Із кесуші

...Біз көгілдір экраннан осы күнге дейін түспей жүрген “Кездесу орнын өзгертуге болмайды” кинофильмін әлі де көре беруден жалықпаймыз. Өйткені, онда қоғамдағы тыныш­тық­ты қорғайтын құқық қорғау қызметкерлерінің өмірі, жұмысы, сондай-ақ мінез-құлықтары шынайы бейнеленеді. Әсіресе, бізді сол кинодағы иі жұмсақ болса да, нағыз ер мінезді Шараповтың, өз ісіне шын беріл­ген – Жегловтың бейнелері қатты еліктіреді, сүйсінтеді. Содан бо­лар осы фильмді көрген сайын: “Шіркін, біздің қазақта да осы­лар секілді ержүрек, білгір ізшілдер бар ма екен? Бар болса неге олар жайлы осындай бір жақсы кино түсі­рілмейді?..” деген ойлар санамызды шырмап, матап тастай­тын. Әрине, Шарапов, Жег­ловтың ойдан құрастырылған жиынтық көркем бейнелер екенін, ал нағыз ізшілер арамызда жүргенін ол кезде біз қайдан білейік. Мысалы республикадағы қыл­мысты іздестіру саласында көп жыл­дар бойы қызмет атқарып, аты аңызға айналған із кесуші болған, Қазақстан ІІМ Қылмысты іздестіру басқармасының бұрынғы бастығы, отставкадағы полковник Ғабдірахым Меңдешов міне, сондай адам дер едік. Оған дәлел керек пе? Айтайық. ҚЫЛМЫСКЕРГЕ ДЕ СОҢҒЫ МҮМКІНДІК БЕРІЛУІ ТИІС ...Өткен ғасырдың 80-жыл­да­рында біздің елімізде қарулы қарақ­шылық шабуылдар, ұйымдасқан қылмыстық топтар, тапсырыспен кісі өлтіру, адам ұрлау секілді қыл­мыстық әрекеттер ілуде бір кез­десетін. Сол себептен де қоғамы­мыз­да оларды “капиталистік дүние­ге тән қылмыс” деп түсіну бекем орнығып қалған болатын. Бірақ та 1989 жылы Алматыда болған кассирлер мен таксистерді қасақана өлтіру оқиғасы, бұрын-соңды мұндайды естіп көрмеген қоғамды дүр сілкіндірді. Сондық­тан, ауыр қылмысты ашуға рес­пуб­ликаның ең үздік із кесушілері тартылды. Олардың арасында Ғаб­дірахым Меңдешұлы да болды. Із кесушілер алдымен барлық кіл­типандар мен айғақтарды сараптай отырып, ақыры бандалық топтың біреуін құрықтады. Сол-ақ екен, шиеленіскен іс тарқатылып қоя берді. Бұл ретте Ғабдірахым аға банданың қолға түскен ең жас, әрі бұрын сотталмаған мүшесі Алек­сандр Солуяновты ашық әңгімеге тартып, оған бар айыбын мойын­­даса қылмыстық топтың басқала­ры­мен бірге төніп тұрған ең жоғарғы үкімінен арашалап қалуға тырыса­тынын айтып, соған көзін жеткізді. Әрине, мұндай жағдайда уәде беру өте қиын болатын. Өйткені, соңғы сөзді соттың айтатыны белгілі. Және іс жүзінде солай болды да. Сот Александрға да бар қылмысын өз еркімен мойындап, бүкіл бан­даны ұстап беруге көмектескеніне қарамастан, ату жазасын берген-ді. Бірақта, Ғ.Меңдешов қылмыс­кер болғанына қарамастан А.Со­луя­новқа берген өз уәдесіне беріктігін байқа­тады. Сөйтіп, үкім шыққан соң сол кездегі Қаз КСР Ішкі істер ми­­нистрі, Жоғарғы Кеңес депутаты Андрей Платаевқа жолығады. Екеуі бірлесіп Жоғарғы Кеңеске хат жаза­ды. Нә­тижесінде, соған сәйкес ха­лық депутаттары ату жазасын 20 жыл­ға бас бостандығына айыруға ауыс­тыру туралы шешім шығарады. Осы орайда, кейін Ғабдірахым аға – “Сосын мен онымен Қостанай облысының бір колониясында жаза­сын өтеп жатқанда кездестім. Қазір ол бостандыққа шыққан, жұрт қа­тар­лы қалыпты өмір сүруде” – деп ес­ке алады. Иә, қатыгездікпен кү­ре­сіп жүріп, қайырымдылықты да ұмы­тпау-полковник Ғ.Меңде­шов­тің өмірлік басты ұстанымы болған еді... ҮШ МИНУТҚА СОЗЫЛҒАН ОПЕРАЦИЯ Қазір шет ел фильмдерінен ұшақ­тарды немесе автобустарды басып алып, адамдарды кепілдікке алған лаңкестік оқиғаларды жиі көріп жүрміз. Бірақ полковник Ғ.