Фото: egemen.kz/ Ерлан Омар
Экономист Алмас Чукин өз сөзінде сыртқы инвестициялардың азайып, 2024 жылдың қорытындысы бойынша таза ағын минуста болғанын атап өтті. «Бұл Қазақстан экономикасына 2026-2027 жылдары қиындықтар туғызады. Не ексең, соны орып аласың. Егер біз қазір аз ексек, онда астықты қайдан күтеміз?», деді сарапшы.
KPMG (Түркия) серіктесі Sinem Cantürk сөзіне қарағанда, инвестициялардың төмендеуі көптеген өңірлерге қатысты болған. Америкада инвестициялар 63,8 долар млрд-қа (кем дегенде 6 жыл ішінде) дейін төмендесе, EMEA-да 27,6 млрд доллардан 20,3 млрд долларға дейін, Ұлыбританияда - 2023 жылы 13,6 млрд доллардан 9,9 млрд долларға дейін, Азияда Тынық мұхиты аймағында 11,4 млрд долларға дейін құлдыраған (2014 жылдан бері). Тек Таяу Шығыста ғана - инвестиция 1,2 млрд-тан 2,2 млрд долларға дейін өсті.
EA Global Capital бас директоры Әділгерей Намазбаев жаһандық теңгерімсіздіктерге, оның ішінде дамыған және дамушы нарықтар арасындағы экономикалық өсу қарқынындағы алшақтыққа назар аударды. Бұл ретте АҚШ та, Еуропа да Қазақстан сияқты инфляцияны тежеу мен экономикалық өсімді қолдау арасында теңгерімдеуге мәжбүр. «Ставкаларды көтерудің агрессивті циклдерінен кейін инфляцияның баяулау белгілері байқалады, бірақ тәуекелдер жоғары күйінде қалып отыр», деп есептейді сарапшы.
Жеткілікті ақша
«Атамекен» ҰКП басшысы Райымбек Баталовтың айтуынша, мемлекет экономикаға орасан зор қаражат - 11 трлн теңгеден астам қаржы құюды жоспарлап отыр. Бұл қаражатты тиімді пайдалану үшін ол салалық кластерлерді дамытудың жаңа тұжырымдамасын ұсынды. Ұсынылып отырған модель - бұл жұмыс істеп тұрған өндірістерді дамыту мен жаңаларын құрудың бүкіл тізбегін ашық ететін цифрлық экожүйе.
Екінші жағынан, мемлекеттің дәл осы араласуы экономикада теңгерімсіздік туғызады. «Біз нарықтық мөлшерлемеге қарағанда неғұрлым төмен пайызбен ұзақ мерзімге кредит беру мүмкіндігі бар мемлекеттік даму институттарымен клиенттер үшін күресеміз. Бізде банктерде валюталық өтімділік жеткілікті. Бірақ қазақстандық кәсіпкерлерді қаржыландыру үшін бізге ұзын теңге қажет. Банктерді ұзын ақшамен қамтамасыз ету - ауыр мәселе», деп атап өтті Еуразиялық Банк басқармасының төрайымы Ләззат Сатиева.
Оның үстіне, қор нарығында да ақша бар. Қазақстан қор биржасы (KASE) төрағасының орынбасары Дана Аманжолова цифрландыру, IPO-ны жандандыру және «жасыл» технологияларға инвестициялардың өсуі сияқты әлемдік трендтерді атап өтті. Биржа 1,6 млрд доллар сомаға ESG-облигациялардың 30 шығарылымын тіркеді, сондай-ақ орнықты даму бойынша білім беру бастамаларын енгізді. 2024 жылы KASE Index 33% өсім көрсетті, ал сауда-саттықтың жалпы көлемі 261,5 трлн теңгеге жетті, бұл биржалық нарықтың серпінді дамуын көрсетеді.
Санмен есептелген ақша
Банк секторының төмен инвестициялық тартымдылығы аясында финтех тиімді көрінеді. Қазақстанның инновациялық көшбасшыларының 30% -ы қаржы секторын білдіреді, бұл оның жаңа технологияларға ашықтығын көрсетеді. Бұдан басқа, финтех-компаниялар дәстүрлі банктерге қарағанда кірістердің неғұрлым жоғары өсу қарқынын көрсетіп отыр. Бұл туралы CFO саммитінде KGF директоры Маржан Меланич Centras Rankings C500 таныстыра отырып айтты
Төлемдер ақылды, жылдам және қауіпсіз болады. Жасанды интеллект алаяқтықпен күресті өз мойнына алады, биометрия мен блокчейн жеке басын тексеруді жеделдетеді, ал сандық әмияндар нарықты басып алады. Виртуалды карталар танымалдылыққа ие болып келеді, ал шағын және орта бизнес өсу үшін қаржы құралдарын көбірек алады. Бұл туралы Mastercard компаниясынан Санжар Жамалов егжей-тегжейлі айтып берді. Оның айтуынша, төлем индустриясының басты тренді - ынтымақтастық пен жаһандану. Халықаралық аударымдар нақты уақытта қалыпты жағдайға айналып келеді, ал travel-индустрия, корпоративтік төлемдер мен B2B-шешімдер жаңа деңгейге шығады. Mastercard корпоративтік карталары (T&E, Purchase, CTS, Wholesale Program) бизнес шығындарын жеңілдетеді: қонақ үйлер, такси, іскерлік кездесулер - барлығы бақылауда.
