Тәуелсіздік тағдыры, Елбасы аманаты және Алаш ардақтылары

Тәуелсіздік тағдыры, Елбасы ама­наты және Алаш ардақтылары – менің әр кез көкейімде жүрген, әрқашан жас өркеннің алдында айтып жүрген, реті келгенде қалам қуа­тымен жазып жүрген тақыры­бым­ның бірі. Бұлай деп әңгіме бас­тауымның себебі жайында аз-кем шегініспен түсінік бергеннің ар­тық­тығы болмас. Мен үшін ең қым­бат жәдігер – киелі тәуелсіз­дік. Тәуелсіздіктің бітім-болмы­сын  Пре­­зидент немесе Елбасы ар­қылы көз алдыма елестетемін. Осы екі ұғымды егіз-қатар қа­был­даймын, қат-қабат сүйемін. Мұ­ның мәнісін түсінбегендер басқа­ша қабылдауы, тіпті жағымпаздық деп түсінуі бек мүмкін. Ендеше, бұ­лай деп ақ ниетпен ой тол­ғау­дың терең сыры жайында пікір сабақтасақ. Ал енді тәуелсіздік та­ри­хының бір белесі алаш қайрат­кер­лері тағдырымен ты­ғыз бай­ланысты болғандықтан, ерікті, ерік­сіз жоғарыдағы үш ұғым­ды қатар сабақтастырудың реті солай болып келеді. Біздің буын күні кешегі бодан­дық қасіретінің қамытын киіп үл­герді. Сол дәуірдің бел баласы бо­лып ержеткен, оқу тауысып, ғы­лым көкжиегіне ұмтылып, қызмет істеп үлгерген біздердің көз ал­ды­мызда алаш қайраткерлері ақта­лып, тарих аренасына қайта орал­ды. Өткенге топырақ шашуды мақ­сат етіп отырған жоқпыз, алайда замана қасіретінің бірі – қазақ­тың өткен тарихына күңгірт бояу­ды қалың жағып, жеккөрінішті етуде көшілгері болғанымыз рас. Бас­қа тарихты тәптіштеп түсін­дір­мей-ақ қояйын, бір ғана Махам­бет­тің Жәңгір ханға айтқан алдаспан жырлары арқылы әрісі Абы­лай, берісі Кенесары хандарға дейінгі тарихты тәрк етіп келдік. Бодан халықтың аға сұлтаны, болыс-биі, тіпті ауылнай-тілмашына дейінгілерді қаралап, қанаушы тап ре­тінде қарғыс айтумен болдық. Бер­гі тарих – кеңестік дәуір кезе­ңін­дегі Қазақ елін билеушілердің қиянаты өткен тарих өктемді­гі­нен әлдеқайда асып түсті, бір ғана Голощекиннің салған лаңы мәңгі есте қалды. Қазақ халқы ғасырлар тоғы­сын­­да тұңғыш Президентіміз Нұр­сұл­тан Әбішұлы Назарбаевпен бірге Тәуелсіздік, азаттық деген ақ періш­тені қолына қондырды. Бұл біз­дің қаншама ғасырлар бойы күткен арманымыз еді. Сәл ғана ше­гініс. Өзіміздің ұлт көшбас­шы­лары бол­ған хандар мен билерді, батырлар мен баһадүрлерді, тіпті күні кеше ғана қазақ халқын азат­тыққа бір табан жақын әкелген алаш қайрат­кер­лерін «халық жауы» етіп жаз­ғы­рып келген ал­дам­шы идеологиядан не опа таптық. Ойды ой қозғаған сәтте Зере ананың (ұлы Абайдың әжесі) бір өлеңі еске түсе береді. Жақсы да болса қарағым, Жаман да болса қарағым. Жақсы болғанмен бере ме, Солтабай маған Барағын. Барақ та аға сұлтан болған, қа­лың ел қадір тұтатын Құнан­бай­дың замандасы, ел жақсысы. Асыл әже айтқандай кім бізге жақсысын береді, халық пейіліне берген Ел­ба­сын қадірлеу, Елбасы салған са­ра жолмен жүру – қазақ халқы­ның тәуелсіздік тағдырын баянды ететін қасиетті жол. 20-25 жылда бір ұрпақ өсіп жетіледі, желкілдеп өсіп келе жатқан жас буын қандай бақытты, тәуелсіз елде, өз Көш­бас­шысы бар, жап-жас астанасы бар елде өсіп келеді. Көзіқарақты оқырман қауым­­ның есінде шығар, өткен жыл­дардың мұғ­дарында Президент Н.