Мұғалім – ең қадірлі мамандық

Өмірде екі мамандық иесі: ұстаздар мен дәрігерлер ерекше құрметпен аталады. Одан кейін диқандар, құрылысшылар... деп, жалғасып кете береді. Дәрігерлерді көбіне ауырғанда еске алсақ, ұстаздар үнемі ойымызда жүреді, күнделікті өмірде де олармен араласымыз үзілмейді. Ұстаздан бұрын өзіміз білім алсақ, кеше балаларымыз оқыды, ал бүгін міне, немерелеріміз мектептерде мұғалімдерден сабақ алуда. Ұстазым, менің ұстазым, Өзіңмен өткен қыс-жазым. Қалдырған ізің мәңгілік, Жадымда тұрар жаңғырып! Осынау әннің жыр жолдарына ақын барша адамдардың қолына алғаш қалам ұстатып білім берген ұстаздарына деген мәңгі махаббатын, суымас ыстық ықыласын қалай сыйғыза білген, қалай жүрегіңнен өткізіп жеткізе білген деп сүйсінесің. Шынында, мұғалімдік – ең ардақты, ең құрметті мамандық.Мен өмірімнің 25 жылын педаго­гикаға яғни ұстаздық жұмысқа арнаған адаммын. Бастауышта да, орта мектепте де мұғалім болғанмын. Жоғары оқу орны Ы.Алтынсарин атындағы Ар­қа­лық мемлекеттік педагогика институтының филология факуль­тетінде он жыл оқытушы болып, Қазақ әдебиеті тарихы мен теориясынан, әдебиет сынынан және қазіргі қазақ поэзиясынан дәріс бердім. Енді, міне, сол ұстаздық жұмысымды қайта жалғастырып, мектеп оқушылары мен басқа да шәкірттерге арналған тәлім-тәрбиелік оқулық жазып жатырмын. Американың бір газетінде «Генриден кеңес сұраңыз» деген ата-аналарға арналған бөлім болыпты. Үлкен адамдар кеңес сұрайтын әлгі кемеңгер кеңесші кім десеңдер, 11-12 жасар бала екен. Оқиға былай өрбіген. Бір күні газет редакциясына баладан қызық хат келеді. Онда: «Мен қанша дегенмен біраз балалық шақты бастан кештім ғой. Олардың барлық сырын жақсы білемін. Ата-аналарға бала­лары туралы кеңес беріп тұрар едім. Құрметпен Генри», деп қол қойған. Содан редактор баланың тілегін қабыл алып, газеттен жоғарыдағы бөлімді ашады. Ата-аналар балаларының түрлі тентектік қылықтарын немесе басқа да мінездерін айтып: «Мұндай жағдайда қайтсек екен?» деп Генриден ақыл сұрап редакцияға хаттар жазып жатады. Бір қызығы, сол хаттарға Генридің тапқырлықпен берген қысқа да нұсқа нақты жауап-кеңестері газетте жарияланып тұрады. Мен де сол Генри сияқты: «Қанша дегенмен ширек ғасыр ұстаз болдым ғой, оқушылардың мінездері мен қылықтарын, сырларын және бүгінгі мектептің проблемаларын жақсы білемін, ендеше, осы  оқулықты мен жазбағанда кім жазады», деп іске кірістім. Әңгімеміздің басты тақырыбы мұғалімдік мамандық туралы болғандықтан, алғашқы ұстаз­дарымның бірі Сабыржан Оташ­ұлы туралы «Жұлдыз жүректі ұстазым» деп жазған естелігімнен бір үзінді келтірейін. «...Сабыржан ағай оқушыларға бар жанын салып сабақ бере­тін, бәрі де жақсы оқыса екен, деп педагогиканың бар тәсілін қол­данып бағатын. Жақсы жауап берсек, жай бестік бағаны қоя салмай, сүйсініп: «жарайсың, міне, осылай оқу керек» деп жақсы сөзбен көтермелеп отыратын. Оқымай келсек, соған жай ұрсып ренжігені ештеңе емес, іштей қатты назаланатын. Сондай бір сәті есімде өте-мөте сақталып қал­ған-ды. Ойынға қанбайтын балалық кезіміз емес пе, бір күні бәрі­міз сабақ оқымай келіппіз. Тым болмаса, біріміз жауап берсек­ші. Аузын буған бұзаудай ешқай­сымызда үн жоқ. Содан