Тарихпен тілдестіріп шежіре шерткен аллея

25 желтоқсан күні мұнайшылар астанасы Жаңаөзен қала­сында ел Тәуелсіздігінің 20 жылдығы мен Маңғыстау мұ­найының 50 жылдығы құрметіне Даңқ аллеясы ашылды. Онда Премьер-Министр К.Мәсімов, облыс әкімі Қ.Көшербаев, еңбек ардагері Ө.Алшымбаев сөз сөйледі. Елбасы – Ұлт Көшбасшысы Нұрсұлтан На­зарбаевтың тапсырмаларына орай Жаңаөзен қаласының келбеті өзгеріп, келешегі кемелденіп келе жатқандығын ризашылық сезіммен әңгімелеген-ді. Шындығында да, мұндағы әлеуметтік сала нысандарын, тұрғын үйлер салу қарқынды. Көшелер де абаттанып, қала жолдары да қалыпқа келе бастаған. Осы жыл­дың өзінде ғана қаланың әлеуметтік-эконо­ми­калық проблемаларын шешуге 15,2 млрд. теңге бөлініпті. Ал Жаңаөзеннің респуб­ли­камыздағы облыстық бағыныстағы жиырма­дан астам қалалар ішінен осы жыл­дың ІІІ тоқсанындағы аймақішілік даму рейтингісі бойынша бірінші орын алуы да көп нәрсені аңғартса керек. Кешегісіз бүгін жоқ. Тарихты жасаушы да, жаңартып ертеңге жалғаушы да әр аймақтың әйгілі адамдары. Сондықтан оларды ардақтау, кейінгі ұрпаққа үлгі, өнеге ету игілікті іс екені сөзсіз. Аталмыш Даңқ аллея­сын салуды қолға алған белгілі мемлекет қай­раткері Н.Марабаев атындағы «Мұнайшы» қоғамдық қоры. Негізгі мақсат, елге еңбегі сің­ген асылдарды ар­дақ­тау, қала тұрғында­рының ойдағыдай дем а­луларына жағдай жасау. Аллея құрылысына келсек, көкпен талас­қан мұнара басына мемлекеттік рәмізіміздегі  алтын қыран қондырылыпты. 4,18 гектар жерді  алып жатқан аумақ көгалдандырылып, 10 дана мәрмәр тақта бөлек-бөлек орналасқан. Ол тақталардың бірінде Пір Бекет ата бас­таған қасиетті бабалар есімі, екіншісінде билер, шешендер, өнерпаздар болса, үшінші мәрмәр тақтада Ұлы Отан соғысында өшпес ерлік көрсеткен Кеңес Одағының батырлары, даңқты жерлестеріміз: Мәди Бегенов, Жұма­ғали Қалдығараев, Біләл Қалиев, Ленин орденді қаһарман Исатай Сүйеубаев, Даңқ орденінің толық иегері Кемер Оңғалбайұлы есімдері жазылыпты. Келесі бір тақтада ғұ­лама ғалымдар есімі. Олар: О.Тұрмаған­бет­ұлы, Е.Оразақов, Ғ.Айдаров, С.Шалабаев, Қ.Сыдиықов, М.Атымов, Н.Жұбаев, т.б. Келесі жылы Маңғыстауда Жетібай кен орнында алғашқы мұнай алынғанына 50 жыл толады. Соған орай 11 мұнайшы-геолог Лениндік сыйлық алыпты. Олар: Х.Өзбек­қа­лиев, Х.Махамбетов, В.Матвеев, В.Токарев, Н.Черепанов, Ж.Досмұханбетов, Б.Дьяков, Ш.Есенов, Н.Имашев, Е.Иванов, Н.Каленин, әттең бәрі өмірден өтіпті. Бірақ осы жерге келгендер еске алады, рухтарына тағзым етеді. Арнайы тақтаға жазылғандай Кеңес Одағының ең жоғары наградасы – Социалистік Еңбек Ері атағына алты адам ие болыпты. Олар: С.Жалғасбаев, А.Еремин, Т.Қадыров, С.Рыс­қалиев, Н.Қарабалаев, Г.Шевченко. Осы бір игі шараны қолға алушылардың ақылдаса, кеңесе отырып Жаңаөзен ғана емес, өңірдегі өзге мұнай-газ кен орындарын аш­қан­дардың да есімдерін ұлықтап, еңбектерін ескергендіктеріне ризашылық білдіргендерді кез­дес­тірдік және риза болдық. Мәрмәр тақ­таларға көз салсақ Маңғыстаудағы ірілі-уақты кен орындарын ашқандар саны 41 екен. Олардың ішінде Ж.