Аққулы мекен

Жаңақала ауданының сексен жылдығынан кейінгі ой Аққуды атпайды. Өйткені, оның киесі бар. Киесі ұрса жақсы болмайды. Атуды айтасыз, аққуды барынша аялау парыз. Сонда ғана ол адамдарды үйірсектеп, елді мекендердегі су айдындарының өзінде емін-еркін қалықтайды. Алаңсыз жылжиды. Облыстың оңтүстігінде, әйгілі Бекетай құ­мы­ның етегінде орналасқан Жаңа­қа­ла ауданы тұрғындары аққуларды аялай білетіндігімен барша та­биғат жанашырларын тәнті ете алады. Соның басты бір көрінісі аудан орталығының іргесіндегі су айдындарының өзін­де құс төресі аққулар ақ білектей мойын­да­рын көкке созып, әде­мілік пен сұлулықтың, тек өздеріне ғана жарасар кербездік пен пан­дықтың белгісін жер-жаһанға паш етіп жатар еді. Жаңақала жерін­де­гі аққулар адамдарға әбден бауыр басып алған. Олардан еш үрікпейді. Аққулы аудан ежелден ән мен жырдың да отаны іспеттес. Әріден айтқанда, Құрманғазы мен Ди­наны, Мәмен мен Қалиды, Оқап пен Шамғонды дүниеге келтірген топырақты қалайша қасиетті де­мес­ке. Ақжайық өңірінде “Жаңа­қалаға барып күйшімін деме” деген қанатты сөз тіркесі міне осыдан тараған. Сол күйшілік пен әншілік дәстүрі бүгінгі күні де өзінің заңды жалғастығы мен жарастығын тауып келеді. Жаңақала өңірі мен оның “бақасы қойдай шулаған, балығы тай­дай тулаған” әсем де бай таби­ға­ты, жыртылып айырылатын аңы мен құсы кімдерді өзіне ын­тықтырмаған? Кімдерді өзіне елік­тірмеген? Жетісуда туып өс­кен ән еркесі Әсет Бейсеуовтің Жаңақала өңіріне жыл сайын ат ізін құрғатпай келіп әндер арнауы тегіннен-тегін бе? Осынау өнер туындыларының бәрі осы елдің ақпейіл адамдарына деген шексіз махаббаттан туындағаны талас­сыз. Әсекеңнің осы топырақтағы асқар таудай ағаларына арнаған әні­нің қайырмасына тағы бір үңіліп көрейікші: “Қажымас, қара нарым! Кең байтақ дана­ларым, Елжіреп еркелетер, Аман бол, ағаларым”. Бұл әнді бүгінде қазақ елінің барлық түкпіріндегі ағайындар шалқыта шырқап жүр. Иә, ең алдымен, Жаңақала өңі­рін түлеткен, бүгінгі күні оны қай­тадан жасартып, жайнатып отыр­ған осы елдің еңбекқор адамдары. Бұл ақиқатқа ешкім дау айта алмайды. Ежелден хал­қы­мызға тән биік адами қасиет­тер – мәрттік пен тектілікті, дар­хандықты, аузын ашса әр жағы­нан көкірегі көрініп тұратын қал­та­рысы жоқ шынайы көңілді әрі шектен тыс қонақжайлылықты жаңа­қалалықтар бүгінгі күні де сол бәз-баяғы қалпында сақтап қалып отыр. “Қожайынға бейта­ныс боп шық мейлің, Қонақ кел­ді, ал бәйбіше күт дейді. Ә, де­ген­ше дайын болған дастарқан, О, туған жер, ол да өзіңдей біт­пейді” деп жырламайтын ба еді, Қазақстанның халық жазушысы Қадыр Мырза-Әлі. Нақ соның дәл өзі. Қанша айтқанмен де, бүгінгі нарықтық қарым-қатынастар, түптей келгенде капиталистік қо­ғамға қарай бет бұрып бара жат­қан замана көші адамдардың пси­хологиясы мен ішкі жан дүние­ле­рі­не де өз өзгерісін салып үлгер­гені жасырын емес. Қоғамда жеке­меншіктік көзқарас ауанына басымдық беру үрдісі бірінші кезекке шыға бастады. Осындай жағдайда тұтас еліміздің өсіп-өр­кендеуіне өз үлестерін қосуды мұрат тұтып отырған жаңақала­лық­тардың бүгінгі іс-қимылдары ерекше. Олар мұның басты жолы өздері туып-өскен өңірді одан әрі дамыту деп біледі. Осы мақсатта