ағай қат­ты ашуланды. «Бұдан былай мен сендерге мұғалім болмай­мын, сабақ бермеймін, басқа мұға­лімнен оқыңдар» деп сабақты аяқ­тамастан үйіне кетті де қалды. Енді біз сасайық. Өзіміз жақ­сы көретін мұғалімімізді қат­ты ренжітіп ал­ғанымызға өкін­дік, шынында да, бізге сабақ бермейтін болса, жаман болады деп уайымдадық. Сосын бәріміз кешірім сұрайық, деп үйіне бар­дық. Есік алдында жүрген келін­шегі Алданыштан «ағай қайда» деп сұрадық. Ол: «Сендер не бүлдірдіңдер? Ағайларың қатты ренжіп келіп, теріс қарап жатып қалды. Кейіп келгені сондай, тамаққа да тұрмай жатыр» деді. Біз кешірім сұрауға келгені­мізді, бұдан былай ағайдың саба­ғын жақсы оқитынымызды оған айтуды өтініп, үйді-үйімізге тарас­тық. Ұстазымыздың оқушыларға қатты налығандағы осы бір қы­лығы, балаша өкпелеп үйіне барып теріс қарап жатып алуы кейін өзім мұғалім болғанда есіме жиі түсетін. Бұл деген ұстаздық маман­дығын беріле сүюдің, оқу­шыларын, балаларды жанындай жақсы көрудің, оларға жүрегінің бар жылуын, бойын­дағы бар талантын сарқа жұмсап арнауының айқын көрінісі емес пе. Соны біз кезінде бала жүрегімізбен сезініп, оны бұрынғыдан да жақсы көре түстік. Өзім осы уақытқа дейін асыл ағаның бейнесін жүрегімде жылы сақтап келемін. Ұстаздың сол асыл қа­сиет­­тері маған да жұққан болар, мектептерде де, институтта да ұс­таздық қызмет атқарған жыл­дары оқушыларым мен студенттерім үшін бойымдағы бар қабілеттерімді аямай жұмсап еңбек еттім. Студенттерім арасында сүйікті ағай атандым. Жақында әлеуметтік желідегі парақшама қарап отырсам: «Сәлеметсіз бе, алтын жүректі ағайымыз. Сізді әлеуметтік желіде көргеніме қуаныштымын. Сізге сарқылмас шабыт тілеймін. Студентіңіз Арай­лым Серікбаева» деген жазуды оқып төбем көкке жеткендей болды. Осындай алтын сөз, тамаша тілектен соң шабыт қалай шарықтамасын. Сабыржан ағайымыз жылы жүректі болумен бірге талапшыл да болды. Тәртіпті қатаң талап ететін, тиісті жаза да қолданатын. Аяғымыз талғанша бұрышқа тұр­ғызып та қоятын. Әке-шешем мектептен алыс қой қыстауында шопан. Жататын үй болмай бір жылы интернатта тұрып оқыдым. Түнде жатар алдында кезекші мұға­лімдер келіп тексеріп кетеді, сыртқы есікті іштен жауып аламыз. Кезекші мүғалім кетіп қал­ды-ау деген мезгілде ара-тұра қызық көріп, жалаңаяқ қар кешіп, жүгіріп келетін әдетіміз болатын. Бірде Аманжол деген ұзын сирақ бала: «Ал кеттік, ұзын сира­ғымызды көсілтіп келейік» деп дауыcтап өзі бастай жөнелді, біз ере жөнелдік. Қар үстінде жүгіріп бара жатқанда аяқ тоңа қоймайды. Жүз метрдей жүгіріп, қарқы­нымыз басылған соң, ішке кірейік десек есік ашылмайды. Аш, аш! – деп айқайласақ, іштен Сабыржан ағайымыздың: «Ұзын сирақ­тарыңды тағы да біраз көсілтіп ке­ліңдер», деген дауысы ес­тіл­ді. Іші­мізден бұрышқа тұрғыз­ғандай уақыт тұрғызса, біт­тік дедік. «Ағай, тоңып барамыз, ашыңызшы», деп дірдектеп тұрмыз. Әйтеуір ашты-ау. Сөйтсек ағай кетіп қалмай, бұрыштан бізге көрінбей байқап, бәрін ес­тіп тұрыпты. Содан кейін ұзын си­рақты көсілтуді қойып кеттік. Тәртіп сақтауды қалып­тастырудағы бұл да бір дәйектілік болса керек. Бұрын біздің оқушы кезде­рімізде, одан кейін де әйелдерден ер мұғалімдер көп болатын. Мектептерде бұрын тәртіптің болғаны да сондықтан. Мектепке әйел директор болғанын көрген емеспіз. Ал қазір керісінше, ер мұғалімдер мүлдем аз. Тәртіптің жоқтығынан мектептерде қазір полиция күзеті енгізілді. Масқара емес пе. Мектепке сырттан ешкім де басып кіріп шабуыл жасамайды. Мектептің өз ішіндегі қиын балалардан қорыққандықтан солай жасалуда. Айтуға ұят. Мектептерде қыздар мен әйел мұғалімдердің көп болғаны осындай ауыр жағдайға соқтырып отыр.