Еуразия жүрегіндегі, қазақ жеріндегі үнқатысу

Қазақстан Рес­пуб­­­ликасының Пре­­зиденті Нұрсұлтан На­­­зарбаев­тан кейін сөз ЕҚЫҰ-ның Іс ба­­сын­­дағы төрағасы, Қа­зақ­стан Рес­пуб­ли­ка­сы­ның Мемле­кет­тік хат­­­шы­сы – Сырт­қы істер министрі Қа­нат Сау­да­баевқа берілді. ­ЕҚЫҰ-ның Іс басындағы төр­а­ғасы сөзінің басында осыдан дәл 19 жыл бұрын, дәл осы күні ел Пре­зидентінің бүкілхалықтық сай­ла­уы өткізіліп, еліміз өз тағдырын Нұр­сұлтан Назарбаевқа сеніп тап­сыр­ғанын еске салып, Елбасын ай­тулы датамен құттықтап өтті. Мі­не, ел тәуелсіздігінің 19 жыл­дығы қар­са­ңында Қазақстан ЕҚЫҰ сын­ды ха­лықаралық беделді ұй­ым­ның Сам­ми­тін Төраға сипа­тында қарсы ал­ып отыр, мұның өзі Қа­зақ­стан­ның тәуелсіздік жыл­дарын­да әлеу­мет­тік-экономи­калық және демо­кра­тия­лық дамуда қол жеткізген тамаша табыс­тарының орынды мой­ын­­далуы, Нұрсұлтан Назар­­баевтың көшбас­шылығының, он­ың өңірлік және жаһандық қауіпсіздікті қамта­ма­сыз етуге қосқан үлесінің  на­ным­ды дәлелі, деп қадап айтты Қанат Саудабаев. Іс басындағы төраға Саммитке қатысуы арқылы ЕҚЫҰ-ның құн­дылықтары мен қағидаттарына шы­­найы берілгендігін дәлелдеп от­ыр­ғаны үшін жиналған жұртшы­лық­қа, Қазақстан төрағалығының өне бойында көмек көрсеткен ЕҚЫҰ Бас хатшысына, Ұйым инс­титуттарының барлығының бас­шы­ла­рына және олардың қызмет­керлеріне алғысын жеткізді. Өз төрағалығымыз барысында біз ЕҚЫҰ-ның арқа сүйерлік қағи­даттары мен құндылықтарын, сон­дай-ақ өзіміз мәлім еткен страте­гия­лық көзқарас пен көкейкесті ба­сымдықтарды қатаң ұстандық. Қа­зақстан дәйім Ұйымға мүше бар­­лық елдердің пікірлері пен мүдде­лерін ескерумен келді, ЕҚЫҰ-ның үш өлшемінің үйлесімділігін қам­та­масыз етті. Біз өзіміздің Траст, Традишн, Транспаренси, Толеранс, яғни сенім, дәстүр, ашықтық, тө­зімділік деп жариялаған ұрандай ұс­танар ұғымдарымызға толық сәй­кес болуға, Ұйымға мүше мем­лекеттердің және ЕҚЫҰ қоғамдас­тығының сенімін ақтауға тырыс­тық. Қазақстан Ұйымның жақсы дәс­түрлерін нығайтып, дамытуға ұм­тылды. Қанат Саудабаев соны­мен бірге, Қазақстан ЕҚЫҰ кеңіс­тігіне  жетіспей жүрген сенім мен мөлдірлікті күшейтуді қамдағанын да айтты. Мүше мемлекеттердің барлығының «Корфу үдерісі» бой­­ынша сындарлы өзара іс-қимылы Ұйым жұмысына ­тың тыныс қосып, оның қауіпсіздік мәсе­ле­лері бойынша түйінді үнқатысу алаңы ретіндегі маңызын қалпы­на келтіруге мүмкіндік берді. 2010 жылдың ішінде созылмалы қақтығыстар жө­­ніндегі келіссөз пішінінің аясын­да атқарылған жұмыс, пробле­ма­лардың сонша­лықты күрделілігіне және ұзақ мерзімдік сипатына қарамастан, абайлап үміт етуге негіз болады. Қырғызстандағы қанды қырғын алдағы кезде де осы елдің тұрақ­тылығына және ұдайы да­муы­на бейілді бола беретін ЕҚЫҰ-ның қажеттілігін нақтылап көрсетті. Қанат Саудабаев Қазақстанның төрағалығы қару-жарақты бақылау режімі мен сенім шараларын жан­дан­дырып, нығайту жөніндегі жал­пы күш-жігерге жаңаша серпін қосқанын айтып өтті. Төраға елдің еуразиялық құр­лық­тық транзит пен көлік дәліз­дерін жылжытуға, экологиялық мә­селелерге салмақ салған басым­дық­тары Ұйымның экономи­ка­лық-экологиялық өлшемі бойын­ша ат­қа­ратын жұмысын жандан­дыра түс­ті. Гуманитарлық өлшем бойын­ша Қазақстан азаматтық қоғам мен сындарлы өзара іс-қимыл жасауға барынша септесті және үкіметтік емес ұйымдардың Ұйым қызме­тіне, Саммит алдын­дағы, Саммит шең­беріндегі көп­теген іс-шара­лар­ға кеңінен қаты­суын қам­та­масыз етті. Сонымен бірге, Ке­ңестің то­лық­қанды Ұй­ымға қарай өзгеруі әлі аяқтал­мағанымен біз келісуге ти­іспіз, деп атап өткен Қ.Саудабаев сөзінің соңында Қа­зақстан өзінің төр­ағалығынан кейін де ЕҚЫҰ-ның белсенді мү­ше­сі болып қала беретініне сен­дірді. ЕҚЫҰ Сам­ми­ті­нің ашылуын­дағы ке­лесі сөзді БҰҰ-ның Бас хатшысы Пан Ги Мун алды. Бас хатшы әлемде бей­бітшілікті ны­ғай­­тып, адам құқық­та­рын қорғау, жа­һан­дық қауіп-қатерге қарсы күрес­те бірлесе әрекет ету қажеттігіне тоқ­талды. Пан Ги Мунның атап өту­інше, бұл мәселеде беделді ха­лықаралық ұйымдардың атқарар рөлі ерекше. Ол Қырғызстандағы қайғылы оқиғалар кезінде ай­рық­ша байқалды. БҰҰ, ЕҚЫҰ және ҰҚШҰ өзара келісе отырып, он­дағы саяси жағдайды тұрақтан­дырды. Қазақстан Ұйым төрағасы ретінде Қырғызстанға гуманитар­лық көмек көрсетті. Бас хатшы сөзінің барысында Ауғанстан проблемасына да назар аударды. Пан Ги Мунның айту­ынша, Ауғанстанға өтпелі кезеңде халықаралық қоғамдастықтың кө­ме­гі аса қажет. Мұндай көмекті ЕҚЫҰ көрсете алады. Ал БҰҰ өз тарапынан өңірлік