Оқулықтар олқылықтан қашан арылады?

Мәжілісте өткен Үкімет сағатында осы мәселе жан-жақты қаралды

Кеше «Оқулықтардың сапасы, орта, техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарын оқулықтармен қамтамасыз ету туралы» деген тақырыпта Мәжіліс Төрағасының орынбасары Дариға Назарбаеваның жетекшілігімен Үкімет сағаты өтіп, онда мектептерді оқулықтармен қамтамасыз етудің жайы мен олардың сапасы туралы мәселе жан-жақты талқыға түсті.

– Бүгінгі Үкімет сағаты был­­тырғы қазан айында мек­теп­терді оқулықтармен уақытында қамтамасыз ету бойынша өткен Үкімет сағатында талқыланған тақырыптың қисынды жалғасы болып табылады. Барлық қоғамды толғандырған осы проблемаға қайта оралу туралы сол кезде келісімге келген болатынбыз, – деді Дариға Нұрсұлтанқызы сол келісімді қаперге салып. Бұл ретте қабылданған шаралар бо­йынша Үкіметті тыңдау және бұл мәселеге нүкте қою қажеттігін алға тартқан Д.Назарбаева отан­дық білім берудің бұдан да күр­делі, созылмалы проблемасы – оқулықтардың сапасы мен мазмұны ерекше қараларына да назар аудартты.

«Сапаның төмендігі, оқулық­тардың оқу бағдарламалары мен жоспарларына сәйкес еместігі, бір басылымнан бір басылымға көшіп жүретін қателер, түсініксіз сөздер мен нақтылықтың аздығы БАҚ-тарда үнемі талқылануда, ата-аналардың шағымдары естілуде, осының салдарынан, яғни көптеген оқулықтардағы кемшіліктердің кесірінен түлектер ҰБТ-ны тапсыра алмауда», – деп сабақтады сөзін Төрағаның орынбасары. Вице-спикердің пайымынша, олардың мазмұны ғана емес, баспа-полиграфиялық безендірілуі де көңілге қонбайды.

«Алматылық мектеп оқушысы 1-2 сыныптарға арналған жол қозғалысы ережесі бойынша оқулықты оқығаннан кейін Білім және ғылым министрлігін сотқа бергендігі туралы оқыс оқиға бар. Бала өзіне жасалған моральдық шығынды 100 миллион теңгеге бағалаған. Рас, іс ақырына дейін жетпеді, сотта оның мүддесін қорғаған оқушының әкесі шағым-арызын қайтып алды», – деген Д.Назарбаева сөз кезегін Білім және ғылым министрі Аслан Сәрінжіповке берді.

　2015-2016 оқу жылына дай­ын­­далу барысында елі­мізде бас­­па­лар­мен 1768 келісім­шарт жа­сал­ған­дығын алға тарт­қан министр қа­зақстандық оқу­лықтар­да білім берудің заманауи тұ­жырымдамасына сәйкес келмейтін кемшіліктер барлығын мойындады. Бұл, әсіресе, жаңартылған жалпы білім беруді енгізгенде айқын көрініп отыр. Министрдің айтуынша, енгізілген өзгерістерге сәйкес оқулықтарға жүргізілетін сараптама үш кезеңнен тұратын болады. Атап айтқанда, «Оқулық» орта­лығында мемлекеттік сарап­тама және, сонымен бірге, қо­ғам­дық баға; пәндік комиссияның мемлекеттік сараптама нәти­же­лерін қарастыруы және оқу басылымын Тізбеге енгізу үшін Рес­пуб­ликалық комиссияның ұсынысы. Барлық процесті министрлік қа­дағалайды.

«Оқулықтардың мазмұны мен құрылымына қойылатын талап­тардың өзгеруіне байланысты тиісті біліктілігі бар авторлар мен сарапшылардың жетіспеушілігі, мектепке арналған оқу әдебиеттері авторлары құрамының қартаюы байқалуда», – деді Аслан Бәкен­ұлы. Сондықтан да оқу басылым­дарының авторлары мен сарапшыларына арналған біліктілікті арттыру бойынша оқыту курстарын өткізу ұсынылып отырған көрінеді. Бұл ретте, жетекші шетелдік мамандарды тарту арқылы авторлар мен сарапшылардың біліктілігін арттыру жұмысы басталғандығын жеткізген министр оқулықтарды сараптамадан өткізу бәсекелі ортаға берілгендігін де қаперге сала кетті.