Ә.На­зарбаев қазақ тілінде ақ­парат тарататын журналистермен болған бір кез­десуде қазақ халқының тәуел­сіздік тарихы жолындағы кү­рес­терде өшпес із қалдырған алаш қайрат­керлері жайында ағы­нан жарылып ой бөлісті. Әр күні аудиторияға кіріп, жас шә­кірттер алдында алаш ұранды әдебиеттің көрнекті өкіл­дері жайында айтып отыратын біздер тағылымды тәрбие беру үшін Елбасының сол бір  сұх­бат­тағы пікірлерін темір­қа­зық етіп бас­шы­лыққа алып, үне­мі жа­дыда жаң­ғыртып отыруды ұмыт­паймыз. Ел­басы әрдайым Қа­зақ­станның еркіндігі мен тәуел­сіз­дігі үшін жа­нын пида етіп күрес­кен көп­теген батыр бабалары­мыз­ды еске алып отырады, олардың қа­та­рында әйгілі батыр, қолбас­шы, қа­зақтың соңғы ханы Кене­сары Қа­сымұлы, батырлар Сырым Дат­ұлы, Махамбет пен Исатай, қан­жығалы Бө­генбай, қаракерей Қа­банбай, ша­пы­рашты Наурызбай сияқты ар­дақ­ты батырлары­мыз­дың есімдері құрметпен аталады. Бұл тұлға­лардың барлығы да қазақ халқы­ның ерлік тарихында аттары ал­тын әріппен жазылатын жан­дар. Әсіресе, Елбасының қадап айт­қан мәселелері алаш ардақты­ларына байланысты болды. «Алаш­орданың мүшелері алғашқы Ақпан револю­циясына ілесе шыққан кү­рес­керлер еді. Олар патша құлаған соң еркіндік бола ма деп сенді. Алайда большевиктер саясаты бұл үмітті ақтамады», деді Елбасы. Иә, бір ғана алашорда үкіметі ғана емес, бүкіл қазақ халқының үміті ақтал­мады, жалған саясат, қара күшпен, қантөгіспен келген үкі­мет сендерге теңдік, бостандық әпер­дік деп сендірді, шын мәнінде алдады. «Бос­тандық» деп өлең жаз­баған ақын кемде-кем еді. 1918 жылы Сібірдегі реакция дәуірінде жазылған өлеңде өзге ақын­дардағыдай «бұл бостандық бізге көктен келген жоқ» деп ұран­дату сарыны жоқ, керісінше, «шірік жүрек сасықтар, арамдыққа асықтар, жетілді, жетті мұратқа» деп тарихи шындықтың бет-пердесін ашты, ға­йыптан келген «бостандықтың» мә­нін түсіндірді. Тағы да сол сұхбат әле­міне сүңгісек. Елбасы аса бір ізгілікпен: «алашордалықтар алған бетінен қайтпай, еркіндік ұранын айта берді. Ақыры сол үшін құрбан бол­ды. Біз ол кісілердің ойлаған ойы, аң­саған арманы үшін де құрмет­теуіміз керек. Әрекет ойдан баста­лады, сөзден басталады. Тәуелсіздік ойын оятқан сол асыл ағаларымыз. Сол мұратқа қол жеткізу бақыты біздің ұрпақтың маңдайына бұйыр­ды», – дей отырып, баршамызды кешегі аяулы ағаларды құрметтеп, еске алып, тағзым етіп отыруды естен шығармауға шақырады. Қазақ жұртының бұл тәуел­сіздікке қолы жеткеніне небәрі 19-ақ жыл болды. Бостандық бізге тым қымбатқа түсті, сол жолда кү­рес жүргізген қаншама ардақты­ла­ры­мыз, Елбасы атап көрсеткендей атақты Кенесары бабаларымыздан бастап, күні кешегі Қайрат Рыс­құл­бековке дейінгі мерт болған­дарды санамалап айтып шығу тіпті мүмкін емес. Тәуелсіздік туын желбіретіп кетуге сол кездегі империя мүмкіншілік бермеді, сол себепті Ә.Бөкейханов, А.Бай­тұр­сынов бастаған көсемдер автономия алуға әрекет етті, сол жолда жеңіске жетті, бірақ олардың азат­тық туралы айтқан сөздерін, жаса­ған әрекеттерін большевиктер кешіре алмады, бірін ерте, бірін кеш құрбандыққа шалды. 