Жазғы демалыста елге барып, халықтың жағдайымен, жергілікті жерлерде атқарылып жатқан жұмыстармен таныстық. Олардың ұсыныс-пікірлерін, сын-ескертпелерін тыңдадық, Парламенттің бір жылдық жұмысы туралы есеп беріп, еліміздегі болып жатқан реформалар барысын түсіндіріп қайттық.
Кездесулерде тұрғындар Елбасымыздың сара саясатының арқасында дағдарысты сезбегендерін, қайта осы дағдарыс кезеңінде әрбір елді мекендерде көптен қордаланып қалған мәселелердің шешімдері табылып, жол, электр, су жүйелері мен мектеп, аурухана, медпункттер, клубтар мен мәдениет үйлері жөнделіп, жаңарғанын, елді мекендер тазаланып, көріктеніп, абаттана түскенін, ол жұмыстар биыл да жалғасын тауып жатқанын айтып жатты. “Еліміздің Азия құрлығы мемлекеттері мен мұсылман елдерінің, бұрынғы Кеңес Одағы республикалары ішінде бірінші болып Еуропаның төріне шығып, ЕҚЫҰ-ға төрағалық етуі біз үшін үлкен мақтаныш. Бұның барлығы еліміздегі тұрақтылық пен ауызбіршіліктің, ынтымақтастық пен бірліктің, Қазақстанның Тұңғыш Президенті, Елбасымыздың тікелей басшылығымен қабылданған және іске асырылып келе жатқан Конституциямыздың, Н.Ә.Назарбаевтың көрегендік саясатының арқасында, Елбасымыз аман болсын, өмір жасы ұзақ болсын”, – деп өз ризашылықтарын білдірді.
Елді мекендерді аралағанда облыс әкімдігінің ішкі саяси тұрақтылықты қамтамасыз ету жолында тиянақты да тыңғылықты шараларды атқарып келе жатқаны байқалды. Ұлыстың ұлы күні Наурызда “Ырыс алды – ынтымақ” басқосу жиыны өткізіліп, онда елдегі ынтымақ пен бірлік туралы бәтуалы ұсыныстар айтылып, оларды жүзеге асырудың тетіктері қарастырылған. Осындай үрдіс өткен жылғы Конституция күні қарсаңында Мәртөбеде болса, биыл республика Конституциясының 15 жылдығына орай қасиетті Ордабасыда өтті. Бұл келелі кеңестерде елдігімізді, ынтымақ-бірлігімізді, достығымыз бен татулығымызды берік етудің жолдары кеңінен сөз болып, тыңғылықты жұмыстар атқарылуда. Елдегі болған кездесулерден түйгеніміз, халықтың Елбасына деген құрметінде шек жоқ, олар Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев жүргізіп отырған саясатты бірауыздан қолдайды.
Облыс бойынша “Қазақстан Республикасының 2010-2014 жылдарға арналған үдемелі индустриялық-инновациялық даму” бағдарламасы аясында республикалық индустрияландыру картасына 83 миллиард теңгеге бағаланған 6 ірі жоба, ал облыс көлеміндегі аймақтық индустрияландыру картасына 33 миллиард теңге болатын 19 жоба енгізілген. Осы жобалар іске асырылғанда төрт мыңнан астам адамға тұрақты жұмыс орындары ашылады екен. Ал, биылғы жылы 54 миллиард теңге тұратын 8 жоба іске асырылып, 2200-ге жуық жұмыс орны ашылады деп жоспарлануда.
Облыста үстіміздегі жылғы республикалық бағдарламаға сәйкес пайдалануға берілетін ең ірі объектілердің бірі Шымкент қаласы маңында салынып жатқан “Стандартцемент” зауытының құрылысы. Алып зауыт 25 гектар жерді алып жатыр. Құрылысы 2009 жылы басталған, биылғы жылы қазан айында іске қосылмақшы. Қытай мамандарымен бірлесіп салынып жатқан зауыт қазіргі заманғы, ең озық, экологиялық таза, цементті құрғақ тәсілмен өндіру технологиясымен жабдықталған.
Оңтүстікте құрылыс көп салынуда, Батыс Қытай – Батыс Еуропа жолына да көп цемент керек. Халқы тығыз өңірде жеке меншік үй салу да дамыған. Осының бәріне сапалы цемент керек. Қазіргі жұмыс істеп тұрған цемент зауыты өткен ғасырдың 50-жылдары салынған, технологиясы ескі, бағасы қымбат. Облыс қажеттілігін толық өтемейді. Кей жылдары цементтің тоннасы 30 мың теңгеге дейін көтерілген. Жаңа цемент зауыты құрылысында 2000-нан астам құрылысшы істеуде. Оның 200-ге жуығы қытай жұмысшылары мен мамандары. Мұндай алып құрылыстар кезінде бүкілодақтық екпінді құрылыс болып жарияланып, директивті басқару органдарының басшылары штаб құрып, апта сайын ондаған мердігерлік құрылыс, жабдықтау, тасымалдау мекемелерінің жұмыстарын үйлестіріп отыратын лездеме өткізіліп тұратын. Соның өзінде құрылыс 4-5 жылға созылатын.
Міне, нарықтық экономиканың күші, артықшылығы. “Өзімдікі дегенде, өгіз қара күшім бар” дейді қазақ осындайда. Аты республикаға белгілі кәсіпкер, облыстық мәслихат депутаты Серікжан Сейітжанов айқай-шусыз, қаржыны да тауып, жобаны да Қытайдың ең мықты жобалау институтында жасатып, мемлекеттік сараптамадан өткізіп, құрғақ тәсілмен цемент өндіретін зауыт құрылысын небәрі 24 айда бітірмекші. Құрылыс жүріп жатқанына қарамастан, зауыт территориясында гүлдер өсіп тұр.