іс-қимыл бағ­дарламасын әзірлеуді жоспарлап отыр. Бағдарлама Ауғанстанда жә­не оған көршілес елдерде жүзеге асырылады. ЕҚЫҰ-ның өңірлік ұй­­ы­м­ ретінде адам саудасымен, ес­ірткі тасымалымен күресте сенімді әріптес ретінде БҰҰ-ға сүйенуіне болады. Бұдан кейін шешен әйелдер мен жастар проблемасына тоқталды. Со­нымен бірге ол демократия, адам құқықтарын қорғау мәселе­ле­рі, БАҚ бостандығы туралы айта ке­ліп, осы жаңа мыңжылдық ал­дын­да тұрған ең басты мақсат тұ­рақты даму екендігін атады. Сон­дай-ақ бүгінде өзекті проблеманың бірі – климат ауытқушылығына алаңдау­шылық білдірді. Бас хатшы сөзінде экологиялық мәселелерге де тоқ­тал­ды. Бұған мысал ретінде Арал трагедиясын келтірді. Сөзінің со­ңын­да ол жаппай қырып-жоятын қаруды сынақтан өткізуге тыйым салу туралы шарттың аса маңызды екендігін атап, ядролық қаруы бар елдерді осы шартты тездетіп ратификациялауға шақырды. Биыл мен бұрынғы Семей яд­ро­лық полигонында болдым, деді БҰҰ Бас хатшысы Пан Ги Мун осыған орай. Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың орнықты саясатының арқасында кезінде яд­ро­лық жарылыстың эпицентрі бол­ған полигон бүгінде ядросыз әлем­нің орталығына айналған. Қазақ­станнан өзге елдер үлгі алуы қажет. Одан кейін сөз ЕҚЫҰ Парла­мент­тік Ассамблея­сы­ның Президенті Пет­рос Эфтимиуға берілді. – Ұйымның жо­ға­ры дең­гейдегі Сам­миті он бір жылдан кейін өтіп отыр, деп бас­та­ды сөзін Петрос Эфтимиу. ЕҚЫҰ жетпісінші жылдардың ор­та­сында сол кездегі танымал саяси тұлға­лардың келісімге келуімен құ­рыл­ды. Ұйымның шынында да бірегей құрылым екенінде дау жоқ. Деген­мен бүгінде ЕҚЫҰ бірқатар про­б­лемалармен бетпе-бет келіп от­ыр. Сол проблемалар ұжым­да­сып ше­шім қабылдауға кедергі келтіруде. Ассамблея Президентінің атап өтуінше, Ұйымдағы өзгерістер саяси деңгейде шешілуі тиіс. Парла­менттік Ассамблея өз тарапынан Ұйым қызметіне қатысты бірқатар ұсыныстармен шықты. Парламент­тік Ассамблея ЕҚЫҰ-ның маңыз­ды құрылымдарының бірі болып табылады. Ұйымның Тұрақты ке­ңе­сі есепті және ашық болуы керек. Бұдан соң шешен адам құқық­тарының сақталуына, басқа да бірқатар проблемаларға тоқталды. Саммитке төра­ға­лық етуші Қазақ­стан Президенті Нұр­­­­­сұл­тан Назар­ба­ев келесі сөзді ЕҚЫҰ Бас хат­шысы Марк Перрен де Бри­­шамбоға берді. – Құр­метті Мемлекет бас­шылары, біз мұн­­да қауіпсіз­діктің Ванкуверден Вла­дивос­ток­қа дейінгі біртекті, ұзақ мер­зімге арналған кеңістігін жасау­ға жина­лып отырмыз. Жиырма жыл бұ­рын Парижде, сол кезде жаңа тұрпаттағы көшбасшылар бейбітшілік пен демократиялық дамудың жо­басын ұсынған еді. Бүгін, Астана­да сіздер де тарихымыздың жаңа бетін ашу мүмкіндігіне ие болып отыр­сыздар, деді Ұйым Бас хатшысы. ЕҚЫҰ – Еуропадағы қауіпсіз­діктің қандай жағдайда екендігінің айнасы. Кейбір жылдарда біз бұл айнадан қауіпсіздікке төнген қатер­лерді, көптеген қағидаттардың бұ­зылуына жол берілетінін де көріп қаламыз. Соның ішінде Ұйымға деген сенімсіздік көріністері де орын алып қалады. Мүше мемле­кеттер­дің жалпыға ортақ мақсаттары болмаған соң да осы уақытқа дейін оның саммиті өткізілмей келген еді. Бүгінгі күні айнадағы ұқсас­тық­тар барынша көбейгенін көріп отырмыз. Соның айғағындай бол­ған оқиға – Грекия төрағалығы кезіндегі “Корфу үдерісі” деп айтар едік. Президент Н.Назарбаевтың бастауымен Қазақстанның 2010 жылға төраға боламыз деген ниеті мен оның сайлануы да Ұйымға жаңа леп берді. Одан кейін Аста­нада ЕҚЫҰ-ның саммитін өткізу туралы шешім де Ұйымға деген және оның көтеретін мәселелеріне деген қызығушылықты күрт артты­рып жіберді. Сол қызығушылықты сіздер Ұйымның негізгі қағидат­та­рының орындалуы бойынша жаңа шешімдер қабылдау арқылы, атап айтқанда, Еуроатлантикалық және Еуразиялық қауіпсіздікті сақтау ісіне жаңа серпін бере отырып, те­реңдете түсер едіңіздер. Бүгін сіздер Ұйымның кикілжіңдерді реттеу мүмкіндігін оның іргесін мықтау арқылы көтере аласыздар, деді М.