1991 жылы құрылған Қазақ­стан Республикасы атты ғажайып мемлекетті – алаштық арыстардың арманының жүзеге асуы деп түсі­нетін Президент алаш қайраткер­лерінің есімін құрметтеп, оларға ес­керткіштер қойып, зиялы кісі­лер­дің шығармаларын шығару, ғы­лыми-практикалық конференциялар, мәдени іс-шаралар өткізілуге тиісті деген ой айтты. Алашордалықтар арман еткен тәуелсіздікке ХХ ғасырдың со­ңын­да ғана қол жеткіздік. Жас мем­лекетіміздің іргесін берік ету, дамыған, өркениетті елдердің қа­та­рына қосу, жап-жас, енді ғана 10 жастан асып отырған астананы көр­кейту, әлемдік деңгейдегі сәу­летті қала қатарына қосу әрекет­тері, осындай ізгі идеяларды ба­йыпты түрде жүзеге асыру Прези­дентіміздің жүргізіп келе жатқан көреген саясатының тәтті жемістері. Осы тұрғыдан ой түйген Ел­басы: «Біз өз мемлекетіміздің әлі жас екенін, буыны жаңа бекіп, бұғанасы жаңа қатып келе жатқан елге төнетін қатер де кездесуі мүм­­кін екенін естен екі елі шы­ғармауға тиіспіз. Босаңсымауға тиіспіз», – деп қатты ескертеді. Тәуелсіздік жолындағы күрес­ке ғұмырларын арнаған алаштық­тардың басынан қауіп-қатер бұл­ты бір күн де кеткен емес, оған тарих куә. Олардың жанкешті күресі арқылы қолымыз жеткен азат­тық­ты да қандай қауіп-қатерден болса да қорғауға енді күні біз дайын бо­луымыз керек, Елбасы осыны ескертеді, ешқашан да «босаңсы­мауға тиіспіз», деп соған ша­қырады. Қаншама ғасырлар бойы күт­кен, сол жолда қаншама зұлмат­тар­ды, қасірет пен қайғыны басы­нан кешірген, ең өкініштісі сол, тәуел­сіз­дік жолында құрбан бол­ған боздақ­тар қаншама. Демек, сол тәуелсіздік жолында күреске шық­қан, саяси партия құрған, алаш ұранды әде­биетті дүниеге әкелген, ең бастысы, ұлттық ояну мен ұлы мұраттарға толы тәуел­сіздікті ту етіп, халық көсемдері бола білген аяулы азамат­тарды үнемі есте сақтап отыру, рухани дүниеміздің төрінде ұстау бүгінгі азаттық арманына қолы жеткен бақытты ұрпақтың басты пары­зы болуға тиісті. Тұңғыш Президентіміз, халықтың Көшбастаушысы Н.Ә.Назарбаев әрқашан осыны мегзеп, көрсетіп отырады. Осы жерде бір әттеген-айлар да кездесіп қала­тыны жасырын емес. Бұл жайында сұхбат берген Нұрсұлтан Әбішұлы әдет­тегідей әділеттің ақ жолынан ауытқымай шындықты айтады. Оның реті төмендегідей. Тәуелсіздікке қол жеткізген азғана жылдың ішінде (тарих өлшемімен алғанда қас-қағым сәт) әл-ауқатымыз артып, сән-сал­та­натымыз көбейді. Дәулеттілер саны артты. Қымбат мәшине мінген, көп қабатты үй салғандардың арасынан (әрине, бәрі деуден аулақпыз) біздің халық болып қол жеткізген тәуел­сіз­дігімізді тәрк ететіндер де шыға бастады. Осы және басқа да жағ­даят­тарға ашынған Елбасы: «Байлыққа құныққандардың, байлықтан басы айналғандардың байлықты қойып, билікке ұмтылатынын, сол жолда ештеңеден тайынбайтынын, тіпті Отанына опасыздық жасауға да ба­ратынын көріп отырмыз», деп одан әрі ондай адамдардың бәріне заң ал­дында зауал барын қатты ескертті. Нұрсұлтан Әбішұлының осы алаштық ұландарға қатысты ай­тыл­ған ғибратты пікірінің түйіні төмендегідей: «Алаштың асыл аманаты бізді ауызбірлігімізді кү­шейтуге шақырады. ...