Мен, кәсіпкер С.Сейітжановқа: “Мынадай алып құрылысты өз еңбегіңізбен, өз күшіңізбен салып жатқаныңызға қарағанда, сіздің жүрегіңіз жолбарыстың жүрегіндей-ау шамасы. Бұл мың пұт тұз жегенмен бірдей ғой”, – дедім. “Мың пұт болмаса да соған жақындап қалған болар”, – деді ол сәл езу тартып. “Қазақтың үндемей жүріп-ақ асқар таудай міндетті атқаратын осындай азаматтары көп болса ғой”, дедім мен ішімнен.
Облыста инфрақұрылымы дайын, бұрынғы фосфор зауыты аумағында көлемі 132 гектар жер абаттандырылып, өндіріс орындарын ашу үшін шетелден инвестициялар тарту жұмыстары жүргізілуде. Кәсіпкерлікті қолдау мақсатында “Максимум” аймақтық инвестициялық орталығы ашылып, шағын және орта бизнес субъектілеріне жылдық өсімі 7 пайызбен несиелер берілуде. Бұл екінші деңгейдегі банктер мен “ҚазАгро” Ұлттық холдингі” АҚ несие беру шарттарынан әлдеқайда жеңіл. Алайда, “ҚазАгро” Ұлттық холдингі” АҚ арқылы облысқа көктемгі егіс егуге арнайы бөлінген 2,5 миллиард теңге несие бар-жоғы 10 пайыз көлемінде ғана игерілген. Себебі, несие беру ережелері күрделі. Қағазбастылық көп. Оңтүстікте тауар өндірушілерге несие мақта, көкөніс, жеміс-жидек өңдейтін кәсіпорындар арқылы берілсе. Бұл тез және тиімді болған болар еді, дейді диқандар.
“Жол картасы” аясында 2009 жылы 758 жобаны іске асыруға 25,8 миллиард теңге қаржы игерілсе, үстіміздегі жылы бұл бағдарламаға 18,5 миллиард теңге бөлініп, жүздеген ауыз су, ағын су, тағы басқа объектілер күрделі және ағымдағы жөндеуден өтуде. Жаңадан мыңдаған жұмыс орындары ашылған.
Кездесулерде көтерілген мәселелер мен ұсыныстардан халықтың талап-тілектерінің, талғамдарының өсе түскені байқалады. Бүгінгі күн тәртібіндегі мәселелер: әр үйге тәулік бойы ауыз су беру, жолаушылар таситын автобустарды жаңарту, Кеден одағының халық үшін тиімді және тиімсіз жақтары, ЕҚЫҰ Саммиті туралы, табиғат қорғау, экология, рекультивация мәселелері, шаруа қожалықтарын ірілендіруді ынталандыру, елді мекендерді газдандыру, канализация салу, субсидия мен несие берудегі, тендер өткізудегі кемшіліктер, суармалы жерлерді тиімді пайдалану, тамшылатып суару, жылыжайлар салу, шаруалардың білімін көтеру. Осы мәселелердің өзінен-ақ еліміздің экономикасынның алға дамып келе жатқанын, халқымыздың әл-ауқатының, сұранысының өсе түскенін байқаймыз.
Кездесуге қатысушылар, кәсіпкерлер, мәслихат депутаттары Кеден одағының тиімді жақтарын айта келе, тиімсіз жақтарын азайту мақсатында республикалық деңгейде шешілетін мәселелерге де көңіл аударды.
2010 жыл басынан коммуналдық қызмет көрсетуші монополистер өз тарифтерін көтеруде. Мысалы: “Шымкентцемент” АҚ цемент өндірісінде 35,6 пайыз монополистердің тарифтері құрайды, ол электр энергиясы мен газ. Басқа да өндіріс орындарында жағдай осылай. Сондықтан отандық кәсіпорындарға қолайлы жұмыс жасау үшін монополистердің тарифтерді көтеруіне уақытша мораторий жариялау және шикізат пен басқа да материалдарды жеткізу үшін темір жол тарифтерін төмендету керек деген ұсыныстар айтылды. Бұл мәселеге республика Үкіметінің назар аударғаны жөн болар еді.
Кеден одағын ұтымды пайдалану үшін облыс көлемінде шешімін күтіп отырған мәселелер де жеткілікті. 2009 жылы облыстың сыртқы сауда айналымы 2,5 миллиард АҚШ долларын құраса, оның ішінде экспорт – 1,5 миллиард доллар, импорт 956 миллион доллар болған. Экспортта Ресейдің үлесі 9,2 пайыз болса, импортта 27 пайыз. Оның ішінде облыс көлемінде өндірілуге мүмкіншілігі бар тауарлар да Ресейден әкелінеді. Мысалы: өткен жылы Ресейден 1500 тоннадан астам сүт және сүт өнімдері, 6300 тоннаға жуық өсімдік майлары, жүздеген тонна газдалған тәтті сусындар, кірпіш, цемент, мұнай өнімдері әкелінген. Осы тауарлардың бәрін облыс ішінде өндіруге болады және өндірілуде. Тек, өндіріс саласындағы сұраныс пен қажеттілікті анықтап, ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу мен құрылыс индустриясында жұмыс істейтін отандық тауар өндірушілерді барынша қолдап, көмектесу қажет. Тауар өндірушілерге Кеден одағының артықшылықтары мен ерекшеліктерін түсіндіру, насихаттау жұмыстарын кеңінен жүргізіп, өндірілетін тауарлар мен олардың бағалары туралы ақпаратпен қамтамасыз етіп отыру керек.