Бришамбо. ЕҚЫҰ – 56 елдің арасындағы өзара үнқатысудың жетілдірілген фо­румы. Сондай-ақ ол әлемнің бас­қа түкпірлеріндегі әріптестерімен де ынтымақтастық орната алады. Оның Ұлттық азшылық мәселелері жөніндегі Жоғарғы комиссар, Адам құқын сақтау мен демократия, БАҚ бостандығын бақылау жөніндегі бөлімдер сияқты институттары әл­ем­­нің өзге еш жерінде кездеспейтін бірегей қызметтер. Сонымен бірге, оның 18 далалық операциялары да сол аймақтардағы қауіпсіздікті сақ­тау ісі бойынша өзін ештеңеге теңгермейтін қызметтер екені дау­сыз. Бірақ ЕҚЫҰ-ның тиімді жұмыс істеуі сіздердің бірлесе қа­былдаған шешімдеріңізге тәуелді. Енді біз Астана Саммитінде қабыл­данатын құжат біздің Ұйымға жаңа леп беріп, оның нақты страте­гия­лық бағдарын анықтар деген үміт­теміз. Біз сіздерге алдағы уақыт­тағы жұмыс жоспарларымыздың жобасын ұсындық. Ол біздің ал­дағы уақыттағы әрекеттеріміздің жол картасы болады. Бұл бағдар­лама біздің жобадағы әрекетте­рі­мізді іске асыратын тетік болып табылады. Сондықтан мен сіздерді бүгінгі тарихи сәтті пайдаланып, тиімді әрекеттер жасауға мүмкіндік беретін құжат қабылдауға шақы­рамын. Егер құжатта тиімді тетіктер қабылданса, біз қару-жараққа бақылау орнату, өзара сенім кредитін арттыру және экономикалық-экологиялық әріптестіктерді артты­ру мәселелеріне қол жеткізген болар едік, деп сөз сабақтаған М.Бришамбо НАТО-ның Португа­лияда болған форумын еске алды. Осыдан он күн бұрын осы мә­селелер жөнінде Лиссабонда бол­ған форумда да айтылды. БҰҰ-ның да көздеген мақсаты осы. Демек, барлық ұйымдар мен елдердің мақ­саты біртұтас әлемдік қауіпсіздікті сақтау екені белгілі. Сонымен бірге, ЕҚЫҰ мемлекетаралық ұйым болғанымен, ол әрқашанда мүше мемлекеттердегі Ұлттық азаматтық қоғамға да арқа сүйейді. Азаматтық қоғамға ашық арқа сүйеу арқылы халықпен тығыз байланысу – ЕҚЫҰ-ның айрықша ерекшелікте­рінің бірі. Қазақстан төрағалығының кү­ші­мен Ұйым жұмысына жаңа, со­ны серпін берілді. Ұйымның Бас хатшылығы мен атқарушы инсти­тут­тарының атынан Қазақстан төр­а­ғалығына табысты қызметі үшін алғыс білдіруге рұқсат етіңіздер. Біз сіздердің жаңа тапсырма­ла­рыңызды орындауға әрқашанда дайынбыз, қабылдаған шешім­де­рі­ңізді асыға күтеміз, деп сөзін аяқ­тады Марк Перрен де Бришамбо. Осыдан әрі фо­румды жүргізіп от­ыр­ған Қазақстан Пре­зиденті Нұр­­­сұлтан Назарбаев ЕҚЫҰ Бас хатшысына ризашылығын білдіріп, осымен саммиттің алғашқы, кіріспе бөлімі аяқталып, енді форумның ресми түрде ашы­ла­тынын жариялады. Ендігі сөздер мүше мемлекеттер делега­цияларының бас­шы­­ларына берілетінін ха­барлай келіп, ал­ғаш­қы сөз тізгінін Норвегия Сыртқы іс­тер министрі Йонас Гар Стереге ұстатты. – Мен өзімнің осындай форумға қатысып отырғаныма қуанышты екенімді білдіремін, сонымен бірге, астаналықтарға қонақжайлығы үш­ін алғысымды айтамын, деді Нор­вегия делегациясының басшысы. Хельсинкиде 35 жыл бұрын қол қойылған құжат “қырғи-қабақ” со­ғыстың аяқталуының бастауы бол­ды. Бұл – тарих үшін көп уақыт емес. Бірақ осы уақытта адамның құқы мен бостандығын сақтау ісінде көп табыстарға қол жеткізілді. Бірақ әлі де шешілмеген мәселе­лердің бар екені рас. Біз Ұйымның осы мәселелерді шешудегі ықпал­ды әрекеттерін қолдап, оның іс-қимылына молырақ ерік беретін болсақ, аталмыш мәселелерді де еңсеруге қол жеткізер едік. ЕҚЫҰ – әлемде бейбітшілікті әскери күшсіз сақтауға ұмтылып жүрген ең мықты Ұйым. Ол өзара сенім, адам құқы мен бостандығын сақ­тау­ды талап ету сияқты адамзаттың аса керекті қажеттіліктеріне арқа сүйейді. Бұл тәжірибені әлемнің басқа аймақтарындағы мемлекеттер де үйренуіне болады. Олар бұл тәжірибеден ұтпаса ұтылмас еді. Соның ішінде Таяу Шығыс елдері арасында да осындай ұйымның болғаны керек-ақ. Біздің міндетіміз – осындай айрықша Ұйымның жұмысын сақтап қана қоймай, оны қазіргі әлемдік қатерлердің жағдай­ында күшейте түсу. Сондықтан Ұйым шеңберін арттыра түсу де есімізде болуы керек. Норвегия сыртқы саясат ведом­ствосының басшысы осы орайда қазақ төрағалығының тиімді жұ­мыс істегеніне жиналғандардың на­зарын аударды. Ол өз жұмысын алғашқы күннен созылмалы сыр­қат­тарды реттеуге ықпал етуден бастады және бұл өте дұрыс қадам болды деп санаймыз, деді Й.Стере. Ал ЕҚЫҰ-ның институттары өз жұмыстарын одан әрі жетілдіре түсулері керек. Біздің Ұйымымыз терроризмге қарсы күресті тиімді түрде ұйымдастыра алады. Сондай-ақ бүгінгі күннің есірткі мен қару-жарақтың заңсыз айналымы сияқ­ты қатерлерін де Ұйым инс­ти­тут­тары еңсере алады деп ойлаймыз. Қару-жараққа бақылау жасау ісінде де Ұйым жұмысына қосымша өкілеттіктер беру керек. Ал сөзімді өзінің мерзімін тиімді жұмысымен аяқтап келе жатқан Қазақстан төр­ағалығына ризашылығымды білдірумен, келесі төр­аға­ның жұмысына та­быс тілеумен аяқтаймын. Осыдан кейін сөз Еуроодақ Кеңесінің Пре­зиденті Херман ван Ромпейге берілді. – ЕҚЫҰ-ның Ор­та­лық Азияда саммитін өткізуі айта қаларлық оқиға болып отыр, деп бастады ол өзінің сөзін. ЕҚЫҰ 1975 жылы “қырғи-қабақ” соғыстың қызып тұрған кезінде өмірге келді. 