олар ауызбірлік танытып “бір жа­ға­дан бас, бір жеңнен қол” шы­ғара білгені қандай ғанибет. Со­ның нәтижесінде, Жаңақала өзінің атына сай жаңа қалаға айналды. Жаңақала ауданының әлеу­мет­тік-экономикалық тұрғыдан тұрақты түрде дамуына осы өңірді басқарған азаматтар да өз үлес­терін қоса білді. Бұл орайда, жаңа­қа­лалықтар марқұм Сатқали Са­па­ровтың есімін ұдайы сүйіспен­ші­лікпен еске алып отырады. Сон­дай-ақ соңғы отыз бес жыл­дың ішінде ауданды екі адам ғана басқарғаны да дамудың тұрақты сипатын қалыптастыруға әсер еткені анық. Олар мемлекеттік сый­лықтың иегері Әділғазы Нұр­ғалиев пен егемендік алған кезден биылғы 2010 жылға дейін Жаңа­қала ауданын абыроймен бас­қа­рып келген, әкімдік басқару инс­титутының бастауында тұрған тұлға, тәжірибелі басшы Төлеген Мерғалиев. Биыл Жаңақала ауданының әкімі болып бұған дейін Астанада, орталықта, жоғары басқару аппа­ра­тында қызмет жасап келген жас кадр Тимур Имашев тағайындал­ды. Оның Жаңақала өңіріндегі жақсы істерді одан әрі жалғас­тыра алатынына сенім мол. Республика аудандары құры­луы­ның белгілі бір кезеңін атап өту, олардың 70, 75, 80 жылдық тойларын тойлау ән айтып, ат жа­рыстыру, ас та төк дастарқан жаю емес. Ең алдымен, онда аудан­дар­дың өткеніне баға беріліп, алда атқарылар істердің көк­жиектері көмке­рі­ліп жатса тіптен құба-құп. Жаңақала ежел­ден тарихқа бай өңір. Осыған жан-жақты әрі терең таңдаулар жаса­лып, осы бай тарих бүгінгі күнге қызмет жасайтын көпір рөлін атқаруға тиіс. Осын­дай ойдың ұшығын сексен жылдыққа ар­нал­ған баяндамада аудан әкі­мінің орын­ба­сары За­кария Сей­сен­ғали мен Батыс Қа­зақстан об­лысы әкімінің орын­басарсы Ербол Са­лықовтар жеткізді. Республикаға айрықша еңбегі сіңген зейнеткер, Жаңақала ауда­нының құрметті азаматы Әділғазы Нұрғалиев осы ойды одан әрі дамытып, аудан экономикасын алға бастыру ісіндегі басты фак­торларға тоқталды. Республикада мал шаруашылығын өркендетуге өте ыңғайлы, соған сұранып тұрған өңірлер бар. Соның бірі – Жаңақала. Бұл жерде мен малды арнайы салынған мал бордақылау кешенінде семіртуді меңзеп тұр­ған жоқпын. Кең жазира далада, ондағы табиғи жайылымдарда емін-еркін жайылып тыныстаған мал еті ғана толық сапалық стан­дарттарға жауап бере алады, деді ол. Жаңақала ежелден асыл тұ­қым­ды төрт түлік малдың отаны. Ол бүгінгі күні республикада асыл тұқымды еділбай қойын сақтап қалып отырған бірегей өңір. Асыл тұқымды көшім жылқысы жөнін­де де осылай деуге болады. Сон­дық­тан да, осы текті түліктерді та­биғаттың төрт мезгілінде далада бағып өсірудің тиімділігі мен пай­дасы өте мол. Экономикалық тиім­ділік тұрғысынан қарастыр­ғанда да жайылымдық мал ша­руа­шылығы мол пайда бере алады. Өйткені, көшім жылқысы секілді тұрқы биік, салмағы ауыр еділбай қойы да қыс кезінде тебіндеп өз азығын өзі тауып жей алады. Бұл сөз жоқ, таптырмайтын мүмкін­дік. Әрине, қазір баяғыдай мың­ғыр­ған мал жоқ. Дегенмен, қолы­мыздағы барымызды бағалай бі­лейік. Мал өз төлі есебінен өсетінін ұмытпайық. Міне, республиканың шалғай аудандарының бірі Жаңақала­ның сексен жылдық мерекесі болашаққа осындай бағдарлар жасауымен ерекшеленді. Темір ҚҰСАЙЫН. Батыс Қазақстан облысы, Жаңақала ауданы.