Кеден одағының жұмыс істеуге тиімділігін байқаған диқандар оңтүстіктің климат ерекшеліктерін пайдаланып қауын-қарбыз, көкөніс, жеміс-жидек өнімдерін өндіруді ұлғайтып, Ресейдің тауар рыногына кеңінен шыға бастаған. Тек, Шардара ауданы диқандары үстіміздегі жылы тамыз айында ғана Ресейге 15000 тонна қауын-қарбыз жіберіп пайда тапса, 120 мың тонна бақша дақылдарын республика көлемінде сатқан. Тек, бір жылда қауын-қарбыз егу көлемін 1500 гектарға арттырған. Осындай жағдай облыстың басқа аудандарында да байқалады. Облыста өндірілген өнімдерді (қауын-қарбыз, көкөніс, жеміс-жидекті) ысырапсыз жинау, дайындау, сату әлі де өз шешімін таппай келеді. Оңтүстік әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясының осы мәселені шешу үшін әр ауданнан ашқан сервисті-дайындау орталықтарының жұмысы сын көтермейді. Өңірде шағын және орта бизнесті дамыту үшін құрылған әлеуметтік-кәсіпкерік корпорацияларды облыс әкімдіктері қарамағына бөліп беру туралы мәселе толық шешімін таппаған.
Облыста ұсақ шаруа қожалықтарын ірілендіру, егін шаруашылықтарын әртараптандыру, жаңа технологиялар мен жоғары өнім беретін өсімдік сорттарын өндіріске енгізу жұмыстары қатар жүргізілуде. 2005 жылы Мақтаарал ауданында құрылған “Қазақ мақта шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты” аз уақыт ішінде мақтаның 9 аудандастырылған сортын шығарып үлгеріпті. Енді ондаған миллион теңгеге көрші елдерден сатып әкелінетін бақша дақылдары мен суармалы жерге егілетін жоңышқа тұқымы дақылдарының сортын шығару жолында ізденістер жасалуда. Институт директоры, ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы Ибадулла Үмбетаев: “Қазіргі кезде бақша дақылдарының өзімізге қолайлы сорттарын шығаруды қолға алдық. Кейбір шаруа қожалықтары суармалы жерлерге жоңышқаның, тәлімі жерге егілетін сорттарын егіп 2-3 орым ғана өнім алып жүр. Бұл да білместік қой. Қазір біз суармалы жерге егілетін жоңышқа тұқымын шығарумен айналысудамыз. Сонда әр гектар өнімділігі 2-3 есе көбейген болар еді. Шаруалардың білімін көтеру үшін курстар ашып, оларды агротехника мен нарық экономикасының ерекшеліктерін оқытпақшымыз”, – дейді.
Мақтаарал мен Шардара аудандарын байланыстыратын жолды өзбек шекарашылары жауып тастағалы жол 80 километрге ұзарып, тұрғындар үшін қолайсыз жағдайлар туындаған. Ал, қиыр оңтүстікте орналасқан Мақтаарал ауданына жүк тасымалдау Өзбекстан арқылы келетін темір жолға байланысты болатын. Қазіргі кезде темір жол қатынасы Мақтаарал стансасының үкіметаралық келісімге сәйкес жасалынған хаттамаға енбей қалуына байланысты тоқтап тұр. Егер Үкімет осы мәселені Өзбекстан үкіметімен келісімге келіп, тез арада шешпейтін болса, 300 мың халық тұратын Мақтаарал ауданына келетін және аудан көлемінен шығатын әртүрлі тауарлар мен жүктерді жеткізу үлкен проблемаға айналады. Егер Өзбекстан жақтан келетін темір жол қатынасы шешілмесе, өз территориямыз арқылы Сарыағаш стансасынан Ғани Мұратбаев елді мекеніне дейін 70 километр темір жол салу мәселесін шешуіміз керек болады.
Облыста “Көксарай” су реттегішін салуға байланысты Жетісай-Шардара-Арыс автожолының жиырма шақырымдай бөлігі су реттегіштің астында қалатыны анықталып, айналма жол салу туралы шешім қабылданды, қазір жол құрылысы қызу қарқынмен жүргізілуде. Жол құрылысының жалпы сметалық құны 2 195 миллион теңге. Ол республикалық бюджеттен 3 жылға бөлінген: 2009 жылы – 354 миллион теңге, 2010 жылы – 1 249 миллион теңге, 2011 жылы – 591 миллион теңге. Қазіргі таңда ағымдағы жылдың қаржысы толығымен игерілген. 2010 жылғы құрылыс маусымы біткенге дейін жолды толық аяқтауға мүмкіндік бар. Сондықтан Үкімет 2010 жылы бюджетке толықтырулар мен өзгерістер енгізгенде аталған жолды салуды аяқтау үшін 2011 жылы жоспарланған 591 миллион теңгені 2010 жылға бөлуді шешуі керек. Сонда 240 мыңнан астам халық тұратын Ордабасы, Арыс, Шардара аудандарының елді мекендерінің жол байланысы шешіледі.
Оңтүстіктің бас қаласы Шымкент жылдан жылға көркейіп, құлпыра түсуде. Әсіресе, соңғы бір жылда Тәуелсіздік монументі, Абай мұражайы, “Жібек жолы” композициясы, көркемсурет галереясы, Т.Рысқұлов ескерткіші, тағы басқа объектілер ашылып, Абай саябағы сәнденіп шыға келді. Ұлы Отан соғысының 65 жылдығы қарсаңында Абай саябағынан Даңқ мемориалы ашылды. Онда Оңтүстіктен Ұлы Отан соғысына қатысқан 140 мыңнан астам адамның аты-тегі мәрмәр тасқа қашалып жазылды. Тамыз айының 15-17 жұлдыздары аралығында Шымкентте Қазақтың ұлы сазгері Шәмші Қалдаяқовтың 80 жылдық мерейтойы атап өтілді. Мерейтой қарсаңында бұрын күл-қоқыс болып жатқан қырғы базардың етегі абаттандырылып, “Шәмші әлемі” саябақ-кешені ашылды. Осы жерде Шәмші ағамыздың 80 жылдығына арналған “Арыс жағасында” атты ән фестивалі жоғары көркемдік-шығармашылық дәрежеде өтті. Мазмұнды осындай іс-шараларды ұйымдастырған облыс әкімдігіне, облыс әкімі А.Мырзахметовке көпшіліктің алғысы шексіз.