«Бұл саяси және идеологиялық тұрғыда бұрмаланған оқулық­тар­дың оқу процесіне ену қаупін тудырады. Аталған проблеманы шешу үшін оқу әдебиетін сараптамадан өткізудің мемлекеттік монополиясын заңнамалық тұрғыдан бекіту қажет. Осы бағытта тиісті жұмыс жүргізілуде. Сіздердің қолдауларыңыз қажет», – деді А.Сә­рінжіпов. Сөзінің соңында Білім және ғылым министрі биылғы жылғы 10 тамызға дейін бар­лық орта, техникалық және кә­сіптік білім беру ұйымдары оқулықтармен және оқу-әдісте­мелік кешендермен толық қамта­масыз етілетінін атап көрсетті.

Бұдан кейін қосымша баяндама жасаған палатаның Әлеуметтік-мәдени даму комитетінің төрайымы Гүлнәр Ықсанова әр пән бойынша біртұтас базалық оқу басылымын әзірлеуге орталықтандырылған мемлекеттік тапсырыс беру өте қажет екендігін айтты. Комитет төрайымы осы орайда отандық оқу басылымдарында ескі бағдарлама бойынша әзірленген материалдар барлығын ескерте келіп, олардың көпшілігінде өндіріске енгізілген заманауи құрал-жабдықтарға қатысты материалдардың жоқ­ты­ғына қынжылыс білдірді.Есе­сіне 10 жылдан астам уақыт бұрын өндірістен алынған құрал-жабдықтар туралы материалдар да кездесіп жатады. Сондай-ақ, оқу бағдарламаларына ресейлік авторлар мен баспалардың оқулықтары ұсынылып жатса, қазақ тіліндегі әдебиеттердің жетіспеушілігі 70 пайызға жеткендіктен, оларды ұстаздар өздері интернеттен тауып, аударып алып жатады екен. «Оқулық» орталығы сарапшыларға кітапты саралау үшін 2 ай уақыт берсе, Республикалық комиссия 2-3 күннің ішінде оларды ұсынады немесе қайтарады. Г.Ықсанова министрлік берген ақпаратқа жүгіне отырып, 2014 жылы ұсы­ныл­ған 2427 атаудың 712-сі кері қайта­рылғандығын тілге тиек ете келіп, сапасыз сараптама үшін кімдер жауап береді деген сауалды төтесінен қойды.

Негізгі және қосымша баянда­малар тыңдалғаннан кейін депутаттар бірқатар сұрақтар қойды. Депутат Мұхтар Тінікеев оқулықтардың тілі түсінуге қиын екендігін, сондықтан ата-аналар қосымша репетитор жалдауға тура келерін алға тарта отырып, оқулықтарды шығарып келе жатқан баспаларды атауды және сапасыз басылымдар үшін қанша қаржы кері қайтарып алынғанын сұрады. Министрдің жауабынан белгілі болғандай, қазіргі таңда елімізде 10-12 баспа оқулық шығарумен айналысып келеді екен. Олар өз қаржыларына оқулық авторларын тартып, нұсқасын әзірлегеннен кейін оларды «Оқу­лық» орталығына сараптамаға жол­дайтын көрінеді. Одан өткен оқулықтар Республикалық комиссия қарауына ұсынылары белгілі болды. Қазіргі таңда 16 мыңдай атау ұсыныс тізіміне енгізіліпті. Министр сөз орайы келгенде ұс­таздардың 75 пайызы таңдаудың болғанын қалайтындықтарын да айта кетті. Солардың қалауына қарай жергілікті атқарушы органдар оқулықтарды сатып алатынын да жеткізді.

Отырысты қорытындылаған Мәжіліс Төрағасының орынбасары қазіргі кезде әрбір пән бойынша әртүрлі авторлық ұжымдардың мазмұндау стилі бойынша ғана емес, тілі, күрделілігі, материалды иллюстрациялық қамтуы бойынша әртүрлі оқулықтар күрделі проблема болып отырғандығын жеткізді. Бұл оқулықты жазуға (дайындауға) бірыңғай стандарттардың (талап­тардың), сараптама жасауда бел­гілі бір өлшем-критерийлердің болмауына байланысты екендігі де аталды. «Қазіргі жағдайда барлық талаптарға сәйкес келе­тін базалық оқулықтар дайындау мүмкін емес. Сондықтан «Оқу­лық» орталығы, Білім академиясы секілді құрылымдарды ресурстық күшейту бойынша шаралар қабылдау қажет», – деді Дариға Нұрсұлтанқызы.