80-90-жылдары ол осы соғыстық зардаптарын ең­серумен айналысты. Ұйымның Ыс­тамбұл саммитінен кейінгі уақытта да әлемде көп өзгерістер болды. Соның әлемдік қауіпсіздікке қатер тудыратын түрі терроризм болып отыр. Ұйым осы қасіретке қарсы қолданатын біздің негізгі құра­лы­мыздың бірі екені сөзсіз. Одан әрі шешен ЕҚЫҰ-ның қауіпсіздікті сақтауға бағытталған жан-жақты үш сатылы әрекеттерін ауызға алып өтті. Бүгінгі күні біз қауіпсіздік мәселесін айтқанда, Еу­ро­памен шектеле алмаймыз. Сон­дық­тан біз қазір біртұтас дауыспен сөйлейтін ахуалға жеттік. Ал біздің Одақтың қауіпсіздікті сақтауға деген мақсаттары өзгерген емес. Еуроодақ ЕҚЫҰ бюджетінің үш­тен екісін толтырып отыр. Бүгінгі күні мен Еуроодақтың 27 мүше­сінің атынан сөйлей отырып, Лис­сабон келісімінің бір жылдығын атап отырғанымызды жеткіземін. Бұл оқиға біздің бұрынғы жетістіктерімізді атап мақтануды ғана емес, алдағы уақыттағы алар межелерімізді белгілеуді талап етеді. Ресей Федерациясының Президенті Д. Мед­­ведевтің еуропалық қауіпсіздік туралы жаңа бастамасынан кейін алдымызда ЕҚЫҰ-ның жаңа перс­пективаларын белгілеу міндеті тұр. Біз қазір осы заманғы қатерлерге қалай қарсы тұра алатынымызды белгілеуіміз керек. Еуроодақ үшін ЕҚЫҰ-ның ең басты басымдығы аймақтық кикілжіңдерді реттей алуы болып табылады. Ұйымның Қырғызстандағы кикілжіңді реттеу­ге белсене қатысқан әрекетінің тә­жірибесін одан әрі жалғастыру керек. Созылмалы сырқаттарды еңсе­румен айналыспасақ, оның зардабы аймақтық шектен асып кетері сөз­сіз, деп бір қайырды Х.Ромпей. Осы мәселелерге байланысты ол Еуроодақтың Ұйымға арналған өзінің үш түрлі ұсынысын жасаға­нын атап өтті. Оның біріншісі – ЕҚЫҰ кикілжіңдерді шектеудің жаңа баламаларын ұсынған бастамамен шығып, ресми келісімдердің басталуына мұрындық болуы тиіс. Екіншіден, Минск тобының ұсы­ны­сын Таулы Қарабақ созылмалы сырқатын еңсерудегі ең үздік нұсқа деп бағалау керек. Үшіншіден, қауіпсіздік ісі мен гуманитарлық себеттің талаптарын жетілдіруді күн тәртібінен түсірмеу қажет. Осы орайда Грузияның өзіндегі кикіл­жіңді қару қолданбай, келісім жо­лымен реттеуге ұмтылу керектігі туралы шешімін жақтаған жөн, деді Еуроодақ Кеңесінің Президенті. Келесі сөз Бель­гия Премьер-минис­трі Ив Летермге берілді. – Өзімнің сөзім­ді мен қазақстандық төрағалыққа осын­дай форумды өткі­зу­ге бел байлағаны және жылы жүзді қар­сы алғаны үшін алғыс айтудан бастағым келіп тұр. Бұл саммит Ыстамбұлдағы форумнан кейін он бір жыл өткен соң болып отыр. Бельгия Ұйымның төрт маңызды міндетін де қолдайды. Соның ішінде созылмалы сырқаттарды шешу, дағдарыстарды еңсеру, кикілжің­дерді реттеу, қару-жараққа шектеу қою сияқты Ұйым мүшелерінің бәріне ортақ проблемалар бар. Бұ­ларды толығымен еңсеру ұзақ уа­қытты қажет ететін жұмыстар екенін біз түсінеміз. ЕҚЫҰ өз ау­мағындағы тұрақсыздықты еңсе­ру жұмыстарын атқара алатын ең үз­дік Ұйым екенін естеріңізге са­ламын. Бірақ оның жұмысының тиімді атқарылуы үшін барлық мүше мемлекеттердің адал ниеті керек. Бельгияға келетін болсақ, ол қауіп­сіздікті сақтаудың барлық жақта­рын да қарастыруға әзір. Біз әріп­тестерімізді ортақ қауіпсіздікті сақ­тау ісіне үлес қосуда қосымша саяси күш-жігер танытуға шақы­ра­мыз. Сонда ғана біз өз арамызда байланыс көпірін орната аламыз, деді Ив Летерм. Саммиттің қорытындысы бой­ын­ша қол қойылатын деклара­ция­ның келісім деп аталатындығы бізді қуантады, деді сөзінің соңында Бельгия Премьер-министрі. Өйтке­ні, ол қауіпсіздіктің болашақ қатер­леріне қарсы тиімді әрекеттерге қол жеткізуге мүмкіндік береді. Мен Астана Саммиті Ұйымның өз­геріс кезеңі болатынынан үмітті­мін. Ол Ұйым аумағына тұрақ­ты­лық пен тыныштық орнатуға тиімді үлес қосуға тиісті. Сөзімнің со­ңын­да қазақстандық төрағалықты жемісті еңбегі үшін тағы да құттықтағым келеді. Келесі кезекте сөз алған Ресей Фе­дерациясының Пре­­­зиденті Дмит­рий Мед­ведев сө­зін 11 жыл үзіліс­тен кейін өткізіліп отырған осы ха­лық­аралық құрыл­тайды ұйымдас­ты­ру­да айрықша қарымдылық таныт­қан Қазақстан мемлекетіне, сарабдал саясаткер, Қазақстан Респуб­ли­касының Пре­зиденті Нұрсұлтан Назарбаевқа шынайы алғысын жет­­кізуден бас­тады. Одан әрі шешен Ванкувер­ден Владивостокқа дейін со­зылған кеңістіктің белді мем­ле­кет­терінің басын біріктіріп келе жатқан халықаралық мәртебелі ұй­ым­ның жаһандық саясат пен қауіп­сіздікті қамтамасыз етудегі соңғы 35 жыл ауқымындағы өл­шеусіз қыз­метіне тоқталып өтті. Қазіргі күні ЕҚЫҰ-ға мүше мем­лекеттердің барлығы қарулы қақ­­тығыстарды болдырмау үшін құ­рылған бөлу сызықтарының келмеске кетуі керек екенін мойын­дай­ды, адамдардың барлығы, олардың қай жерде өмір сүріп отырғанына қарамастан, қауіпсіздік үшін бірдей құқығы бар. Әртүрлі әскери блок­тарға кіретін кез келген мемлекет өзінің сол блоктағы іс-қимылының осы топқа кірмейтін басқа бір мемлекеттің мүддесіне нұқсан келтірмейтініне кепілдік беруі қажет. ЕҚЫҰ кеңістігінде қауіпсіздікті ор­нықтыруға негізделген Саммит қа­былдайтын саяси құжат жобасы да нақ осындай арнада болуы керек. Мен осы басқосу қорытындысында біздің де осындай тиянақты да үй­лесімді тарихи құжат қабылдайты­нымызға сенімдімін, деп жалғас­тырды сөзін Д.