Облыста денсаулық сақтау саласының материалдық-техникалық базасы жыл сайын нығая түсуде. Өткен жылы облыс тарихында тұңғыш рет ашық жүрекке операция жасау игеріліп, жыл бойы 100-ден астам адамға операция жасалды. Дегенмен, облыста бюджеттен бөлінетін қаржы бір адамға шаққанда республиканың орташа көрсеткішінен 15 пайызға, ал халыққа тегін берілетін медициналық көмектің кепілдік көлемі 20 пайызға аз. Қазіргі кезде құрылысы 2008 жылы басталып, кейіннен дағдарысқа байланысты тоқтатылған Түркістан қаласындағы 200 төсек-орындық көпбейінді балалар ауруханасының, Шымкент қаласындағы емхана мен Леңгір қаласындағы аурухананың құрылысын жалғастыру үшін республикалық бюджеттен 2011 жылы қаржы бөлу Үкімет тарапынан шешімін табуы керек.
Кездесулерде атқарылып жатқан игі істердің арасында кемшіліктер мен олқылықтар да сөз болды. Әсіресе, баға мен тарифтердің өсуі, мемлекеттік сатып алу мен несие берудің созылып кетуі, кәріздік жүйелердің ұйық басып, жер асты суларының көтерілуі салдарынан суармалы жерлердің істен шығуы, қосалқы шаруашылықтарды дамытуға мемлекет тарапынан көмектің болмауы, елді мекендерді газдандыру, жол апатының көбейіп кетуі, тағы басқа көптеген мәселелер туралы ұсыныс-пікірлер айтылды.
Бүкіл саналы ғұмырын су шаруашылығы мен оны дамытуға жұмсаған, қазір құрметті еңбек демалысындағы зейнеткер, Созақ ауданының құрметті азаматы Совет Абдуллаев елімізде өндірілетін мал өнімдері мен көкөніс, жеміс-жидектің 80-90 пайызын өндіріп, өздерін өздері асырап қана қоймай, қаладағы балалары мен туыстарына азық-түлікпен көмектесіп, артылғанын базарға шығаруда. Елімізде азық-түлік молшылығын жасауға қомақты үлес қосып отырған ауыл тұрғындарының жеке қосалқы шаруашылықтарына мал тұқымын асылдандыру, жұқпалы аурулар мен өсімдік зиянкестерімен күресуде мемлекет тарапынан қолдаудың тіптен аз екенін айта келіп, ол былай дейді: “Біз өзіміздің үй-іргелі жерімізді ермек етіп, ешкімнен азық-түлік сұрамаймыз. Құдайға шүкір, ет те, сүт те, ірімшік те, май да, көкөніс те, жеміс те өзімізден. Ештеңе сатып алмаймыз. Қаладағы балаларымыздың соғымы да, ішіп жейтін май-құрты да, көкөнісі, жеміс-жидегі де біздің мойнымызда. Күзге қарай 100-150 банкі жабылған көкөністі қалаға жіберіп тұрамыз. Ауылға мемлекет көмек береді, субсидия алады дейді, оны біз естігеніміз болмаса, көрген жоқпыз. Кей жылдары бұқа болмай, сиырларымыз қысыр қалады. Үкімет ең болмаса мал тұқымын асылдандыруға, өсімдік зиянкестерімен күресуге көмектессе. Мал бордақылау алаңдарына да мал керек шығар, оны бізден алмағанда кімнен алады. Ал, біздегі малдың түрі мынау. Ауыл шаруашылығын дамытудың басты бағыты, оны индустрияландыру екенін түсінеміз. Ауылда тұрған соң бәрібір тұрғындардың қосалқы шаруашылығы болады ғой. Соның әлеуетін толық және тиімді пайдалансақ, еліміз байи түспей ме? Осы мәселеге Үкіметтің неге немқұрайлы қарайтыны түсініксіз. Бұрын дайындау пункттері дейтін болушы еді, артық өнімдерді өткізетін. Олардың ізі де жоқ, бұл туралы айта-айта шаршадық. Осы мәселенің шешілуіне атсалыссаңыз. Бұл – ауыл тұрғындарының аманаты”, деді.
Иә, бұл ащы шындық. Бала-шағасын үй-іргелі жері мен мен қосалқы шаруашылығы есебінен асырап отырған, басқа жұмысы жоқ адамдар саны елімізде баршылық. Оларды өзін-өзі асырайтындар санатына жатқызып, жұмыссыздар қатарына енгізбейді. Республикада мал өнімдері мен көкөністің 70-80 пайызы осы жеке қосалқы шаруашылықтарда өндіріледі. Алайда, Ауыл шаруашылығы министрлігі жеке шаруашылықта өндірілген өнімнің санитарлық жағдайы төмен дегенді сылтау етіп, олардың дамуына қамқорлық жасағысы келмейді. Сондықтан Үкімет бұл үлкен әлеуметтік мәселеге ерекше көңіл бөлуі тиіс.
Қуаныш АЙТАХАНОВ, Парламент Сенатының депутаты.
