Кремльде кіндігі кесілген

«Естімеген елде көп» деген рас-ау. Сіз Иосиф Сталиннің кабинетінде толғатып, Кремльде босанған қазақ әйелі туралы естідіңіз бе? Естімесеңіз, біздің бүгінгі айтпағымыз – Кремльде кіндігі кесілген Қайсар Меңісов деген қазақтың өміртарихына   қатысты хикаят болмақ. Олай болса, әңгімені әріден бастайық... Қайсар Меңісовтің әкесі Нұр­жан 1910 жылы Қарқаралы уезіне қарасты Ақшатау болысының оныншы ауылында дүниеге келген. Еті тірі, ширақ адам болыпты. Соның арқасында аласапы­ран уақытта Қарқаралының педа­гогикалық техникумын бітіріп, мұғалім мамандығын алып шық­қан. Ол кез – мұғалімдікке кім көрін­геннің қолы жете бермейтін заман болған. Ауылда тып-тыныш қана бала оқытып жүргенінде дұшпандары сыртынан сөз жүгіртіп, түртпекті көбейтіпті. Зұлматтың заманында «Атасы – бай... контра», дейді ғой, баяғы... Әйткенмен, дұшпанның сөзінде жан бар еді. Шынында да, әкесі Меңіс кезінде қолына жігіт ұстап, өзіне қараған елдің намысын жыртқан ердің сойы екен. Бір сөзбен айтқанда: әлдімен алысқан, күштімен тірескен. Және-дағы өзіне кәдімгідей дәулет біткен кісі болыпты. Содан не керек, әңгіме ушығып бара жатқан соң «Батырға да жан керек» демекші, Нұрекең жаладан аман қалудың амалын ойлай бастаған. Сәтін салғанда, оқыған ағайындарының шарапаты тиіп, ішкі істер органдарына қызметке тұрып кетеді. Қарағандының сол кезде ел ішінде «Ескі қала» деп аталып кеткен ауданындағы милиция бөліміне жедел уәкіл болып орналасады. Табиғатынан алғыр жас жаңа жұмысты «ә» дегеннен-ақ меңгеріп әкеткен. Арнайы бі­лімі болмаса да ауыр деген қыл­мыстардың өзін ашып, көзге түсе бастайды. Жұмыс істей жүріп Алматы барып, сондағы әскери-милиция мектебін үздік бітіріп алады. Заманында бұл үлкен оқу орны еді. Капитан шеніндегі ол бірден өзі жұмыс істеген Сталин аудандық милиция бөлімінің бас­тығы болып тағайындалады. Осы қызметінде жүріп, атақты «Қара мысық» операциясын бас­қарған. Қала тыныштығын алып, базар біткенді қан қақсатып жүр­ген бұзақылардың қалың тобын қолға түсіреді. Абыройы өсіп, мерейі тасиды. Алайда, тасы өрге домалаған сайын мұның жауы да көбейе түскен. Тырнақ астынан кір іздеген олар Нұржан әкеміздің тұқымының бай екенін қағазға хаттап, жоғары жаққа арызданудан бір танбайды. Ақыры, қарша бораған арыз дегенін істеп, Нұржан Меңісұлы бес жыл сот жазасын арқалап, Игар­ка деген ит байласа тұрғысыз өлкеге айдалып кете барады. Бұл 1948 жыл екен. Нұрекеңнің ауылда аңырап қалған жан жары Дәния шешеміз бетті адам болыпты. Енді ше, өзі атағы атырапқа мәшһүр Жақ­сы Жәкем – Жаңғұтты бидің тұқы­мынан, текті жердің қызы! Ол кісі бар бітіргені жетіжылдық оқу болса да сол кезде аудан орталығында әжептәуір қызметтер атқарған. Күйеуі­нің нақақтан күйген жа­зық­сыз екендігін алға тартып, бұл кісі жоғары жаққа белді буып шағымданады. Аяқ жетер жер­дегілерге сөзі өтпегеннен