Медведев одан әрі. Сонау жетпісінші жылдардың орта­сында саяси сахнаға шыққан ел басшылары осыдан 35 жыл бұрын саяси текетірестің әскери жанжал­дарға айналып кетпеуі үшін ортақ шешім жолын тауып, өздеріне жүк­­телген тарихи міндеттерін ойдағы­дай орындағанын айта келіп, Ресей Президенті Ұйымға мүше мемле­кеттердің бүгінгі саяси басшыла­рының мемлекеттер арасында тұ­рақты бейбіт қатынастар қалыптас­тырып отырған ЕҚЫҰ-ның бүгінгі үрдістерінен ауытқымауы қажет екен­­дігін атап көрсетті. Одан әрі ол қарулану үдерісіне бақылау қою қажеттігі жөніндегі идеяға қолдау көрсетіп отырған мемлекеттер бас­шыларына алғысын білдіре келіп, Вена құжатына жаңғырту жасала­тынына сенім білдірді. 2011 жылы болатын Сыртқы істер министр­лерінің басқосуында бұл құжаттың жаңа редакциясы қабылданады деп үміттенеміз, деді ол. Сондай-ақ шешен алдағы уақытта қарапайым қару түрлеріне бақылау қою мәсе­лесінің де тығырықтан шығаты­нына сенім артып, бұл мәселені алға жылжытуда Ресейдің алдағы уа­қытта да белсенділік таныта­тынын айтты. Гуманитарлық өлшемдер қауіп­сіздігі шеңберінде Ұйым алдында үлкен міндеттер тұр. Біз көптен бері ортақ ақпараттық кеңістікте өмір сүріп келеміз. Өкінішке орай, бұл ақпараттық кеңістік көп ретте кө­ңілден шыға бермейді. Сондықтан халықаралық дәрежеде ұлттық мүд­делерден жоғары тұратын ақпа­раттық кеңістік қалыптастыру керек. Біртұтас демократиялық еуро­ат­лантикалық кеңістік құру еркін қозғалу жөніндегі міндеттемелер ор­ын­далмайынша ешбір мүмкін емес. Сон­­дықтан 1975 жылы тарихта орын алған оқиға сияқты бірлікке бас­тайтын бір серпілісті қозғалыс қажет. Сол уақыттары 1989 жылға қарай елдерге кіру визасын жою туралы алғаш сөз қозғалған бола­тын. Өкі­нішке орай, ол сөз жүзінде қалды. Шын мағынасында Еуро­одақ ая­сында жиі-жиі көтеріліп келе жат­қан бұл мәселе өте келелі міндет. Біз бұл мәселені алдағы уақытта да жалғастыратын бола­мыз, деді Ре­сей басшысы. Ресей Президенті аймақтық қа­рулы қақтығыстар мәселесіне тоқ­тала келіп, 2008 жылы Грузия та­рапынан Оңтүстік Осетияға қарсы жасалған қарулы оқиғаға тоқталды. Ресей Хельсинки рухына жаңа леп қосуға ұдайы көмек көрсетіп келеді. Осы көкейкесті мәселенің жемісті болуы үшін ЕҚЫҰ-ны одан әрі модернизациялау керек, шын­ды­ғында Ұйым қызметі соңғы жыл­­дары өзінің әлеуетін жоғалтып алды, оны ашық айтуға тиіспіз, деді шешен. Біз бұл орайда нақты құқықтық база қалып­тас­тырып, тиімді ресурстар жинақта­уы­мыз керек. Ресей өзінің әріптес­терімен біріккен авторлық негізде ЕҚЫҰ-ның жаңа жарғысын дай­ын­дап, ұсынды. Мен Ұйымның болашақта НАТО, Еуроодақ, ТМД және ҰҚШҰ құрылымдары ара­сында байланыс көпірі болатынына сенімдімін. Бұл аталған ұйымдарға кіретін мемле­кеттердің барлығы ЕҚЫҰ мүше­лері. Сондықтан келелі мақсатқа жету жолында ЕҚЫҰ таптыр­май­тын ұтымды құрылым. Бүгінде ол үшін ешқандай идео­логиялық кедергі жоқ, ірі әскери қақтығыс оқи­ғалары да артта қал­ған. Ендеше біздің ЕҚЫҰ аясында алда тұрған келелі мақсаттарды жүзеге асыру жолында бірігуіміз керек және бірігуге тиіспіз, деп қо­ры­тындылады сөзін Ресей Президенті. Украина Пре­зи­денті Виктор Яну­кович қонақжайлық қабылдау көр­сет­ке­ні үшін қазақ жеріне шынайы алғысын біл­дірді. Жаһандық экономикалық әлем­де жаңа дәуір бас­тал­ды. Мемлекеттер арасындағы экономикалық түсінбеушілік текетірестері жойылды. Қазір біздің алдымызда халықаралық лаңкестік қоқан-лоқысы тұр. Ақиқатын айтар болсақ, халықаралық лаңкестік бү­гінгі таңда жаһандық қауіпке айналды. Бүгінгі Саммит осындай жаһандық ауқымды мәселелерді ше­шу жолдарын қарастыратын ай­рықша мүмкіндік. Біз осы мүмкін­дікті барынша тиімді пайдалануы­мыз қажет, деп жалғастырды ол сөзін одан әрі. Әскери блоктарға кірмейтін, өз еркімен ядролық қа­руларынан бас тартқан мемлекеттер мынау болашағы болжаусыз заманда халықаралық қауымдастық тарапынан қауіпсіздігі жөнінде толық кепілдік алуы керек. ЕҚЫҰ бұл