Досмұханбетов, Қ.Мыр­зағалиев, С.Таянов, Ғ.Балмұханбетов, А.Волочаев, Ә.Нұрманов, Р.Бердіғожин, С.Жыл­­қ­ай­да­ров, К.Әлібеков, т.б. есімдерін оқуға болады. Сол бір салтанатты сәтте Маңғыстаудағы ал­ғашқы жоғары білімді геолог, ҚР жер қойна­уының құрметті барлаушысы Әділ Нұр­ма­нов­пен әңгімелесудің сәті түсті. Үш-төрт жыл бұрын Нәсіпқали бауы­рымыз қолға алмақшы болған. Өзі өмірден озды. Өкінішті-ақ. Дегенмен, «Мұнайшы» қоғамдық қоры­ның атқару­шы директоры, белгілі геолог Сайлау Жыл­қай­даров, атал­мыш қордың облыс­тағы өкілдері К.Рзаханов, Т.Базарбаев сияқты аза­­маттар ол істі жал­ғады. Дұрыс болды. Қай кен орын қашан, қалай ашылды? Кімнің қан­дай еңбегі бар? Бұл елге, жас­тарға керек. Осы азаматтар алдағы мезгілде осы жерде мұнай мұ­ра­жайын ашпақ­шы. Ол кезде әңгіме құжаттар, суреттер арқылы тере­ңірек әрі әсерлі болады. Ол іске де сәттілік тілеп, үлес қосу па­ры­зымыз деп ой­лаймын. «ҚазМұнайГаз» Барлау Өнді­ру» АҚ Қызметкерлер және әлеу­меттік саясат жөніндегі басқару­шы ди­ректоры Тарас Хитуов өт­кен­ді ескеріп, бүгінгіні бағалауға бағытталған бұл нысанға Компания тара­пы­нан 100 млн. теңге көлемінде көмек көр­се­тіл­генін, жалпы өндірістік филиалдан өткен жыл­дан бері әл­еуметтік, шаруа­шылық нысан­да­ры­ның заман талабына сай са­лы­нып іске қосылу­да екендігіне де тоқталды. – Шындығында да бұл аллея шежіре шертіп тұрған орын, – дейді Тарас Киікбайұлы. – Мысалы, республикамыздағы мұнай алыпта­рының қатарындағы Өзен кен орнында Жа­ңаөзен халқының көпшілігі еңбек етеді. Бір кездері мұнай-газ өндіру басқармасы, сосын 90-жылдары «Өзенмұнайгаз» АҚ кейінгі жыл­дары «ҚазМұнайГаз» Барлау Өндіру» АҚ-тың «Өзенмұнайгаз» өндірістік филиалы болып аталады. Бірақ, аты өзгергенімен заты өзгерген жоқ. Қай кезде де мұнайшылар қаласының туындаған сан-түрлі мәселесін шешуге үлес қосып келеді, өйткені, халықтың әл-ауқатын жақсарта түсу біздің саясаттың да басым негізгі бағыты. Осы жерде жоғарыда атымыз өзгергенімен деген сөзге орай айта кететін бір құптарлық жағдай аллеядағы бір мәрмәр тақтаға аймақтың әйгілі адамдарымен қатар Маңғыстау мұнайын игерудің алғашқы жыл­дардағы мекемелердің атауларын тасқа ой­ып жазу орынды болған. Мысалы, алпысыншы жылдардағы іргелі кәсіпорын Батыс Қазақстан геология басқармасы, Маңғыстау мұнай-газ барлау тресі, Маңғыстау мұнай геофизика тресі, Қазақстан мұнай бірлестігі, т.б. Көбі қазір жоқ немесе басқаша аталады. Ал оны кейінгі ұрпақ біле бермейді. Аллея салу үл­кен шаруа болды. Әсіресе, орналасқан же­рі­нің қала мешіті мен ардагерлер үйінің қа­сында болуы үндестік тауып-ақ тұр. Ең негізгісі, осы жерге келген ұрпақ, қала қонақтары тарихпен таны­сып, нұрлы келешекке деген кереметтей сезіммен кетері анық. Ал біздер осы аллеядағы мәрмәр тақтада Өзенмұ­най­газда әр жылдары басшы болып елге ерекше қызмет еткен Рахмет Өтесінов, Юрий Корчагин, Махамбет Батырбаев, Жақсылық Жан­ғазиев, т.