Суретті түсірген – Ерлан ОМАР, «ЕQ»
Еңбек адамы қандай сый-құрметке болсын лайық. Сол тұрғыда Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев жариялаған Жұмысшы мамандықтар жылы еліміздің еңбек нарығы мен білім беру жүйесіндегі бетбұрыс кезеңі болды, мемлекеттік саясат саласындағы іргелі институционалдық реформаларға жол ашты.
Биыл еліміз үшін табысты жыл болды. Экономика саласы 6,4% өсім көрсетті. Отандық зауыттарда 147 мың автокөлік құрастырылды. 17 млн шаршы метрге жуық тұрғын үй салынды. Денсаулық сақтау саласында 219 жаңа нысан бой көтерді. 130 жаңа мектеп пайдалануға берілді. Жаңадан 173 өндіріс іске қосылып, 22 мың жұмыс орны ашылды. Диқандарымыз екінші жыл қатарынан рекордтық көлемде – 27 млн тонна астық жинады. 13 мың шақырым жол реконструкцияланып, жөндеуден өтті. Міне, осы толайым табыстардың артында мыңдаған адамның маңдай тері, ерік-жігері, есепсіз еңбегі тұр. Олар – қатардағы қарапайым жұмысшылар, мамандар, құрылысшылар, механизаторлар, технологтер, диқандар, бақытын адал кәсіптен тапқан басқа да қайың қаптал азаматтар.
Атаулы жыл аясында жұмысшы мамандықтардың беделін көтеру тек ұранмен емес, нақты қаржылық қолдаумен жүзеге асты. Коммуналдық шаруашылық, су, жылу энергетикасы саласындағы жұмысшылардың жалақысы жыл басынан бері орта есеппен 25-30%-ға өсті. Бұл бұрын кадрлардың келім-кетімі өте жоғары болған салаларда тұрақтылықты қамтамасыз етті.
Өңірлерде «Еңбек жастары», арнайы ипотекалық бағдарламалар аясында өндірісте жүрген жас мамандарға жеңілдетілген несиемен баспана алуға квоталар бөлінді.
Еңбек адамын құрметтеу – елдің рухани кемелдігін көрсететін ұлы қасиет. Адал еңбек – адамзаттың арқа сүйер тірегі, қоғамның қуат күші. Қай заманда да ел дамуының негізі маңдай терімен, қол күшімен, ақыл-парасатымен еселеп еңбек еткен ақжүрек адамдардың қажырлы қызметі арқылы қалыптасқан. Осы орайда биыл еңбек адамының мәртебесіне, қоғамдағы орнына ерекше назар аударылды. Жыл барысындағы марапаттау шараларында қарапайым еңбек адамдары – кеншілер, механизаторлар, құрылысшылар, малшылар, өндіріс озаттары «Қазақстанның Еңбек Ері», басқа да жоғары наградаларға көптеп ие болды. Бұл қоғамдық санаға қатты әсер етті.
«Жұмысшы мамандықтары жылы» аясында негізінен қол күшімен атқарылатын ауыл шаруашылығы мен өндіріс секторлары кең ауқымды мемлекеттік қолдауға ие болды. Соның арқасында саладағы кадр тапшылығын жою, еңбек өнімділігін арттыруға қатысты нақты нәтижелерге қол жеткізілді.
Инфографиканы жасаған – Зәуреш СМАҒҰЛ ,«EQ»
Агроөнеркәсіп кешеніндегі басты мақсат ауыл еңбегін цифрландыру, жастарды ауылға тарту болды. «Ауыл аманаты», басқа да бағдарламалар аясында ауылдық жерлерде 18 мыңнан астам жаңа шағын кәсіпкерлік субъектісі ашылды. Нәтижесінде, ауылда 45 мыңға жуық адам тұрақты жұмыспен қамтылды. Бұл маусымдық жұмыссыздықты 12%-ға қысқартты.