ретте мейлінше ықпалды жұ­мыс жүргізуі қажет-ақ. 2013 жылы Украина ЕҚЫҰ-ға төрағалық ететін болады. Осы төрағалық кезе­ңінде Украина Ұйымның жұмысын бірлікке бастайтын үрдісін одан әрі жалғастырады. Одан әрі шешен халықаралық лаңкестік, ұйымдасқан қылмыс, ес­ірткі трафигі, адам саудасы сияқты жаһандық қауіптердің алдын алу, олармен күрес шараларын кеңейту бағытында барынша тиімді жұмыс­тар жүргізу, әлемдік қаржы-эконо­микалық дағдарысының салдарла­рын жою, экологиялық және техногендік апаттарға қарсы күш біріктіру мәселелерін ұйымдастыру мақ­сатында ЕҚЫҰ қызметін әртарап­тан­дырудың уақыты жеткендігін атап көрсетті. Шешен бұдан кейін энергетикалық қауіпсіздік шарала­рының Ұйым шеңберінде атқары­латын кейбір мәселелеріне тоқтала келіп, адам құқықтары мен демо­кратияны басты бағдар тұтқан ЕҚЫҰ сияқты маңызды Ұйымға балама  жоқ екенін атап көрсетті. Еуроатлантикалық кеңістікте қо­­ныстанған мемлекеттерді біріктіріп отырған ЕҚЫҰ біз­дің өңірі­міздегі ірі­лі-ұсақты мем­лекет­тер­дің басшыларын бір үстел басына жи­­най­тын бірден-бір ық­­палды бірлестік, деп бастады сөзін Швейцария Сыртқы істер министрлігі федералды кеңесі­нің вице-президенті Мишлин Каль­­мий-Ре. Сөз жоқ, ЕҚЫҰ біздің континентіміздегі қауіпсіздікті сақ­тау мәсе­ле­сінде үлкен рөл ат­қа­рады. Швей­цария Ұйым құрылған алғашқы күннен бастап оның қыз­метіне қомақты үлес қосып келеді және бұл дәстүріне адалдықтан тайған емес. Біздің мемлекетіміздің бейтарап саясаты Ұйым жұмысына ешбір кедергі келтірмейді, қайта кәрі құрлықта қауіпсіздік норма­ларының орнығуына тиімді ықпал етеді. Біз мемлекетаралық мәселе­лер күш көрсету тұрғысында емес, тек құқықтық негізде ғана шешілуге тиіс деп есептейміз. Одан әрі шешен қарулану мәсе­лесін қатаң бақылауға алу адамзат­тық көкейкесті мәселе екеніне тоқ­талды. Қару түрлерін шектеу және қысқарту бүгінгі өркениет зама­нын­дағы басты мақсат. Швейцария қа­­рулану ең төмен дәрежеде, әскери қызмет шектеулі шеңберде жүргізілуге тиіс деп есептейді. Ше­шен Хельсинки­де қабылданған құжаттың баламасыз екенін, енді оны жетілдіретін уақыт келгенін ескертті. Оның айтуынша, бүгінгі Саммит өте маңызды кезеңде өткі­зіліп отыр. Ресей еуропалық қау­іпсіздік архитектурасын құру мәсе­лесін талқылай бастады. НАТО қауіпсіздіктің жаңа тұжырымда­ма­сын қабылдады. Швейцария бұл игі қадамдарды қолдайды. Сол сияқты шешен өз елін Қап тауында болған қақтығыстар мен Қырғыз­стандағы кикілжің оқиғалардың ал­аң­датып отырғандығын жеткізді. Оның айтуынша, ЕҚЫҰ-ның осын­дай өңірлік кикілжіңдерді бол­­дыр­мауда зор әлеуеті бар. АҚШ-тың Мем­ле­кеттік хатшысы Хил­л???? ???????а­ри Клинтон өз сөзінде осындай зор халықаралық бас­­қо­су­ды өткізуге баста­ма­шы болған Қазақ­стан ??????????????Республи­касы­ның Президенті Нұр­­­сұлтан Назарбаевтың еңбегіне зор баға берді. Сондай-ақ, ол Қазақстан халқын және Үкіметін үлкен қонақ­жайлық көрсетіп, төрткүл дүние­нің төрт бұрышынан келген қо­нақтарға қалтқысыз қызмет көрсет­кендеріне шексіз ризалығын білдірді. Астана саммиті ЕҚЫҰ тари­хын­­дағы ерекше есте қалатын оқиға. Бұл – 1999 жылдан кейін өткізіліп отырған бірінші саммит қана емес, сонымен бірге Ыстамбұлдан кейін Шығыста өткізіліп отырған бірінші саммит. Сондықтан, біз тарихтың өзі алдымызға тартып отырған осы мүмкіндікті барынша тиімді пайда­лануға тиіспіз. Астана Саммиті арқылы Хельсинки рухын біз ХХІ ғасырға ұластыруымыз керек, деді Х. Клинтон. Хельсинки қоры­тын­ды актісі, сөз жоқ, маңызды құжат. Онда демократия, адам құқықтары туралы революциялық идеяларға алғаш рет басымдық берілді. 1975 жылдан бергі өткен кезеңде адам­заттың талай буын өкілдері осы құжаттың адами құндылықтарын басшылыққа алды. ЕҚЫҰ-ға мүше мемлекеттер аумағындағы кез келген жердегі тұрақсыздық біздің бар­лығымыз үшін айрықша алаң­дау­шы­лық туғызады. Одан әрі АҚШ-тың Мемле­кеттік хатшысы аймақтық дағда­рыс­тар және трансұлттық қоқан­лоқылар сол өңірлердің ғана емес, мұхиттың арғы жағындағы халық­тардың да тыныштығына нұқсан келтіретінін айтты. Созылмалы өң­ір­лік кикілжіңдер де шешімін тап­пай отыр. Сондықтан да бүгін Ұйымға мүше мемлекеттер басшы­лары бас қосып, осы тығырықтан шығу жолын іздеуде. Одан әрі Мемлекеттік хатшы өзінің мемлекеті мән беріп отырған үш басым­дыққа тоқталды. Біріншіден, деді ол, бүгінде Ауғанстанда болып жат­қан оң өзгерістерге түсінік та­нытқан мемлекет басшыларына ал­ғысымды білдіремін. Ауған­стан­да орын алған оқиғалар тек Орта­лық Азияға ғана қауіп төндіріп