Экономиканы тұрақтандыру тетіктері

Бюджеттің кіріс бөлігін ұлғайту керек

Петропавлда өткен Премьер-министр Олжас Бектеновтің бизнес қоғамдастықпен кездесуі­не кәсіпкерліктің әртүрлі сала­ларының 60-қа жуық өкілі, соның ішінде ірі ауыл шаруашылығы өндірушілері мен өнеркәсіптік кәсіпорындардың басшылары, сондай-ақ ШОБ, микробизнес және жеке кәсіпкерлік өкілдері қатысты. Үкімет басшысы салық жүйесіндегі кез келген өзгерістердің, ең алдымен бизнес­ке қатысы барын, алайда мем­лекет тұрақты инвестиция­лық ахуалды қамтамасыз етуге мүдделі екенін жеткізді.

– Қазіргі уақытта бюджеттің кіріс бөлігін ұлғайту бағытында жұмыс істеу қажет. Осыған дейін даму бюджетінің деңгейі төмен болды. Салық мөлшерлемелерін төмендету және көптеген жеңіл­дікті енгізу туралы бұрын қабыл­данған шешімдер мем­лекет­тік шығыстардың кіріс­терден айтар­лықтай асып түсетін бюджеттің теңгерімсіздігіне әкелді, – деп атап өтті О.Бектенов.

Бюджетті теңдестірудің сценарийлері шектеулі. Оның бір нұсқасы – Ұлттық қорды тапшылықты жабуға пайдалану, бірақ бұл тәсіл оның тез түгесілуіне алып келеді. Балама жол – әлеуметтік шығыстарды қысқарту, олар мемлекеттік бюджеттің 60%-ын құрайды. Дегенмен, Премьер-министр атап өткендей, Қазақстан әлеу­меттік мемлекет және өз міндеттемелерін орындайтын болады. «Оңтайлы нұсқа – бюджеттің кіріс бөлігімен жұмыс істеу, яғни салық мөл­шерлемелерін түзету және салық режімдерін қайта қарау» деген Олжас Бектенов Үкімет осы тәсілді ұстанатынын айтты. Үкімет жетекшісі қара­жат­тың экономикаға қайта құйы­латынын, бизнесті қолдауға және инфрақұрылымды дамытуға бағытталатынын атап өтті. Олар мемлекеттік аппаратты кеңейтуге бағытталмайды.

– Біздің міндетіміз – бизнес пен экономиканың тұрақты өсуі үшін жағдай жасау. Бюджеттің қосымша кірістері бизнестің өзі ұсы­натын жобаларды қар­жы­лан­дыруға жұмсалады. Зама­науи инфрақұрылымсыз, энергия көздері, жылу және электр желі­лерісіз бизнес дамымайды. Энергия көздерінің тапшылығы көбінесе жаңа жобаларды іске асыруға кедергі болады, –  деді О.Бектенов.

Дербес салық реформасы

Қаржы вице-министрі Дәурен Темірбеков Өңірлік кәсіпкерлер палатасының алаңында Ақмола облысының бизнес-қоғамдас­тық өкіл­дерімен кездесті. Жиын­да салық реформалары, оның ішінде ҚҚС мөлшерлемесін арттыру мәселесі талқыланды. Д.Темірбеков ҚҚС сараланған мөлшерлемелері бойынша Үкіметтің ұсыныстарын жеткізді. Қосылған құн салығының жалпы мөлшерлемесін 16% деңгейінде белгілеу ұсынылып отыр. Ал ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірушілерді салықтан толы­ғымен босату жоспарланған. Бірқатар салаларға 10% ара­лық мөлшерлеме енгізіледі. Осы­лайша, Үкімет ұсынған ҚҚС мөл­шерлемесін саралау: 16%, 10%, 0%, салықтан босатуды қамтиды.

– ҚҚС өсімі үй маңындағы дүкендерге, мейрамханаларға, сұлулық салондарына және басқа да бөлшек сауда орындарына әсер етпейді, – деп түсіндірді Ұлт­тық экономика министрлігі салық және кеден саясаты депар­таменті­нің директоры Ерлан Сағынаев.