Жазғы демалыста елге барып, халықтың жағдайымен, жергілікті жерлерде атқарылып жатқан жұмыстармен таныстық. Олардың ұсыныс-пікірлерін, сын-ескертпелерін тыңдадық, Парламенттің бір жылдық жұмысы туралы есеп беріп, еліміздегі болып жатқан реформалар барысын түсіндіріп қайттық.
Кездесулерде тұрғындар Елбасымыздың сара саясатының арқасында дағдарысты сезбегендерін, қайта осы дағдарыс кезеңінде әрбір елді мекендерде көптен қордаланып қалған мәселелердің шешімдері табылып, жол, электр, су жүйелері мен мектеп, аурухана, медпункттер, клубтар мен мәдениет үйлері жөнделіп, жаңарғанын, елді мекендер тазаланып, көріктеніп, абаттана түскенін, ол жұмыстар биыл да жалғасын тауып жатқанын айтып жатты. “Еліміздің Азия құрлығы мемлекеттері мен мұсылман елдерінің, бұрынғы Кеңес Одағы республикалары ішінде бірінші болып Еуропаның төріне шығып, ЕҚЫҰ-ға төрағалық етуі біз үшін үлкен мақтаныш. Бұның барлығы еліміздегі тұрақтылық пен ауызбіршіліктің, ынтымақтастық пен бірліктің, Қазақстанның Тұңғыш Президенті, Елбасымыздың тікелей басшылығымен қабылданған және іске асырылып келе жатқан Конституциямыздың, Н.Ә.Назарбаевтың көрегендік саясатының арқасында, Елбасымыз аман болсын, өмір жасы ұзақ болсын”, – деп өз ризашылықтарын білдірді.
Елді мекендерді аралағанда облыс әкімдігінің ішкі саяси тұрақтылықты қамтамасыз ету жолында тиянақты да тыңғылықты шараларды атқарып келе жатқаны байқалды. Ұлыстың ұлы күні Наурызда “Ырыс алды – ынтымақ” басқосу жиыны өткізіліп, онда елдегі ынтымақ пен бірлік туралы бәтуалы ұсыныстар айтылып, оларды жүзеге асырудың тетіктері қарастырылған. Осындай үрдіс өткен жылғы Конституция күні қарсаңында Мәртөбеде болса, биыл республика Конституциясының 15 жылдығына орай қасиетті Ордабасыда өтті. Бұл келелі кеңестерде елдігімізді, ынтымақ-бірлігімізді, достығымыз бен татулығымызды берік етудің жолдары кеңінен сөз болып, тыңғылықты жұмыстар атқарылуда. Елдегі болған кездесулерден түйгеніміз, халықтың Елбасына деген құрметінде шек жоқ, олар Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев жүргізіп отырған саясатты бірауыздан қолдайды.
Облыс бойынша “Қазақстан Республикасының 2010-2014 жылдарға арналған үдемелі индустриялық-инновациялық даму” бағдарламасы аясында республикалық индустрияландыру картасына 83 миллиард теңгеге бағаланған 6 ірі жоба, ал облыс көлеміндегі аймақтық индустрияландыру картасына 33 миллиард теңге болатын 19 жоба енгізілген. Осы жобалар іске асырылғанда төрт мыңнан астам адамға тұрақты жұмыс орындары ашылады екен. Ал, биылғы жылы 54 миллиард теңге тұратын 8 жоба іске асырылып, 2200-ге жуық жұмыс орны ашылады деп жоспарлануда.
Облыста үстіміздегі жылғы республикалық бағдарламаға сәйкес пайдалануға берілетін ең ірі объектілердің бірі Шымкент қаласы маңында салынып жатқан “Стандартцемент” зауытының құрылысы. Алып зауыт 25 гектар жерді алып жатыр. Құрылысы 2009 жылы басталған, биылғы жылы қазан айында іске қосылмақшы. Қытай мамандарымен бірлесіп салынып жатқан зауыт қазіргі заманғы, ең озық, экологиялық таза, цементті құрғақ тәсілмен өндіру технологиясымен жабдықталған.
Оңтүстікте құрылыс көп салынуда, Батыс Қытай – Батыс Еуропа жолына да көп цемент керек. Халқы тығыз өңірде жеке меншік үй салу да дамыған. Осының бәріне сапалы цемент керек. Қазіргі жұмыс істеп тұрған цемент зауыты өткен ғасырдың 50-жылдары салынған, технологиясы ескі, бағасы қымбат. Облыс қажеттілігін толық өтемейді. Кей жылдары цементтің тоннасы 30 мың теңгеге дейін көтерілген. Жаңа цемент зауыты құрылысында 2000-нан астам құрылысшы істеуде. Оның 200-ге жуығы қытай жұмысшылары мен мамандары. Мұндай алып құрылыстар кезінде бүкілодақтық екпінді құрылыс болып жарияланып, директивті басқару органдарының басшылары штаб құрып, апта сайын ондаған мердігерлік құрылыс, жабдықтау, тасымалдау мекемелерінің жұмыстарын үйлестіріп отыратын лездеме өткізіліп тұратын. Соның өзінде құрылыс 4-5 жылға созылатын.
Міне, нарықтық экономиканың күші, артықшылығы. “Өзімдікі дегенде, өгіз қара күшім бар” дейді қазақ осындайда. Аты республикаға белгілі кәсіпкер, облыстық мәслихат депутаты Серікжан Сейітжанов айқай-шусыз, қаржыны да тауып, жобаны да Қытайдың ең мықты жобалау институтында жасатып, мемлекеттік сараптамадан өткізіп, құрғақ тәсілмен цемент өндіретін зауыт құрылысын небәрі 24 айда бітірмекші. Құрылыс жүріп жатқанына қарамастан, зауыт территориясында гүлдер өсіп тұр.
