақ.
Су ресурстары және ирригация министрлігі Есіл өзенінің Сергеев су қоймасының етегін, Жайық өзенінің Орал қаласынан Январцево гидро бекеті бағытындағы бөлігін, Нұра өзенінің Қошқарбаев ауылынан төмен Оразақ ауылына дейінгі учаскелерін батиметриялық түсірілім жұмыстарын аяқтады. Жинақталған мәліметтер су тасқынын болжауға септігін тигізбек. Tasqyn жүйесінде су тасқынын болжау мен модельдеу әдістемесі әзірленіп, бекітілді. Алгоритм келесідей: құзырлы органдар жүйеге су айдындарындағы су деңгейі, су жіберу көлемі, гидрометео болжам жөніндегі мәліметтерді енгізеді.
Су ресурстары және ирригация вице-министрі Нұрлан Алдамжаров су тасқыны бола қалған жағдайда гидротехникалық құрылыстардың жұмысын қадағалайтынын, елдегі барлық гидротехникалық құрылыстарға мониторинг жүргізетінін атап өтті.
«Төтенше жағдай министрлігімен бірлесіп, нақты алгоритмін бекіттік. Әр мемлекеттік орган мен жергілікті атқарушы органдардың тасқын кезінде қалай жұмыс атқаратыны осы тұжырымдамада бекітілген. Мемлекеттің меншігіне тиесілі су тіреуіш гидротехникалық құрылыстың 234-і мемлекеттік, 914-і коммуналдық меншікке қарайды. Тасқынға тосқын кезінде қолданылатын инертті материалдар да, техникалар да жеткілікті», деді. Н.Алдамжаров.
«Қазгидромет» РМК Гидрология департаментінің директоры Нұрғалым Серікбай табиғаттың тосын мінез танытуын дәл болжап, еріген қар суы мен жауын-шашын мөлшерін нақты шегелеп айту мүмкін еместігін ескертті.
«Табиғи құбылыс «Қазгидромет» болжамымен байланысты емес. Дегенмен де жыл сайынғы көктемгі су тасқынына қатысты болжаудың әдістемелерін толықтырып, жаңғырттық», деді департамент директоры.
Ақпан айының басында «Қазгидромет» су тасқынына қатысты алдын ала болжамын жариялайды.