қой­майды, сонымен бірге бүкіл ай­мақтың тұрақсыздығына кері ық­пал етеді. Бірқатар елдер Ау­ғанстандағы қауіпсіздікті орнықты­руға байланысты маңызды рөл атқарды, бізге көмек көрсетті. Бұл маңызды мәселеге ЕҚЫҰ-ға мүше 40 мемлекет өзінің үлесін қосты. Қазақстан да жақында осы мемлекеттер қауымдастығының құрамы­на кіреді. Екіншіден, Ауғанстан мәселесінде ЕҚЫҰ барынша ба­сым рөл атқаруы керек. Өйткені, ЕҚЫҰ-ға мүше мемлекеттердің Ау­ғанстанмен шекарасы 1800 ша­қы­рымға созылады. Сондықтан біз бұл мәселені реттеуге ортақ күш-жігер жұмсауымыз керек. Сонымен бірге Ұйым есірткі трафигіне тос­қауыл қоюға да күш салуы керек. Х. Клинтон бұл мәселеде соңғы кезде біршама түсіністік танытып отырған Ресей тарапына да ри­залық білдірді. Екі мемлекет ара­сында соңғы кездері қалыптасқан жылылық қатынастарды нығайту мақсатында шаралар белгіленіп отырғанын атап көрсетті. Ол Гру­зия мен Қырғызстан елдерінде ор­ын алған оқиғаларды ашық, бірақ ешқандай қитұрқы астарсыз көр­сетуге бетбұрыс басталғанын мә­лім­деді. Мемлекеттік хатшы АҚШ-тың Грузияның территориялық тұ­тастығы мен тәуелсіздігін мойын­дайтындығын тағы да мәлімдеді. Өз сөзінде Мемлекеттік хатшы Қырғызстанда орын алған мемлекеттік төңкеріс кезінде Қазақ­стан­ның өте шебер дипломатия таны­тып, елде азамат соғысының орын алмауына бірден-бір ықпал еткендігін атап көрсетті. Одан әрі шешен өңірлік тұрақсыздықтарды реттеудегі ЕҚЫҰ-ның рөліне жоғары баға берді. Осы орайда, ол Кавказ аймағында орын алған оқиғаларға байланысты ЕҚЫҰ тарапынан әлі де белсенділік танытылуы қажет еке­нін ескертті. Сондай-ақ, Х. Клин­тон ЕҚЫҰ тарапынан Таулы Қарабақ мәселесін шешу тұрғы­сында да белсенділік таныту қажет екендігін атап көрсетті. Мемле­кеттік хатшы кез келген қарулы қақ­тығыстан кейінгі бейбітшілік ша­раларына Хельсинки үдерісі жә­не 2009 жылы шілдеде үш президент – Медведев, Саркози, Обама бел­гілеген алты элемент негіз бо­луы керек екендігін атап айтты. Одан әрі шешен ЕҚЫҰ шеңбе­рінде адам құқығы, демократиялық құндылықтарды барынша нығайту мәселелеріне жан-жақты тоқталды. Азаматтық қоғамдардың жұмысын жандандырып, үкіметтік емес ұй­ым­дардың қызметіне жан-жақты қолдау көрсету де Ұйым жұмы­сының өзекті негізі болуға тиіс. Адам құқықтарын қорғау – Ұйым­ның басты парызы, деп түйіндеді сөзін АҚШ-тың Мемлекеттік хатшысы. Келесі сөз кезегін алған Франция Пре­мь­ер-министрі Фран­суа Фийон сам­­­­митті тамаша ұй­ымдас­тыр­ға­ны және жылы қа­былдауы үш­ін Қазақ­стан Рес­публи­касы­ның Пре­зиденті Нұр­сұлтан На­зарбаевқа үлкен алғысы мен ыстық ықыласын білдіре ке­­ле “әлем қазір жиырма бірінші ға­сыр­дың проблемаларын жиырма­сын­шы ғасырдың әдістерімен шешуге болмайтындай жағдайға жеткендігін” мәлімдеді. Әлем үлкен өзге­рістердің үстінде. Жиырма­сын­шы ғасырда артта қалған деп сана­латын кейбір елдер қазір қарышты дамуларының нәтижесінде кедейлік шырмауын үзіп шығып, әлем­дік қауымдастықтың белсенді өкіл­де­рінің қатарына қосылып отыр. Де­генмен, соған қарамастан адамзат қауымына төніп отырған қатер­лер аз емес. Оның түрлері де кө­бейіп ке­леді. Жаппай қырып-жоя­тын қа­тер­лі қарулардан бастап, лаңкестік, адам саудасы, есірткі саудасы белең ала түсуде. Міне, осының барлығы жаңа және көп қырлы күрес тәсілдерін белгілеуді қажет етеді. Франция Премьер-министрі осы­ған орай жиырма бірінші ғасырдың жаңа қоғамдастығын құрып, қалып­тастыру үшін жаңа әдіс-тәсілдердің жаһандық деңгейде екшелуі қажет болатындығын айта келе, бүгінгі Астана саммиті осы жолдағы нақты қадам болады деген сенімін білдірді. Сонымен қатар жуықта НАТО-ға мүше елдердің қауіпсіз­діктің жаңа тұжырымдамасын қа­был­дағанын еске сала келе, үлкен жиырмалық ел­дері осындай ұмты­лыс­тарды қол­дауы қажеттігін айтты. Франсуа Фийон ЕҚЫҰ деңгей­ін­де қаралатын мәселелерге Фран­цияның көзқарасын да білдіре кетті. Оның айтуынша, Приднес­тро­вье мәселесінде жүріп жатқан үн­қа­тысу мен келіссөздерге неғұрлым белсенді сипат бере отырып, Еуро­одақтың ЕҚЫҰ-ның осы мәселеде қазіргі ұстанып отырған ұстанымы мен тәсілдеріне қолдау білдіргені жөн болар еді. Сондай-ақ ол Гру­зия­ның тәуелсіздігі мен біртұ­тас­ты­ғын, ел президенті Саакашви­лидің күш қолданбау жөніндегі ұсы­­нысын қолдайтындықтарын айт­­ты. Қыр­ғыз­стан мәселесінде ха­лықаралық қауымдастықтың жүр­гізген жұмыс­тары нәтиже бергендігін еске салды. ЕҚЫҰ-ны біздің тағдырымыздың символы деп атай келе, ұйым ая­сындағы демокра­тиялық институт­тарды қолдайтын­дығын, осыған орай өтіп жатқан Астана саммитін