Елдегі су тапшылығы мәселесін шешу мақсатында «Су ресурстары және ирригация» мамандығына бөлінген гранттар саны үш есе өсті. Биыл су үнемдеу технологияларын енгізген фермалардың үлесі 30%-ға жетті. Осы қондырғыларды күтіп ұстайтын гидротехниктер мен инженер-мелиораторлардың жалақысы орта есеппен 450-500 мың теңгеге дейін көтерілді.
Ветеринарлардың жалақысы бюджеттік сала қызметкерлерімен теңестіріліп, қосымша 50% үстемеақы төлене бастады. Цифрлық ветеринария жүйесі толық іске қосылып, мал дәрігерлерінің қағазбастылығы 70%-ға
азайды. Лизингтік бағдарламалар арқылы шаруалар 5 мыңнан астам озық үлгілі John Deere, Claas, сондай-ақ өзімізде құрастырылған жаңа ауыл шаруашылығы техникаларын алды. Заманауи басқару тетігі, GPS-навигация, климат-бақылау сынды техника жетістіктері механизатор, комбайншы мамандығының тартымдылығын арттырды.
Өндіріс саласындағы шикізаттық экономикадан өңдеуші экономикаға көшу үдерісінде жұмысшы мамандардың рөлі күшейді. Жыл қорытындысында өңдеу өнеркәсібінің өсімі тау-кен өндірісінен де асып түсті (+6.5% өсім). Бұл зауыт-фабрикалардағы тұрақты жұмыс орындарының көбейгенін білдіреді. Қарағанды аймағындағы металлургиялық комбинат пен шахталарда еңбек қауіпсіздігін цифрландыруға қатысты ауқымды жоба аяқталды. Өндірістік жарақат алу көрсеткіші 2024 жылмен салыстырғанда 25%-ға төмендеді. Шахталарда «ақылды датчиктерді» бақылайтын операторлар мен IT-инженерлердің жаңа буыны қалыптасты.
Қостанай мен Алматыдағы автозауыттарда дәнекерлеу, бояу цехтары толықтай автоматтандырылған желіге көшті. Осы саладағы білікті жұмысшылардың орташа жалақысы 600 мың теңгеден асты. Соған қарамастан, автомеханиктер, мехатрониктер, электр жабдықтарын жөндеушілерге сұраныс еселеп артып отыр.
Батыс өңірлерде полипропилен, полиэтилен шығаратын ірі кешендердің екінші кезегі іске қосылды. Жобаларға 3000-ға жуық жергілікті жас маман технологтер, аппаратшылар жұмысқа қабылданды. Шетелдік жұмыс күшін алмастыру көрсеткіші 90%-ға жетті.
Биылғы жылдың басты жетістігі ауыл шаруашылығы мен өндірістегі маман-кадрлардың «жасаруы» болды. Бұрын бұл салаларда орта буын өкілдері, зейнет алды жасындағы адамдар басым болса, қазір дрондар, автоматтандырылған станоктар сынды жаңа технологиялардың көптеп іске қосылуымен 25-35 жас аралығындағы жастардың үлесі 20%-ға артты.
Атаулы жылдың стратегиялық мән-маңызы, мұрат-мақсаты қоғамдағы қол еңбегіне қатысты кері түсінікті, қалыптасып қалған қасаң қағидаларды жою, техникалық, кәсіптік білім жүйесін нақты экономика сұранысына бейімдеу болды. Президент бастамасы ең алдымен еңбек нарығындағы теңгерімсіздікті реттеуге негізделді. Айталық, елімізде дипломды заңгерлер мен менеджерлер қаншалықты көп болса, өндіріске қажет дәнекерлеушілер мен энергетиктер соншалықты тапшы. Осындай олқылықтардың орнын толтыруға бағытталған оралымды шаралар өз жемісін берді.
Ең басты нәтиже – жастар санасында қатардағы жұмысшы мамандықтарының кеңсе қызметкерлерінен кем емес, керісінше, табысты әрі құрметті екендігі туралы түсінік орныға бастады. Болашақта бұл қарқынды бәсеңдетпей, жұмысшылардың әлеуметтік пакетін одан әрі кеңейту, еңбек жағдайын барынша жақсарту басты назарда болуға тиіс.