Цифрлық технологияларға арналған кеңістік бос күйінде қалып отыр. 2024 жылы Data Literacy KZ командасы компаниялардың AI-ны қаншалықты табысты енгізетінін түсіну үшін Қазақстандағы орта және ірі бизнестің 112 басшысынан сұрастырды. Нәтижелері ауыр: компаниялардың тек 12% ғана инвестициялардың қанағаттанарлық өзін-өзі ақтауына қол жеткізді, ал 88% ROI-ны білмейді немесе өлшей алмайды. 56% AI-ны дағдылы процестерді автоматтандыру үшін пайдаланады, бірақ технологияларға стратегиялық көзқарас жетіспейді. Осындай мәліметтермен Datanomix компаниясының тең негізін қалаушы Александр Полоротов бөлісті. Оның айтуынша, басты кедергілер - ресурстар мен дағдылардың жетіспеушілігі (тиісінше 59% және 58%), қызметкерлердің AI-ға сенімсіздігі (ірі компанияларда 44%) және қаржылық шектеулер (жобалардың 36,4% бюджетті қайта бөлуге байланысты тоқтатылады).
Ақша қайда?
Осы сұраққа жауап бере отырып, «Сентрас» компаниялар тобының негізін қалаушы мен KGF төрағасы Елдар Әбдіразақов айтқан сигналдарға назар аударуды ұсынамыз:
- «Кейінге қалдырылған инфляция» - жаһандық экономиканың баяулауы аясында бағаның өсуі.
- Қор нарықтары минуста, ал венчурлік инвестициялар шығынға ұшырайды. Капиталдың 60% -ы ИИ-ға кетеді - технологияға мөлшерлеме басты драйвер болып қала береді.
- Салықтар мен сатуларға қысым liquidity management қайта қарауды талап етеді.
- Маржиналдықты төмендету кезіндегі шығындардың өсуі: үдерістерді оңтайландыру енді опция емес, қажеттілік.
- AI, жаңа валюта ретінде - алгоритмдерге инвестиция салмайтын компаниялар сыртқа шығады.
- Cryptocurrency - құбылмалылығына қарамастан, бұл портфельді әртараптандыру құралы.
- «Демпинг арқылы баға белгілеу» - бәсекелестердің агрессивті стратегиялары рентабельділік пен нарық үлесін ұстап қалу арасындағы теңгерімді іздеуге мәжбүрлейді.
- Шығындарды басқару - басты басымдық. Әңгіме қысқарту туралы емес, smart-оңтайландыру туралы (аутсорсинг, автоматтандыру, жеткізушілермен келіссөздер).
- Болжамдылық - интуиция емес, деректер базасында сценарийлерді болжау.
- Табыс жоқ жерде пайда табу - жаңа нарықтарды іздеу, өнім
- Ресурстар - мақсаты - бюджеттерді жоғары маржалық бағыттардың пайдасына қайта бөлу.
- Нарыққа икемді болу - қаржылық үлгілерді өзгермелі жағдайларға тез бейімдеу.
«2025 жыл CFO-дан ақшаны санауды ғана емес, алдын ала болжауды, бейімделуді және тәуекелге баруды талап етеді. Финдирдің міндеті - макро сілкіністерді мүмкіндікке, ал микросигналдарды іс-қимылға айналдыру», деп атап өтті Елдар Әбдіразақов.
Саммитте жыл бизнесмендері анықталды. Олардың қатарында Beeline Kazakhstan бас қаржы директоры Гаухар Әділова, «Лотте Рахат» қаржы директоры Марат Нұрғазиев, RG Brands Kazakhstan бас қаржы директоры Тимур Жанғожанов бар.
Жеңімпаздар CFO - бұл жай ғана бюджеттің сақтаушысы емес, тәуекелдерді мүмкіндіктерге, ал сандарды жол карталарына айналдыруға қабілетті көрнекті қадам екенін де дәлелдеді.