ұжымдық қауіп­сіздіктің жаңа кезе­ңіне көшудің өзіндік қадамы болады деп баға­лайтындығын жеткізді. Германияның Фе­дералдық Кан­ц­лері Ангела Мер­кель де өз сөзін осы саммитті өткізу мен ұйымдас­тырудағы белсенділігі үшін Қа­зақстан басшысына алғыс ай­тудан бас­тады жә­не еуро­па­лық, халықаралық дең­­гей­дегі мұндай маңызды бас­қосу­дың Орталық Азия өңірінде бірінші рет өтіп отырғандығын еске сала келе, осы жағдайдың өзі бұл өңірде не болып жатқандығын, қан­дай өзгерістер жүріп жатқан­дығын халықаралық қауымдастық­тың біліп, назар аударуына жақсы мүмкіндік беретіндігін жеткізді. “Біз бүгін Батыс пен Шығысты жақындастырудағы маңызды қадам болған Хельсинки актісінен кейін 35 жыл өткенде барып бірінші рет бас қосып отырмыз. Заман содан бері көп өзгерді”, деген Ангела Меркель КСРО құлауға шақ тұрған кезде қабылданған Париж хартия­сына да жуықта 20 жыл толған­дығын ауызға алды. Оның айтуын­ша, содан бері кейбір үдерістер осыдан 20 жыл бұрын күткен­дегіден жедел жүрсе, кейбіреуі баяу­лай түсті. Демек, ұстанымдар мен көзқарастарды қайта бір екшейтін сәт туды. Осы орайда Гер­мания Канцлері “әлем бөлінбейді” деген қағидатты алға тарта оты­рып, адам­­зат қауымында орын алып отырған қазіргі проблемалар мен кикілжіңдерге де осындай көз­қарас тұрғысынан келу жөн бола­тын­ды­ғын жеткізді. Өйткені, қазір­гі ке­зеңде адамзат қауымы үшін өңірлік проблемалардың жал­пыға ортақ сипаты мен әсері барған сай­ын күшейе түсіп келеді. Мұнан кейін Ангела Меркель Гер­манияның түрлі кикілжіңдер мен жалпыға ортақ мәселелер жө­ніндегі көзқарасы мен ұстанымын білдіре келе, Грузияның бүтіндігі мен тәуелсіздігін қолдайтындықта­рын, Таулы Қарабақ жанжалын шешуде алға басушылық бар деп есептейтіндіктерін, үнқатысуды жал­­ғастыру қажеттігін, қару-жарақ пен қарулануға бақылауды күшейте отырып, лаңкестіктің алдын алуға ұмтылушылықты жақтайтындық­та­рын, осыдан 11 жыл бұрын Ыс­тамбұл саммитінде қабылданған еуропалық қауіпсіздік хартиясын жаңа заман талаптарына бейімдеу қажеттігін, заңның үстемдігі мен баспасөз бостандығын жақтайтын­дығын білдірді. ЕҚЫҰ жұмысы мен қағидаттары өзара сенімге негізделетіндігін айта отырып, бұл ұйымда ондай әлеуеттің бар екендігін, бүгінгі Астана саммиті осының бір дәлелі екендігін жеткізді. Саммитті әзірлеген Қазақстан мен оның басшысына деген ыстық ықыласын білдірді. Түркіменстан Президенті Гурбан­гулы Бердымұ­ха­ме­дов өз сөзінде ЕҚЫҰ секілді көп­жақ­­ты диа­логты жақ­тайтын халықаралық беделді ұйымның осы жолғы саммиті тұңғыш рет Орталық Азияда өтіп отыруына аса риза екендігін білдіре келе, оны ұйымдастыруда бастамашы болған Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевқа түр­кімен делегациясының атынан алғысын жеткізді. Түркімен­стан­ның діни экстремизм, есірткі сауда­сы секілді халықаралық мәні бар мәсе­лелерде ұйымның мүшесі ретінде ЕҚЫҰ аясында өтетін іс-шара­ларға қатысатындығын атап көрсетті. “Біз жуықта Біріккен Ұлттар Ұйымында Орталық Азия мен Каспий маңы елдерінің қауіпсіздігі мәселесін көтердік. Өйткені, біздің ойымызша, энергия тасымалдау­шы­лардың қауіпсіздік мәселесі бү­гінгі таңда халықаралық қауымдас­тық­ты толғандыруға тиісті ма­ңызды проблемалардың бірі болып отыр”, деген Гурбангулы Бердымұ­хамедов ЕҚЫҰ аясында энергия мәселесіне қатысты үнқатысу жүр­гізудің қажеттігін, өздерінің құбыр­лы тасымалдағыштардың көп нұс­қалығын жақтайтындықтарын, бұл істі саясатқа айналдырмау керектігін жеткізді. Егер көпшілік қолдаса, Ашхабадта энергетикалық қауіпсіз­дік мәселесіне арнап халықаралық форум өткізуге Түркіменстанның әзір екендігін білдірді. Оның айту­ынша, Түркіменстан үшін Ауған­стандағы проблемалардың өз шешімін тауып, жағдайдың тұрақта­нуы­ның маңызы зор. Бұл мәселе­нің бүкіл әлемді толғандырып от­ыр­ғаны да айқын. Сондықтан Түр­кіменстан өз тарапынан Ауғанстан мәселесінің шешімін табуына кө­мек көрсететін болады. Түркіменстан басшысы қазіргі күні осы елде демократиялық институттар мен заң шығару қызме­тін дамытуға бағытталған, ел эко­но­микасын әртараптандыруды, адам­ның шығармашылық қызметі­не еркіндік беруді көздейтін үлкен реформалардың басталғандығын, ол реформалар түркімен халқының ұлттық ерекшеліктерін, тарихи жо­лы мен халықтық менталитетін ескере отырып жүргізілетіндігін, міне, осы мәселедегі ұзақ мерзімді жобаларды жүзеге асыруда ЕҚЫҰ мен басқа да халықаралық ұйым­дардың техникалық көмегі қажет болатындығын мәлімдеді. Сөзінің соңында Түркіменстан үшін ЕҚЫҰ-мен ынтымақтастық сыртқы саясаттағы