б. ардагерлер есімі тұруын мақта­ныш етеміз. Тарихы­мыз тереңдеп, келер күндерге деген үмітіміз үкілене түссін деген тілек бар. Және де осынау салтанатты сәтке «Қаз­МұнайГаз» ҰК президенті Қ.Қабылдиннің де қатысып, қала тұрғындарының қуанышын бө­лісті. Аллеяны аралай түссеңіз мұнайшы­лар­дың арасынан әр жылдары сайланған Жоғары Кеңес депутаттарының, мемлекеттік сыйлық­ иелерінің есімдерін көрер едіңіз. Сондай-ақ еншісі бөлінбеген бұрынғы Гурьев (Аты­рау) мен Маңғыстау облысын, Жаңаөзен қа­ласы мен Мұнайлы аудандардың кен орын­дарын игеруде елеулі еңбек еткен басшы­ларының аты-жөндерін оқуға болады. Олар­дың ішінде Н.Оңдасынов, С.Құбашев, А.Құ­лыбаев, Т.Әшімбаев, С.Мұқашев, Н.Марабаев, Ф.Новиков, Л.Қиынов, Б.Палымбетов, Қ.Кө­шербаев, И.Әбенов, Қ.Исентаев, Х.Нұрғалиев, Х.Ережепов, Е.Күмісқали, Т.Айдарханов, М.Әбіл­ханов, Ж.Бабаханов, т.б. бар. Сөз ара­сында осынау игі шарадан мол хабары бар ел ағасы, Жаңаөзен қаласы әкімі жанындағы ардагерлер кеңесінің төрағасы Асылбек Айдаровпен де әңгімелесудің сәті түсті. Бұл аллея бізден гөрі кейінгі ұрпаққа керегірек. Өйткені, бұл алаң тұнып тұрған тарих. Біз тәрбиені бала­бақ­шадан, мектептен бастаймыз. Бұл жерді сондай тәлім-тәрбие орны деуге болады. Өйткені, аллеяны бір аралап шыққан адам аймақтың тарихи тұлғаларын, Ұлы Отан со­ғысының қаһармандарын, атақты мұнайшы­лар мен мемлекеттік қайраткерлер есімімен де бірден терең танысады. Ойланады. Жақсы азамат болып өсуге талпынады. Аллея сонысы­мен қымбат, сонысымен құнды. Дәл осындай ойлы пікір, шынайы сезімдерді Жаңаөзеннің өсіп, өркендеуіне елеулі үлес қосқан ел аза­маттары ҚР жер қойнауының құрметті бар­лаушылары, Жаңаөзен қаласының құрметті азаматтары атағының иелері Аманжан Өте­сінов, Қолғанат Құлсариевтен де естідік. Қо­рыта айтқанда, Даңқ аллеясын аралап, көріп жүрген тұр­ғындар мен қонақтардың қуа­ныштары мен ри­зашылық сезімдері анық сезіліп тұрды. Өйт­кені, өнегелі өткен өмір, ел үшін жұмсалған қажыр-қайрат ұмытылмайды, ескірмейді екен. Ал соны анық сезініп әзірге елде баламасы жоқ ерекше аллеяны жобалаушылар есімдері рес­публикамызға кең танымал сәу­летшілер, ҚР еңбек сіңірген қайраткерлер Қазақстан Архитекторлар одағының вице-президенті Саматбек Бөкебай мен Сайын Назар­бекұлы. Маң­ғыстаулық сәулетші, ақын С.Назарбекұлы Семейде Абай-Шәкәрімнің, Қа­ра­таудағы До­ма­лақ Ананың, Атырауда Хан ор­дасы – Са­райшық кесенелерінің, Маңғыстауда Абыл ақын, Досан батыр, т.б. күмбездердің авторы. С.Бө­кебай Астанадағы Қазақ елі, Атыраудағы Исатай-Махамбет монумент­те­рі­нің авторы. Тап­сырыс беруші Жаңаөзен қала­лық әкімдігі, жұмысты жүзеге асырған «Қазахстрой» жобалау компаниясы, «Парыз» серіктестігі. Сөйтіп, мұнайшылар ордасында халықты береке-бірлікке, адал еңбек пен адамгершілікке шақы­рып, тарихпен тілдестіріп шежіре шертіп-ақ тұратын Даңқ аллеясы ашылды. Ол қаланың сәнін келтіріп, салтанатын арттыра түсетін сүйікті орынға айналды деп ойлаймыз. Жоламан БОШАЛАҚ. Маңғыстау облысы, Жаңаөзен қаласы.