Оқулықтарды «қайта шығару» мен «қосымша көбейту» түсінігін шектеу қажеттігі де алға тартылды. Сондай-ақ, Бірыңғай ұлт­тық тестілеу сұрақтарын тест жүр­гі­зілетін пән бойынша базалық (бірыңғай) оқулыққа сәйкес кел­тіру бойынша шаралар қабылдау қажет­тігі атап көрсетілді. Соны­мен қатар, бекітілген типтік оқу бағ­дар­ламаларын қателер, дәлсіздік­тер, жеке тақырыптарды дәл түсін­дірудің мақсатқа сәйкестілігін анықтау тұрғысында қосымша сараптама жүргізу ұсынылса, оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешендердің сапасы жөніндегі жағдайға шолу бойынша мате­риалдарға жүйелі талдама жүргізу қажеттігі де назардан тыс қалған жоқ.Соңында оқулықтарда та­былған барлық кемшіліктерді, түсініксіз сөздер мен қателерді 2015-2016 оқу жылы басталғанша жою мәселесі өте өткір қойылды.

Нәтижесінде Үкімет сағатында депутаттар көтерген мәселелер мен ұсыныстар және ескертпелер министрліктің іс жүзіндегі жұмысында басты назарға алынарына сенім білдірілді. Сондай-ақ, отырыс қорытындысы бойынша ұсыныстар жобасы дайындалды.