Мен, кәсіпкер С.Сейітжановқа: “Мынадай алып құрылысты өз еңбегіңізбен, өз күшіңізбен салып жатқаныңызға қарағанда, сіздің жүрегіңіз жолбарыстың жүрегіндей-ау шамасы. Бұл мың пұт тұз жегенмен бірдей ғой”, – дедім. “Мың пұт болмаса да соған жақындап қалған болар”, – деді ол сәл езу тартып. “Қазақтың үндемей жүріп-ақ асқар таудай міндетті атқаратын осындай азаматтары көп болса ғой”, дедім мен ішімнен.
Облыста инфрақұрылымы дайын, бұрынғы фосфор зауыты аумағында көлемі 132 гектар жер абаттандырылып, өндіріс орындарын ашу үшін шетелден инвестициялар тарту жұмыстары жүргізілуде. Кәсіпкерлікті қолдау мақсатында “Максимум” аймақтық инвестициялық орталығы ашылып, шағын және орта бизнес субъектілеріне жылдық өсімі 7 пайызбен несиелер берілуде. Бұл екінші деңгейдегі банктер мен “ҚазАгро” Ұлттық холдингі” АҚ несие беру шарттарынан әлдеқайда жеңіл. Алайда, “ҚазАгро” Ұлттық холдингі” АҚ арқылы облысқа көктемгі егіс егуге арнайы бөлінген 2,5 миллиард теңге несие бар-жоғы 10 пайыз көлемінде ғана игерілген. Себебі, несие беру ережелері күрделі. Қағазбастылық көп. Оңтүстікте тауар өндірушілерге несие мақта, көкөніс, жеміс-жидек өңдейтін кәсіпорындар арқылы берілсе. Бұл тез және тиімді болған болар еді, дейді диқандар.
“Жол картасы” аясында 2009 жылы 758 жобаны іске асыруға 25,8 миллиард теңге қаржы игерілсе, үстіміздегі жылы бұл бағдарламаға 18,5 миллиард теңге бөлініп, жүздеген ауыз су, ағын су, тағы басқа объектілер күрделі және ағымдағы жөндеуден өтуде. Жаңадан мыңдаған жұмыс орындары ашылған.
Кездесулерде көтерілген мәселелер мен ұсыныстардан халықтың талап-тілектерінің, талғамдарының өсе түскені байқалады. Бүгінгі күн тәртібіндегі мәселелер: әр үйге тәулік бойы ауыз су беру, жолаушылар таситын автобустарды жаңарту, Кеден одағының халық үшін тиімді және тиімсіз жақтары, ЕҚЫҰ Саммиті туралы, табиғат қорғау, экология, рекультивация мәселелері, шаруа қожалықтарын ірілендіруді ынталандыру, елді мекендерді газдандыру, канализация салу, субсидия мен несие берудегі, тендер өткізудегі кемшіліктер, суармалы жерлерді тиімді пайдалану, тамшылатып суару, жылыжайлар салу, шаруалардың білімін көтеру. Осы мәселелердің өзінен-ақ еліміздің экономикасынның алға дамып келе жатқанын, халқымыздың әл-ауқатының, сұранысының өсе түскенін байқаймыз.
Кездесуге қатысушылар, кәсіпкерлер, мәслихат депутаттары Кеден одағының тиімді жақтарын айта келе, тиімсіз жақтарын азайту мақсатында республикалық деңгейде шешілетін мәселелерге де көңіл аударды.
2010 жыл басынан коммуналдық қызмет көрсетуші монополистер өз тарифтерін көтеруде. Мысалы: “Шымкентцемент” АҚ цемент өндірісінде 35,6 пайыз монополистердің тарифтері құрайды, ол электр энергиясы мен газ. Басқа да өндіріс орындарында жағдай осылай. Сондықтан отандық кәсіпорындарға қолайлы жұмыс жасау үшін монополистердің тарифтерді көтеруіне уақытша мораторий жариялау және шикізат пен басқа да материалдарды жеткізу үшін темір жол тарифтерін төмендету керек деген ұсыныстар айтылды. Бұл мәселеге республика Үкіметінің назар аударғаны жөн болар еді.
Кеден одағын ұтымды пайдалану үшін облыс көлемінде шешімін күтіп отырған мәселелер де жеткілікті. 2009 жылы облыстың сыртқы сауда айналымы 2,5 миллиард АҚШ долларын құраса, оның ішінде экспорт – 1,5 миллиард доллар, импорт 956 миллион доллар болған. Экспортта Ресейдің үлесі 9,2 пайыз болса, импортта 27 пайыз. Оның ішінде облыс көлемінде өндірілуге мүмкіншілігі бар тауарлар да Ресейден әкелінеді. Мысалы: өткен жылы Ресейден 1500 тоннадан астам сүт және сүт өнімдері, 6300 тоннаға жуық өсімдік майлары, жүздеген тонна газдалған тәтті сусындар, кірпіш, цемент, мұнай өнімдері әкелінген. Осы тауарлардың бәрін облыс ішінде өндіруге болады және өндірілуде. Тек, өндіріс саласындағы сұраныс пен қажеттілікті анықтап, ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу мен құрылыс индустриясында жұмыс істейтін отандық тауар өндірушілерді барынша қолдап, көмектесу қажет. Тауар өндірушілерге Кеден одағының артықшылықтары мен ерекшеліктерін түсіндіру, насихаттау жұмыстарын кеңінен жүргізіп, өндірілетін тауарлар мен олардың бағалары туралы ақпаратпен қамтамасыз етіп отыру керек.