Меңдешовтің мұндайды тікелей басынан өткізгенін көпшілігіміз біле де бермейміз. Әрине, ол кезде еліміз тәуелсіздігін жаңа алғандықтан, лаңкестікпен күресуде әлі тәжірибе жинай қоймаған болатын. Дегенмен де, ол қазір Қазақстан ІІМ Ака­демиясында еліміздегі лаңкестікке қарсы алғашқы операция ретінде оқытылып жүр. Бұл оқиға 1992 жылы Қызыл­орда облысында болған еді. Ресейде жазасын өтеп жатқан бір топ қыл­мыскер Өзбекстанға ауыстыру ке­зінде пойыздағы арнайы вагоннан қашып шығады. Бұған сотталған­дар­ды күзеткен солдаттар кінәлі бо­­лыпты. Олар бірнеше кәнігі қыл­мыс­кердің алдауына түсіп, вагон­дағы тордың есігін ашып жібереді. Сол-ақ екен, сотталғандар солдат­тардың өздеріне тарпа бас салып, автоматтарын тартып алады. Сөй­тіп, аудан орталығы Шиеліде “Са­рыағаш” шипажайына қатынайтын қарапайым автобусты басып алып, оның ішіндегі ем алуға бара жатқан үлкендер мен бала-шағаларды кепілдікке алады. Алғашында жергілікті милиция қызметкерлерді өз күшімен ұстамақ болады. Атыс болып, милиция аға лейтенанты мен бір қылмыскер қаза табады. Және екі сотталушы қолға түседі. Бірақ, автобуста әлі де қару­лы екі қылмыскер мен 11 жолаушы болғандықтан, автобусты тіке шабуылмен басып алу, бейбіт адам­дар өміріне үлкен қауіп туғызды. Сондықтан да, милиция қылмыс­кер­лермен келіссөз жүргізуге мәж­бүр болған. Қылмыскерлер Таш­кент­ке дейін ұшақ талап етті. Әри­не, ол талапты орындамаса бол­май­тын еді. Міне, дәл осы кезде “Аль­фа” жауынгерлері мен Ғ.Меңдешов бастаған арнайы топ ұшып жетеді. Келісім бойынша қылмыскер­лерге Шымкентке дейін даңғыл жол ашылады. Ал бұл кезде арнайы топ автобусты басып алудың жоспарын жасап жатқан еді. Нәтижесінде, Ғаб­дірахым Меңдешұлы ұсынған сце­нарий бойынша Шымкент аэ­ро­дромының ұшып-қону алаңына ар­найы қар тазалайтын мәшине әке­лінеді. Оның тасасына “Альфа” жау­ынгерлері жасырынып, қар таза­лағыш мәшине автобус алдын кесе көлденеңдей өте бергенде “Аль­фа­ның” бір жауынгері қазақша “Жа­тыңдар!” деп айқай салады. Кепіл­дікте отырғандар түгелдей қазақтар болғандықтан, олардың бәрі жата қалысады. Ал, бұл сөзді түсінбеген қылмыскерлер болса тұрып қалады. Сол-ақ екен, арнайы бөлім қыз­меткерлері оның екеуін де атып өл­тіреді. Осылай, әбден ойласты­ры­лып жасалған операция небары үш минутқа қана созылып, барлық кепілдегілер аман-есен тірі қалады. “ТОҒЫСҚАН ТАҒДЫРЛАР” ТЕЛЕФИЛЬМІНІҢ КЕҢЕСШІСІ Міне, осы қауіпті операцияның сәтті өткізгені үшін полковник Ғабдірахым Меңдешов сол кездегі Қазақстанның ең жоғары наградасы – Қазақстан Республикасының Құрмет грамотасы мен марапат­тал­ды. Әрине, бұған дейін Ғабдірахым аға құқық қорғау саласындағы көп жылғы еңбектері мен із кесушілік операциялар бойынша жеткен же­тістіктері үшін бұрынғы КСРО-ның “Қызыл жұлдыз” орденімен және бірнеше медальдармен, сон­дай-ақ “КСРО ІІМ Құрметті қыз­мет­кері” атағымен марапатталған еді. Ал қазір Ғабдірахым Меңдеш­ұлы құрметті демалыста. Соған қарамастан, бұл кісі өзінің өмірден жиған мол тәжірибесін, із кесушілік қызметтің қыр-сырын жастарға үйретуден бір жалыққан емес. Осы ретте ол, із кесуші –қайырымды, адал, батыл, шалт қимылдап, жыл­дам шешім қабылдай алатын адам болуы керек деп санайды. Сондай-ақ із кесушінің табиғатында ішкі сезім интуиция, қылмыс жасаған адамды жазбай көре білу қасиеті ерекше жоғары болуы керек екені. Сол себептен де, кезінде Ғабді­ра­хым аға “Хабар” арнасы түсірген “То­ғысқан тағдырлар” телесериа­лына кеңесші болып шақырылды. Өйт­кені, соған дейін-ақ, ол “Про­фессия – сыщик” кітабында із ке­суші кәсібі туралы мол деректерді жұртқа ұсынып үлгерген болатын. Ол кітап қазір жас із кесушілерге қылмыстық қайшылықтар мен шытырман оқиғаларды ашуда үлкен көмек құралы ретінде пайдаланылады. Өз қызметін мінсіз атқарған Ғаб­дірахым Меңдешұлы – жеке өмірде де кімге болмасын өнеге бола алатындай абзал тұлға. Ұлын-ұяға қондырып, қызын-қияға ұшырған аяулы әке, немере сүйген бақытты ата. Гүлмира МЕРАЛИНА. АЛМАТЫ.