Ал Ақмола облысы Туристік қауымдастығының басшысы, туризм және экология салалық кеңесі­нің төрағасы Қайрат Сұл­танов салықты көтеруден бас­қа, бюджет шығыстарының құры­лымын сыни тұрғыдан қайта қарау маңызды дейді.

– Өткен жылы енгізілген қатаң бюджеттік ережелердің сақталуына бақылауды күшей­ту қажет, ел экономикасының ішінде резервтерді іздеу қажет. Еңбекақы төлеу қорына салық жүктемесінің 10%-ға төмендеуі ҚҚС мөлшерлемесін көтеру есебінен өтемақымен қатар жүр­меуге тиіс, ол дербес салық реформасы болуы керек, – дейді ол. 

Ақмола облысы Кәсіпкер­лер палатасының директоры Ерқанат Мұсылманбек қосылған құн салығында мөлшерлеме мен шекті тіркеу мәселесі ақылға қонымды түрде қабылдануы керек дейді.

– Ақмола бизнес-қоғамдас­тығының пікірі ескеріледі деп үміттенеміз, біз әріптестеріміз­дің барлық ұсынысын ҰКП Орта­лық аппараты арқылы қаржы ми­нистрлігіне жазбаша түрде жолдаймыз. ҚҚС мөлшерлемесі мен шекті тіркеу мәселесі білікті сарапшылардың, кәсіпкерлер мен депутаттардың пікірін ескере отырып, ақылға қонымды түрде қабылдануы керек, – деп толықтырды ол.

Ең төменгі мөлшерлеме

Шымкент қаласының Кәсіпкер­лер палатасында бизнес өкілдері Ұлттық экономика вице-министрі Бауыржан Құдайбергеновпен кездесті. Жиында алдағы салық рефор­малары, соның ішінде ҚҚС мөл­шерлемесін арттыру мәселелері талқыланды.

 – Еліміздегі ҚҚС – ең төмен мөлшерлемелердің бірі. ҚҚС табыстың маңызды көзі екеніне қарамастан, 2022 жылы оның үлесіне ІЖӨ-нің тек 4%-ы ғана тиесілі болды, бұл салыстырмалы кіріс деңгейі 7% болатын елдер бойынша орташа көрсеткіштен әлдеқайда төмен. ҚҚС-ты нығай­ту кірісті арттырып қана қоймай, мұнайдан түсетін құбылма­лы кірістерге тәуелділікті азайтады және еліміздің инфрақұры­лым мен индустрияны дамыту бағдарламасын қаржыландыруға көмектеседі, –  деді вице-министр.

Шымкент қаласы ӨКП Өңір­лік кеңесінің мүшесі, «Кере­мет-Оңтүстік «бөбекжай бағы» басшысы Диана Қараманова әлеуметтік мекемелерді ҚҚС-дан босатуды немесе қызметтердің қолжетімді болуы үшін салық­тық жеңілдіктер беруді ұсынды. Ал Шымкент қаласы мен Түркістан облысының жеке клиникалар қауымдастығының» басшысы Әнуарбек Маймақов меди­цинадағы жоғары мөл­шерлеме медициналық көмекке қол жеткізуді қиындатуы мүмкін екенін айтты. Салалық кеңес мүшесі Дәулет Қанашаев Салық және Кәсіпкерлік кодекстеріне өзгерістер енгізу кезінде жеңіл өнеркәсіптің ерекшеліктерін ескерудің маңызын атап өтті.

Бизнесті қолдайтын өзгеріс

Шығыс Қазақстан облысын­да қаржы вице-министрі Ержан Біржанов кәсіпкерлермен кез­десіп, салық реформасындағы өз­герістерді түсіндірді. Вице-министрдің айтуынша, ҚҚС бо­йынша есепке қою шегін 80 млн теңгеден 15 млн теңгеге дейін төмендету, сондай-ақ арнайы салықтық режімдерді реформалау қажет. Ал арнайы салықтық режім мен бөлшек салықты трансформациялау жоспарланып отыр.