Кеден одағының жұмыс істеуге тиімділігін байқаған диқандар оңтүстіктің климат ерекшеліктерін пайдаланып қауын-қарбыз, көкөніс, жеміс-жидек өнімдерін өндіруді ұлғайтып, Ресейдің тауар рыногына кеңінен шыға бастаған. Тек, Шардара ауданы диқандары үстіміздегі жылы тамыз айында ғана Ресейге 15000 тонна қауын-қарбыз жіберіп пайда тапса, 120 мың тонна бақша дақылдарын республика көлемінде сатқан. Тек, бір жылда қауын-қарбыз егу көлемін 1500 гектарға арттырған. Осындай жағдай облыстың басқа аудандарында да байқалады. Облыста өндірілген өнімдерді (қауын-қарбыз, көкөніс, жеміс-жидекті) ысырапсыз жинау, дайындау, сату әлі де өз шешімін таппай келеді. Оңтүстік әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациясының осы мәселені шешу үшін әр ауданнан ашқан сервисті-дайындау орталықтарының жұмысы сын көтермейді. Өңірде шағын және орта бизнесті дамыту үшін құрылған әлеуметтік-кәсіпкерік корпорацияларды облыс әкімдіктері қарамағына бөліп беру туралы мәселе толық шешімін таппаған.
Облыста ұсақ шаруа қожалықтарын ірілендіру, егін шаруашылықтарын әртараптандыру, жаңа технологиялар мен жоғары өнім беретін өсімдік сорттарын өндіріске енгізу жұмыстары қатар жүргізілуде. 2005 жылы Мақтаарал ауданында құрылған “Қазақ мақта шаруашылығы ғылыми-зерттеу институты” аз уақыт ішінде мақтаның 9 аудандастырылған сортын шығарып үлгеріпті. Енді ондаған миллион теңгеге көрші елдерден сатып әкелінетін бақша дақылдары мен суармалы жерге егілетін жоңышқа тұқымы дақылдарының сортын шығару жолында ізденістер жасалуда. Институт директоры, ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы Ибадулла Үмбетаев: “Қазіргі кезде бақша дақылдарының өзімізге қолайлы сорттарын шығаруды қолға алдық. Кейбір шаруа қожалықтары суармалы жерлерге жоңышқаның, тәлімі жерге егілетін сорттарын егіп 2-3 орым ғана өнім алып жүр. Бұл да білместік қой. Қазір біз суармалы жерге егілетін жоңышқа тұқымын шығарумен айналысудамыз. Сонда әр гектар өнімділігі 2-3 есе көбейген болар еді. Шаруалардың білімін көтеру үшін курстар ашып, оларды агротехника мен нарық экономикасының ерекшеліктерін оқытпақшымыз”, – дейді.
Мақтаарал мен Шардара аудандарын байланыстыратын жолды өзбек шекарашылары жауып тастағалы жол 80 километрге ұзарып, тұрғындар үшін қолайсыз жағдайлар туындаған. Ал, қиыр оңтүстікте орналасқан Мақтаарал ауданына жүк тасымалдау Өзбекстан арқылы келетін темір жолға байланысты болатын. Қазіргі кезде темір жол қатынасы Мақтаарал стансасының үкіметаралық келісімге сәйкес жасалынған хаттамаға енбей қалуына байланысты тоқтап тұр. Егер Үкімет осы мәселені Өзбекстан үкіметімен келісімге келіп, тез арада шешпейтін болса, 300 мың халық тұратын Мақтаарал ауданына келетін және аудан көлемінен шығатын әртүрлі тауарлар мен жүктерді жеткізу үлкен проблемаға айналады. Егер Өзбекстан жақтан келетін темір жол қатынасы шешілмесе, өз территориямыз арқылы Сарыағаш стансасынан Ғани Мұратбаев елді мекеніне дейін 70 километр темір жол салу мәселесін шешуіміз керек болады.
Облыста “Көксарай” су реттегішін салуға байланысты Жетісай-Шардара-Арыс автожолының жиырма шақырымдай бөлігі су реттегіштің астында қалатыны анықталып, айналма жол салу туралы шешім қабылданды, қазір жол құрылысы қызу қарқынмен жүргізілуде. Жол құрылысының жалпы сметалық құны 2 195 миллион теңге. Ол республикалық бюджеттен 3 жылға бөлінген: 2009 жылы – 354 миллион теңге, 2010 жылы – 1 249 миллион теңге, 2011 жылы – 591 миллион теңге. Қазіргі таңда ағымдағы жылдың қаржысы толығымен игерілген. 2010 жылғы құрылыс маусымы біткенге дейін жолды толық аяқтауға мүмкіндік бар. Сондықтан Үкімет 2010 жылы бюджетке толықтырулар мен өзгерістер енгізгенде аталған жолды салуды аяқтау үшін 2011 жылы жоспарланған 591 миллион теңгені 2010 жылға бөлуді шешуі керек. Сонда 240 мыңнан астам халық тұратын Ордабасы, Арыс, Шардара аудандарының елді мекендерінің жол байланысы шешіледі.
Оңтүстіктің бас қаласы Шымкент жылдан жылға көркейіп, құлпыра түсуде. Әсіресе, соңғы бір жылда Тәуелсіздік монументі, Абай мұражайы, “Жібек жолы” композициясы, көркемсурет галереясы, Т.Рысқұлов ескерткіші, тағы басқа объектілер ашылып, Абай саябағы сәнденіп шыға келді. Ұлы Отан соғысының 65 жылдығы қарсаңында Абай саябағынан Даңқ мемориалы ашылды. Онда Оңтүстіктен Ұлы Отан соғысына қатысқан 140 мыңнан астам адамның аты-тегі мәрмәр тасқа қашалып жазылды. Тамыз айының 15-17 жұлдыздары аралығында Шымкентте Қазақтың ұлы сазгері Шәмші Қалдаяқовтың 80 жылдық мерейтойы атап өтілді. Мерейтой қарсаңында бұрын күл-қоқыс болып жатқан қырғы базардың етегі абаттандырылып, “Шәмші әлемі” саябақ-кешені ашылды. Осы жерде Шәмші ағамыздың 80 жылдығына арналған “Арыс жағасында” атты ән фестивалі жоғары көркемдік-шығармашылық дәрежеде өтті. Мазмұнды осындай іс-шараларды ұйымдастырған облыс әкімдігіне, облыс әкімі А.Мырзахметовке көпшіліктің алғысы шексіз.