кейін, нартәуекел етіп Мәскеудің тура өзіне тартады. Сол кездегі КСРО Жоғарғы Сотының төрағасына дейін жетіп, қабылдауында бол­ған екен. Одан да нәтиже шық­паған соң, «құласаң нардан құла» деп, алып империяны ашса ала­қанында, жұмса жұмырығында ұс­тап отырған Иосиф Сталиннің қабылдауына жазылады. Мына құдіретті қараңыз: арада аз ғана уақыты өткенде айдаһар көсеммен кездесуге рұқсат алады! Содан Дәния шешеміз қаһарлы басшының алдында кө­кіректі кернеген мұң мен зардың тиегін ағытқан ғой. «Қара мысық» операциясын ұйымдастырғанын, бандыны қалай құрықтағанын, енді келіп «жаптым жала, жақтым күйемен» бес жылға жазықсыз сотталғанын екі етегі жасқа тола отырып айтқан. Құданың құдіреті, Дәния шешеміздің зары Сталиннің тас жүрегін жібітіп, мейірімін түсіріпті. Мұртты көсемнің мәселені шешем деуі мұң екен, мұн­дай боларын күтпеген шешеміз тура сол жерде та­лып түскен. Өзінің айы-күні жақындап отырған мезгілі екен, тура Кремльдің ішінде толғағы келіп қалады. Сөйтіп, қызық болғанда, сол жерде аяқ-қолын жинайды. Кіндігі Кремльде кесілген сәбидің есімін «Қайсар» деп қояды. Кремль шіркіннің күтімі мықты, біраз жатып шешеміз де өзіне-өзі келген, сәбиі де шираған. Содан Сталиннің нұсқауымен ана мен бала Қарағандыға әскери ұшақпен жеткізіледі. Қарағандыға ұшып келгендерінде мұндағы атқамінерлер тайлы-тұяғы қалмай күтіп алған екен... Сталиннің айтқаны заң – көп ұзамай Нұржан әкеміз қамаудан босап, аман-есен елге оралады. Қарағанды об­лысындағы Шет ауданында түрлі деңгейдегі басшы қызметтерді атқарады. 1986 жылы дәм-тұзы таусылып, өмірден өткен. Ал бұдан бір жыл бұрын адал жар, қайсар ана Дәния шешеміз дүние салған болатын. Кремльде кіндігі кесілген Қайсар Нұржанұлы 1967 жы­лы Мичурин совхоз-техникумын бітіріп, техник-механик мамандығын алып шы­ғады. Біршама уақыт Қара­ғандының маңындағы Саран қаласында механик болып істеген. 1969 жылдан Шет аудан­дық тұтынушылар қо­ға­мында қызметте болады. Бертінде Қарағанды қала­сы­на көшіп келіп, кәсіп­кер­лікпен шұғылданған. 2015 жылы өмір­ден өтті. Қайсар Нұр­жан­ұлының артында Ма­дияр, Жасұлан деген екі ұл мен төрт қыз бала қалды. Ма­дияры қазіргі уақытта Жаңа Майқұдық полиция бөлімінің бастығы болып қызмет істейді, полиция подполковнигі. Ал Жас­ұланы марқұм болған. Ке­зінде Қарағанды облыстық кеден басқармасында жауапты қызметтер атқарған еді. Таяуда Нұржан баласы Мадияр әкесінің рухына құран бағыш­тап, ас берді. Осы сауапты істі атқарып шыққаннан кейін Мадиярдан әкесінің Кремльде туғанын айғақтайтын құжа­т­тардың бар-жоғын сұрадым. «Советтік қызыл паспортында «Кремльде туған» деген жазу бола­тын. Жаңа төлқұжатқа ауыстыр­ғанда заң бойынша деп паспорт үстеліндегілер алып қал­ды. Оның көшірмесін түсіріп алу ол кезде кімнің ойына келген?», – деп күлді Кремльде туған көкеміздің ұлы. Қайрат ӘБІЛДИНОВ, «Егемен Қазақстан». ҚАРАҒАНДЫ.