Қазір жеңілдетілген декларация жүйесі жылдық кірісі 180 млн теңгеге дейінгі, жұмысшы­лар саны 30 адамға дейінгі кәсіпкер­лер үшін 2% мөлшерлемені қарастырады. Бұған қоса, фор­маль­ды түрде бөлшек салық жү­йесі болған, ол жылдық айналы­мы 2,4 млрд теңгеге дейінгі бизнесті қамтыған, қызметкерлер санына шектеу қойылмаған және мәс­лихаттардың шешімімен 4% мөлшерлемесін екі есе төмендету мүмкіндігі болған. Енді осы екі режімді біртұтас жеңілдетілген декларация форматына біріктіру көзделіп отыр, бұл ретте кірістің жоғарғы шегі сақталады – ол шамамен 2,4 млрд теңгені құрайды.

Салықтық түсімдерді арттыру мәселесі алдағы реформаның негізгі тақырыптарының бірі болып отыр. Үкімет бюджетке тұрақты кіріс көзін қамтамасыз етуді, Ұлттық қорға тәуелділікті төмендетуді және бизнесті дамыту үшін қолайлы жағдай жасауды көздейді. Алайда бұл мақсаттарға жету үшін салық саясатының инвестициялық өзгерістерге, компаниялардың бәсекеге қабілеттілігіне және экономикалық өсімге ықпалын ескеру қажет. Салық реформасын жетілдіру барлық мүдделі тараптардың пікірлерін ескере отырып жүргізіледі. Салық жүйесін жаңғырту – бизнестің дамуына кері әсер етпейтін­дей әрі экономиканың бәсекеге қабілеттілігін сақтайтындай етіп жүргізу маңызды.

Кәсіпорындар мүддесі ескерілуі шарт

Жамбыл облысында болған кездесуде «ӘулиеАтаТрансПасс» ЖШС директоры, Жамбыл облысы Кәсіпкерлер палатасы Өңірлік кеңесінің мүшесі, Көлік және логистика салалық кеңесінің төраға­сы Рашид Пірманов жолаушы­лар тасымалы саласына қатысты мәселе көтерді. Ол әлеуметтік маңызы бар жолаушы тасымалымен айналысатын кәсіпорындар үшін ҚҚС мөлшерлемесін 0%-ға дейін төмендету мүмкіндігін қарастыруды ұсынды. Оның айтуына қарағанда, бұл қоғам­дық көліктің қолжетімділігін сақ­тау­ға, мемлекет пен бизнес­тің мүдде­лерін теңестіруге ықпал етеді.

Р.Пірмановтың пікі­рінше, ҚҚС мөл­шерлемесін төмендету, жаңа автобустарды әкелу кезінде делдалдарды жою көлік ком­панияларының қар­жылық жағ­дайын жақсар­тады. Бұл шаралар маршруттарды қысқартудың алдын алып, жолақы құнын тұрақты деңгейде ұстап тұруға және автобус паркін жаңар­туға мүмкіндік береді. Ұзақ­­мерзімді перспективада бұл өзгерістер жолаушылар ағыны­ның артуына, кәсіпорындар кірісінің 5%-дан 20%-ға дейін өсуіне ықпал етіп, қызмет көрсету сапасын жақсартады және жаңа жұмыс орындарын ашады.

Кездесу аясында қатысушылар салық саясатындағы оңтайлы шешімдерді іздеу үшін мемлекет пен бизнес арасындағы сындарлы диалогтің маңыздылы­ғын атап өтті. Реформалар­дың ашық­тығы және кәсіпкерлердің пікірлерін есепке алу шағын және орта бизнесті қолдаудың тиімді тетіктерін әзірлеуге мүмкіндік береді, бұл өз кезегінде еліміздің экономикалық дамуына оң әсер етеді.