Облыста денсаулық сақтау саласының материалдық-техникалық базасы жыл сайын нығая түсуде. Өткен жылы облыс тарихында тұңғыш рет ашық жүрекке операция жасау игеріліп, жыл бойы 100-ден астам адамға операция жасалды. Дегенмен, облыста бюджеттен бөлінетін қаржы бір адамға шаққанда республиканың орташа көрсеткішінен 15 пайызға, ал халыққа тегін берілетін медициналық көмектің кепілдік көлемі 20 пайызға аз. Қазіргі кезде құрылысы 2008 жылы басталып, кейіннен дағдарысқа байланысты тоқтатылған Түркістан қаласындағы 200 төсек-орындық көпбейінді балалар ауруханасының, Шымкент қаласындағы емхана мен Леңгір қаласындағы аурухананың құрылысын жалғастыру үшін республикалық бюджеттен 2011 жылы қаржы бөлу Үкімет тарапынан шешімін табуы керек.
Кездесулерде атқарылып жатқан игі істердің арасында кемшіліктер мен олқылықтар да сөз болды. Әсіресе, баға мен тарифтердің өсуі, мемлекеттік сатып алу мен несие берудің созылып кетуі, кәріздік жүйелердің ұйық басып, жер асты суларының көтерілуі салдарынан суармалы жерлердің істен шығуы, қосалқы шаруашылықтарды дамытуға мемлекет тарапынан көмектің болмауы, елді мекендерді газдандыру, жол апатының көбейіп кетуі, тағы басқа көптеген мәселелер туралы ұсыныс-пікірлер айтылды.
Бүкіл саналы ғұмырын су шаруашылығы мен оны дамытуға жұмсаған, қазір құрметті еңбек демалысындағы зейнеткер, Созақ ауданының құрметті азаматы Совет Абдуллаев елімізде өндірілетін мал өнімдері мен көкөніс, жеміс-жидектің 80-90 пайызын өндіріп, өздерін өздері асырап қана қоймай, қаладағы балалары мен туыстарына азық-түлікпен көмектесіп, артылғанын базарға шығаруда. Елімізде азық-түлік молшылығын жасауға қомақты үлес қосып отырған ауыл тұрғындарының жеке қосалқы шаруашылықтарына мал тұқымын асылдандыру, жұқпалы аурулар мен өсімдік зиянкестерімен күресуде мемлекет тарапынан қолдаудың тіптен аз екенін айта келіп, ол былай дейді: “Біз өзіміздің үй-іргелі жерімізді ермек етіп, ешкімнен азық-түлік сұрамаймыз. Құдайға шүкір, ет те, сүт те, ірімшік те, май да, көкөніс те, жеміс те өзімізден. Ештеңе сатып алмаймыз. Қаладағы балаларымыздың соғымы да, ішіп жейтін май-құрты да, көкөнісі, жеміс-жидегі де біздің мойнымызда. Күзге қарай 100-150 банкі жабылған көкөністі қалаға жіберіп тұрамыз. Ауылға мемлекет көмек береді, субсидия алады дейді, оны біз естігеніміз болмаса, көрген жоқпыз. Кей жылдары бұқа болмай, сиырларымыз қысыр қалады. Үкімет ең болмаса мал тұқымын асылдандыруға, өсімдік зиянкестерімен күресуге көмектессе. Мал бордақылау алаңдарына да мал керек шығар, оны бізден алмағанда кімнен алады. Ал, біздегі малдың түрі мынау. Ауыл шаруашылығын дамытудың басты бағыты, оны индустрияландыру екенін түсінеміз. Ауылда тұрған соң бәрібір тұрғындардың қосалқы шаруашылығы болады ғой. Соның әлеуетін толық және тиімді пайдалансақ, еліміз байи түспей ме? Осы мәселеге Үкіметтің неге немқұрайлы қарайтыны түсініксіз. Бұрын дайындау пункттері дейтін болушы еді, артық өнімдерді өткізетін. Олардың ізі де жоқ, бұл туралы айта-айта шаршадық. Осы мәселенің шешілуіне атсалыссаңыз. Бұл – ауыл тұрғындарының аманаты”, деді.
Иә, бұл ащы шындық. Бала-шағасын үй-іргелі жері мен мен қосалқы шаруашылығы есебінен асырап отырған, басқа жұмысы жоқ адамдар саны елімізде баршылық. Оларды өзін-өзі асырайтындар санатына жатқызып, жұмыссыздар қатарына енгізбейді. Республикада мал өнімдері мен көкөністің 70-80 пайызы осы жеке қосалқы шаруашылықтарда өндіріледі. Алайда, Ауыл шаруашылығы министрлігі жеке шаруашылықта өндірілген өнімнің санитарлық жағдайы төмен дегенді сылтау етіп, олардың дамуына қамқорлық жасағысы келмейді. Сондықтан Үкімет бұл үлкен әлеуметтік мәселеге ерекше көңіл бөлуі тиіс.
Қуаныш АЙТАХАНОВ, Парламент Сенатының депутаты.
Соңғы жаңалықтар
Президент Олимпиада чемпионы Елдос Сметовті құттықтады
Президент • Кеше
Елдос Сметов Олимпиада чемпионы атанды
Спорт • Кеше
Шымкенттегі индустриялық аймақта өрт шықты
Аймақтар • Кеше