2015-2016 оқу жылына дай­ын­­далу барысында елі­мізде бас­­па­лар­мен 1768 келісім­шарт жа­сал­ған­дығын алға тарт­қан министр қа­зақстандық оқу­лықтар­да білім берудің заманауи тұ­жырымдамасына сәйкес келмейтін кемшіліктер барлығын мойындады. Бұл, әсіресе, жаңартылған жалпы білім беруді енгізгенде айқын көрініп отыр. Министрдің айтуынша, енгізілген өзгерістерге сәйкес оқулықтарға жүргізілетін сараптама үш кезеңнен тұратын болады. Атап айтқанда, «Оқулық» орта­лығында мемлекеттік сарап­тама және, сонымен бірге, қо­ғам­дық баға; пәндік комиссияның мемлекеттік сараптама нәти­же­лерін қарастыруы және оқу басылымын Тізбеге енгізу үшін Рес­пуб­ликалық комиссияның ұсынысы. Барлық процесті министрлік қа­дағалайды. «Оқулықтардың мазмұны мен құрылымына қойылатын талап­тардың өзгеруіне байланысты тиісті біліктілігі бар авторлар мен сарапшылардың жетіспеушілігі, мектепке арналған оқу әдебиеттері авторлары құрамының қартаюы байқалуда», – деді Аслан Бәкен­ұлы. Сондықтан да оқу басылым­дарының авторлары мен сарапшыларына арналған біліктілікті арттыру бойынша оқыту курстарын өткізу ұсынылып отырған көрінеді. Бұл ретте, жетекші шетелдік мамандарды тарту арқылы авторлар мен сарапшылардың біліктілігін арттыру жұмысы басталғандығын жеткізген министр оқулықтарды сараптамадан өткізу бәсекелі ортаға берілгендігін де қаперге сала кетті. «Бұл саяси және идеологиялық тұрғыда бұрмаланған оқулық­тар­дың оқу процесіне ену қаупін тудырады. Аталған проблеманы шешу үшін оқу әдебиетін сараптамадан өткізудің мемлекеттік монополиясын заңнамалық тұрғыдан бекіту қажет. Осы бағытта тиісті жұмыс жүргізілуде. Сіздердің қолдауларыңыз қажет», – деді А.Сә­рінжіпов. Сөзінің соңында Білім және ғылым министрі биылғы жылғы 10 тамызға дейін бар­лық орта, техникалық және кә­сіптік білім беру ұйымдары оқулықтармен және оқу-әдісте­мелік кешендермен толық қамта­масыз етілетінін атап көрсетті. Бұдан кейін қосымша баяндама жасаған палатаның Әлеуметтік-мәдени даму комитетінің төрайымы Гүлнәр Ықсанова әр пән бойынша біртұтас базалық оқу басылымын әзірлеуге орталықтандырылған мемлекеттік тапсырыс беру өте қажет екендігін айтты. Комитет төрайымы осы орайда отандық оқу басылымдарында ескі бағдарлама бойынша әзірленген материалдар барлығын ескерте келіп, олардың көпшілігінде өндіріске енгізілген заманауи құрал-жабдықтарға қатысты материалдардың жоқ­ты­ғына қынжылыс білдірді.Есе­сіне 10 жылдан астам уақыт бұрын өндірістен алынған құрал-жабдықтар туралы материалдар да кездесіп жатады. Сондай-ақ, оқу бағдарламаларына ресейлік авторлар мен баспалардың оқулықтары ұсынылып жатса, қазақ тіліндегі әдебиеттердің жетіспеушілігі 70 пайызға жеткендіктен, оларды ұстаздар өздері интернеттен тауып, аударып алып жатады екен. «Оқулық» орталығы сарапшыларға кітапты саралау үшін 2 ай уақыт берсе, Республикалық комиссия 2-3 күннің ішінде оларды ұсынады немесе қайтарады. Г.Ықсанова министрлік берген ақпаратқа жүгіне отырып, 2014 жылы ұсы­ныл­ған 2427 атаудың 712-сі кері қайта­рылғандығын тілге тиек ете келіп, сапасыз сараптама үшін кімдер жауап береді деген сауалды төтесінен қойды. Негізгі және қосымша баянда­малар тыңдалғаннан кейін депутаттар бірқатар сұрақтар қойды. Депутат Мұхтар Тінікеев оқулықтардың тілі түсінуге қиын екендігін, сондықтан ата-аналар қосымша репетитор жалдауға тура келерін алға тарта отырып, оқулықтарды шығарып келе жатқан баспаларды атауды және сапасыз басылымдар үшін қанша қаржы кері қайтарып алынғанын сұрады. Министрдің жауабынан белгілі болғандай, қазіргі таңда елімізде 10-12 баспа оқулық шығарумен айналысып келеді екен. Олар өз қаржыларына оқулық авторларын тартып, нұсқасын әзірлегеннен кейін оларды «Оқу­лық» орталығына сараптамаға жол­дайтын көрінеді. Одан өткен оқулықтар Республикалық комиссия қарауына ұсынылары белгілі болды. Қазіргі таңда 16 мыңдай атау ұсыныс тізіміне енгізіліпті. Министр сөз орайы келгенде ұс­таздардың 75 пайызы таңдаудың болғанын қалайтындықтарын да айта кетті. Солардың қалауына қарай жергілікті атқарушы органдар оқулықтарды сатып алатынын да жеткізді. Отырысты қорытындылаған Мәжіліс Төрағасының орынбасары қазіргі кезде әрбір пән бойынша әртүрлі авторлық ұжымдардың мазмұндау стилі бойынша ғана емес, тілі, күрделілігі, материалды иллюстрациялық қамтуы бойынша әртүрлі оқулықтар күрделі проблема болып отырғандығын жеткізді. Бұл оқулықты жазуға (дайындауға) бірыңғай стандарттардың (талап­тардың), сараптама жасауда бел­гілі бір өлшем-критерийлердің болмауына байланысты екендігі де аталды. «Қазіргі жағдайда барлық талаптарға сәйкес келе­тін базалық оқулықтар дайындау мүмкін емес. Сондықтан «Оқу­лық» орталығы, Білім академиясы секілді құрылымдарды ресурстық күшейту бойынша шаралар қабылдау қажет», – деді Дариға Нұрсұлтанқызы. Оқулықтарды «қайта шығару» мен «қосымша көбейту» түсінігін шектеу қажеттігі де алға тартылды. Сондай-ақ, Бірыңғай ұлт­тық тестілеу сұрақтарын тест жүр­гі­зілетін пән бойынша базалық (бірыңғай) оқулыққа сәйкес кел­тіру бойынша шаралар қабылдау қажет­тігі атап көрсетілді. Соны­мен қатар, бекітілген типтік оқу бағ­дар­ламаларын қателер, дәлсіздік­тер, жеке тақырыптарды дәл түсін­дірудің мақсатқа сәйкестілігін анықтау тұрғысында қосымша сараптама жүргізу ұсынылса, оқулықтар мен оқу-әдістемелік кешендердің сапасы жөніндегі жағдайға шолу бойынша мате­риалдарға жүйелі талдама жүргізу қажеттігі де назардан тыс қалған жоқ.Соңында оқулықтарда та­былған барлық кемшіліктерді, түсініксіз сөздер мен қателерді 2015-2016 оқу жылы басталғанша жою мәселесі өте өткір қойылды. Нәтижесінде Үкімет сағатында депутаттар көтерген мәселелер мен ұсыныстар және ескертпелер министрліктің іс жүзіндегі жұмысында басты назарға алынарына сенім білдірілді. Сондай-ақ, отырыс қорытындысы бойынша ұсыныстар жобасы дайындалды. Асқар ТҰРАПБАЙҰЛЫ, «Егемен Қазақстан».