Ер мұғалімдер көп болуы керек. Ұлдарға айтарым, мұғалімдік жұмыстан қашпаңдар. Ұстаздық мамандық – ең тамаша мамандық! Мұғалімдік нағыз ерлер атқаратын жұмыс. Мен өзім мектепте де, институтта да мұғалім, оқытушы болғанымды мақтан етемін. Бұл мамандығымды жан-тәніммен сүйдім, оқушыларымды да, студент шәкірттерімді де жанымдай жақсы көрдім. 1971 жылы елден Алматыға көшіп, журналистік жұмысқа ауысқанымда мектеп пен оқушыларымды қимай-қимай қоштасқаным есімде. Қорыта келгенде, ұлдар мен сен­дерді мектеп бітірген соң мұға­лімдік мамандықты таң­дап, педагогикалық жоғары оқу орындарына түсуге шақырамын. Ерлер атқаратын жұмысты әйелдердің мойнына артып қойғанымыз дұрыс емес. Мек­теп­те ер мұға­лімдер көп болса, полиция күзеті болмас еді, тәртіп бұзатын қиын балалар да азаяр еді сөзсіз. Мысалы, жоғарыдағы «Жұлдыз жүректі ұстазым» атты естеліктегі Сабыржан Оташ­ұлының ұстаздық бейнесі мектептерде ер мұғалімдер көп болуы керектігінің жарқын көрі­нісі емес пе. Ұлдар ұстаздық мамандықты таңдаңдар деген шақыруыма үн қосуларыңды сұраймын. Қазір мектеп мұғалім­дерінің еңбекақысы екі есе көбейтілді. Жас мұғалімдерді тұрғын үймен қамтамасыз ету де қарастырылған. Педагогикалық мамандықты таңдаған ұлдарға жоғары оқу орнына түсуде артық­шылықтар беру де көзделетін болады. Қазақстанның, тәуелсіз еліміздің патриот ер жігіттері болып, мектептерде басты билікті өз қолдарыңа алуларың керек, онда қалыптасқан қазіргі кемшіліктерді таяу болашақта өз қолдарыңмен түзеулерің керек. Мектеп –Отанымыздың болашақ тағдырын шешетін жастардың оқып білім алып, тәрбиеленіп, түлеп ұшатын ұясы, алтын бесігі. Сол ұя, сол алтын бесігіңді бүгінгі күйінде яғни полиция күзетпесе өздерін өзі қорғап, өз қауіпсіздігін өздері қамтамасыз ете алмайтын дәрменсіз жағдайда қалдыруға болмайды. Ұлы жазушымыз Мұхтар Әуезов те: «Ел болам десең, бесігіңді түзе!» деп өсиет қалдырған. Бұл – бала тәрбиесін, сол балалар оқып білім алатын мектебіңді түзе, соның жұмысын оңалт деген сөз! Осы өсиетті орындайтын да, оның жұмысын оңалтатын да сендерсіңдер, ұлдар!!! Бұл бастамамды Білім ми­нистрлігі қолдайды деп сене­мін. Бұрын кеңес кезеңінде мектептен кейін екі жыл шопан болған, өндірісте, мектепте істеген жастарды және әскерде қызыметін өтеп келгендерді жоғары оқу орындары конкурссыз қабылдайтын. Биылдан бастап мұғалімдік мамандықты таңдаған ұлдарға сондай артықшылықтар берілсе деген ұсыныс енгіземін. Мектептерде ерлер санын көбейт­песе, педагогикадағы бүгінгі қиын­шылықтардан құтыла алмаймыз. Сонымен бірге, мектеп директорлары осы бастаманы өздерінде тал­қылап, ұлдарды ұстаздық маман­дықты таңдауға үндесе дейміз. Жұма-Назар СОМЖҮРЕК, Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі, ақын, бұрынғы ұстаз.