Биыл техникалық, кәсіптік білім саласындағы түбегейлі өзгерістер, реформалар сандық, сапалық көрсеткіштермен ерекшеленді. Ресми деректерге сүйенсек, техникалық мамандықтарға бөлінетін гранттар саны рекордтық деңгейге жетті. Мемлекеттік тапсырыстың 70%-ы металлургия, IT, энергетика, құрылыс сынды жұмысшы мамандықтарына бағытталды. Колледж студенттерінің шәкіртақысы 2024 жылмен салыстырғанда орта есеппен 50%-ға өсті. Бұл жастардың кәсіптік білімге деген қызығушылығын арттырды.
Елімізде 20-дан астам шетелдік жетекші оқу орындарының (Германия, Оңтүстік Корея, Қытай, т.б.) филиалдары мен бірлескен бағдарламалары іске қосылды. Мысалы, неміс дуалды оқыту стандарттары бірқатар техникалық колледжге енгізілді. Еліміздің құрама командасы халықаралық WorldSkills чемпионатында тарихи нәтиже көрсетіп, техникалық мамандықтардың беделін халықаралық деңгейде дәлелдеді.
Бұрынғы «теориялық оқытудан» «өндірістік практикаға» көшу үдерісі кең өріс алды. Ірі өндірістік кәсіпорындар (Kazakhmys, ERG, Қазатомөнеркәсіп, т.б.) өздеріне қажетті кадрларды даярлайтын 400-ден астам колледжді қамқорлыққа алды. Дуалды оқыту жүйесімен білім алған түлектердің 95%-ы оқу бітірген бойда жұмысқа орналасты. Бұл кейінгі 10 жылдағы ең жоғары көрсеткіш.
Биыл ел көлеміндегі 100-ге жуық колледждің материалдық-техникалық базасы толық жаңартылды. Олар заманауи құрылғылармен, VR-тренажерлармен, зертханалармен жабдықталды. Студенттерге арналған жаңа жатақхана ғимараттарын салу жоспары 100% орындалып, ірі қалалардағы тапшылық айтарлықтай азайды.
Қол жеткен табыстарға қарамастан, кәсіптік, техникалық білім саласында шешімін күткен мәселелер де бар. Айталық, ауылдық жерлердегі колледждердің деңгейі әлі де қалалық оқу орындарынан төмен. Арнайы пәндерден сабақ беретін, өндірістік тәжірибесі бар оқытушылардың тапшылығы сезіледі. Өндірістегі жалақы колледжден жоғары болғандықтан, мықты мамандар оқытушылыққа барғысы келмейді. Жасанды интеллект пен роботтандырудың дамуы кейбір қарапайым жұмысшы мамандықтарының жойылу қаупін тудырып отыр, бұл қайта даярлау жүйесін ширатуды талап етеді.
Қорыта келгенде, Жұмысшы мамандықтары жылы аясында көптеген игі іс, баталы бағдарлама қолға алынып, ойдағыдай орындалды. Тегінде, еңбектің қадірін біліп, жұмысшыны ұлықтау – тек бір күндік рәсім емес, ол ұлттық санада мықтап орныққан тұрақты ұстанымға айналуға тиіс. Бұл – жастарды адал жолға бағыттайтын тәрбие, ұлтты еңбекке баулитын үлгі. Халқымыз «Еңбек – ер санаты», «Еңбек түбі – береке», «Еңбектің наны тәтті» деп бекер айтпаған. Бүгінде бұл ұғым ел дамуы мен әлеуметтік әділеттіліктің тірегі. Еңбек адамының мәртебесін арттыру, әлеуметтік қолдау, қоғамда олардың рөлін насихаттау – елдің тұрақты дамуының кепілі, мемлекет пен қоғамның міндеті. Еңбек адамды тәрбиелейді, елді өркендетеді. Еңбек адамын құрметтеу – ұрпақ бойына ізеттілік пен жауапкершілік сіңіру. Еңбек адамына тағзым ету – елге қызмет етудің ең асыл жолы.