«Біріңді, қа­зақ, бірің дос, көрмесең істің бәрі бос», дегенде Абай атамыз­дың да айтқаны осы еді». Президент күні кешегі аласа­пы­ран дәуірде азаттықтың арма­нын ту етіп ел алдына шыққан, туған елін азаттықтың айдынына алып шықсақ деп арман еткен, сол жол­да өздері құрбан болған аяулы азаматтардың асыл аманатын сақ­тау­ға шақырды, ұлы Абайдың өсие­­тін қағида етіп ұстанған халықтың бірлігі мен ынтымағы, татулығы мен ауызбірлігі мол болатынын ескертті. Азаттықты армандаған алаш­­тық­тарды ұмытпауға шақырған, сол арқылы кешегі тарихты, бүгінгі бірлікті ойлаған Елбасының аманатын бәріміз бір кісідей қағидатқа айнал­дыруымыз қажет, сонда ғана ұлт­тың ұлы мұраттары жүзеге асады. «Ал­­ты­бақан алауыздықтың» зар­да­бын аз тартпаған халықпыз, ендігі мұрат, алар биік, Президент Назарбаев атап көрсеткендей: «Ұлт­тың ұлы мұраты жолында ұйысу», одан басқа жолмен жүруді енді ешқашан маңдайымызға жазбай-ақ қойсын. Шүкіршілік етейік, көш түзе­ліп келе жатыр. Туған еліміздің туын асқақ көтеріп, әлемге таны­тып келе жатқан Президентіміз Нұр­сұлтан Назарбаев өзінің өткен жылдар­дағы бір Жолдауында бы­лай деп атап көр­сеткен еді: «Енді 20-25 жыл­дан кейін мемлекеттік басқару­шы­лардың жаңа ұрпағы Қазақ­стан­ның 2030 жылға дейінгі даму стра­тегия­сының қорытын­ды­сын шыға­рып, біздің әуел бастағы әлеуеті­мізді жә­не өзгерістердің нә­ти­жесін елеп-екшер болсақ: «Шы­нымен, солай бол­ды ма екен», – деп таң-тамаша қа­лары анық...». Иә, уақыт жаңғырып, мемлекет басқаратын жаңа ұрпақ өмірге келеді, олар Ел­басының даму стра­тегиясын одан әрі жүзеге асыра­ды. Қазақ кө­шін әлемдік өр­ке­ниеттің биік шы­ңына өз жолымен жетелейді. Сонымен о бастағы айтпақ ойы­мыз­ға тағы бір қайтып оралсақ. Тәуел­­сіздік тағдыры, Елбасы ама­наты мен алаш ардақтыларын қас­тер тұтуды, мәңгілік мұрат етуді әр­кім өзінен бастауы керек, сөз жү­зіндегі жеңіл жолмен емес, адал ең­бегімен, пәк ниетімен, Отанға деген шексіз берілгендігімен. Аз ғана авар (Россия құрамындағы ел) халқының қайсар ұлы Расул Гамзатовтың: «Менің тілім ертең өлетін болса, мен бүгін өлуге даярмын», деп айтатын өсие­тін ертеректе жиі естуші едік. Біз­дің де айтпағымыз, тәй-тәй басып дүниеге келген, ерте есейіп, еңсесін тіктеп ақ орда құрған, азат­тық дауысы әлемнің әр түк­піріне жетіп жатқан менің тәуел­сіздігіме ешкім­нің қиянат жасауына жол бере ал­маймын. Ал енді сол бір қасиетті Тәуел­сіздікті ұядан ұшы­рып, қана­тын қомда­тып, қыран тұл­ғалы еткен тұңғыш Президентімді қалай жақсы көр­сек те, қалай құлай сүйсек те, Ел­басы салған сара жолға қалай бас тіксек те жарасады. Қалың қазақ қауымы, ардақты алаш баласы, Тәуелсіздік туралы эпо­­пея­мыздың алтын әріппен жазы­латын әр беті Елбасы аманаты екенін жады­да ұстайық, сонда ғана жа­ңылмаймыз, жақсы күндердің қуа­нышы көп болады... Нариман НҰРПЕЙІСОВ,филология ғылымдарының кандидаты, М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университетінің доценті. Шымкент.