Дамыған елдер ертеңі де бұлыңғыр

Эр-Рияд әлемдегі ең ірі қор құрмақ

Сауд Арабиясы мұнай дәуірінің аяқталу кезеңіне байланысты дайындыққа кірісті. «Эр-Рияд» әлемдегі ең ірі ұлттық әл-ауқат қорын құрады», деп мәлімдеді Салман Корольдің ұлы, ханзада Мохаммед. Әрине, жоба бойынша мөлшері 2 трлн. доллар болатын Қоғамдық инвестиция қоры (PIF) бірден құрыла қалмайтындығы белгілі. Қазір PIF қорында бар болғаны 5,3 млрд. доллар қаржы бар көрінеді. Соған қарамастан, бұл қор қазірдің өзінде Saudi Basic Industries Corp. компаниясын қосқандағы бірнеше ірі компаниялардың және Корольдіктегі ең ірі несие орталығы – National Commercial Bank-тің иесі болып табылады. Сонымен бірге, PIF шетелдерде де жұмыс істейді. Мәселен, өткен жылы ол оңтүстіккореялық Posco Engineering and Constriction Co. компаниясының 38 пайыз акциясын 1,1 миллиард долларға сатып алды. Осы қор болашақта Ресей экономикасына 10 млрд. доллар инвестиция құяды деген де болжам бар. Сауд Арабиясы Корольдігі үкіметінің жоспары бойынша, PIF-ті әлемдегі ең ірі қорға ай­налдырудың алғашқы қадамы ретінде Aramco мұнай компания­сы акциясының бір бөлігін сатып, оны мұнай алыбынан өнер­кәсіптік конгломератқа ай­налдыру көзделінуде. Bloomberg агенттігіне берген бес са­ғаттық сұхбатында ханзада Мохам­мад Aramco компаниясын жеке­ше­лендіру келесі жылдан бас­тап қолға алынатындығын атап көрсетті. Алғашқы жекешелендіру науқанына компанияның 5 пайыз акциясы шығарылады. Қалған акция PIF қорына беріледі. Ханзада Мохаммед Король­діктің экономика және даму істері жөніндегі кеңесін басқарады. Бұл кеңесті Салман өзінің ұлы үшін әдейі құрған болатын. Ханзада қорғаныс министрлігінен басқа экономика, қаржы және мұнай министрліктеріне де жетекшілік етеді. PIF қоры да ханзада Мохам­мед жетекшілік ететін ке­­ңес­ке қарайды. Ханзаданың пі­кірінше, енді 20 жылдан кейін Сауд Ара­биясы Корольдігі мұнайға тәуелділіктен толық құтылып, эко­номиканың басқа салалары дамыған ірі мемлекетке айналады. Корольдік үкіметі күн тәртібіне қойып отырған бұл ХХІ ғасырдың бас айналдырар экономикалық жоспарын іс жүзіне асыруда PIF мегақорына жүктелетін міндет зор. Оның әлеуетінің мықтылығы сондай, әлемдегі ең ірі 4 компанияны: Apple Inc., Alphabet Inc., Google Microsoft Corp., Berkshire Hathaway Inc. бірден сатып алатын мүм­кіндігі болады. «Ұлттық жо­спар» деп аталатын бұл жоба осы сәуір айында жариялануы тиіс. Бірқатар сарапшылардың айтуынша, ұзақ жылдардан бері «ұйқыдағы» корольдік аталып келген Сауд Арабиясының бірден осындай зор реформаларды жүзеге асыруы күрделі өзгерістерге ұрын­дыруы мүмкін. Ал енді бір сарапшылардың пікірінше, Эр-Рияд мұндай реформалар жасау кезеңін әлдеқашан өткізіп алған сияқты. Қалай болғанда да, ханзада Мохаммед өте ауыр істі қолға алғалы отыр. Халықаралық валюта қорының экономистері 2014 жылы жан-жақты зерттеу жұмыстарын жүргізе келіп, «Пар­сы шығанағындағы мұнай монарх­тары экономикадағы түбегейлі реформалар жасау кезеңін өткізіп алды», – деген қорытынды жа­саған болатын. Олардың айтуынша, мұнай баррелі 100 доллардан жоғары болып тұрған кезеңде жасалмаған реформаны, мұнай «бөшкесі» 40 долларға бағаланып тұрған кезде қолға алу, сыпайылап айтқанда, өте қиын болады. Ал ханзада Мохаммедтің айтуынша, жақындағы 2 жыл ішінде мұнай бағасы өсетін көрінеді. Бұл тек уақытқа ғана тәуелді мәселе. Джорджтаун университетінің экономисі және саясаттану профессоры Пол Салливан: «Сауд Ара­биясының экономикасы әрта­раптандыруды, түбегейлі рефор­малар жасауды қажет етеді. Алай­да, реформаны мейрам­ха­надағы ас мәзіріндей тапсырыс беру арқылы жүзеге асыруға болмайды», дейді.

Британиядағы зауыттар жабылады

Өткен аптада Tata Steel компаниясының басқармасы Мумбай қаласында өткен мәжілісінде Ұлыбританиядағы бүкіл болат өндіру бизнесін сату жөнінде түбегейлі шешім қабылдады. Соның салдарынан 40 мыңға жуық адамға 15 мың болат балқытушы, 25 мың қосалқы өндірістердің жұмысшыларына қысқару қаупі төнді. Осы хабарды ести салып, Ұлы­британияның премьер-министрі Дэвид Кэмерон демалысын шұғыл үзіп, Лондонға қайтып оралды. Ол бірден Tata Steel компаниясында қалыптасқан ахуалға байланысты министрлер кабинетінің жедел мәжілісін өткізді. Осы мәжілістен кейін үкімет өкілі мәлімдегендей, премьер-министр металлургиялық зауыттарды мемлекет менші­гіне алудың ешқандай тиім­ділігі болмайтындығын атап көр­сетіпті. Бұл үкімет Tata Steel компаниясының болат құю­шы­ларын тағдыр тәлкегіне қал­ды­рады деген сөз емес. Жалпы, ме­таллургия Британия экономика­сында шешуші рөл атқарады. Сондықтан, министрлер кабинеті баспасөз хатшысының айтуынша, «ешқандай мүмкіндікті де жоққа шығаруға болмайды». Мәселен, үкімет компанияның барлық зауыттарын сатып алмаса да, кейбір зауыттарды үкімет қамқорлығына алуы мүмкін. Tata Steel компаниясы Бри­таниядағы зауыттарды сатуға ерік­сіз мәжбүр болып отыр. Се­бебі, тұманды Альбионда ор­наласқан зауыттар күніне 1 млн. фунт стерлинг (1,44 млн. доллар) шығын әкелуде. Оның ең басты себебі, Еуропада болат бал­қымаларына деген сұра­ныс­тың күрт азайып кетуі болып отыр. Еске сала кететін болсақ, Tata Steel компаниясы 2007 жылы ағылшындық Corus метал­лургиялық алыбын 14 млрд. АҚШ долларына сатып алған болатын. Сөйтіп, Tata Steel әлемдегі бесінші ең ірі, Үндістандағы бірінші металлургиялық ком­панияға айналды. 2007 жылы Corus-тың табысы 800 млн. доллар болды. Алайда, одан кейінгі жылдары ол үнемі шығынмен жұмыс істеп келеді. Қаншама рет қайта құру жұмыстары жүргізілсе де оң нәтиже бермеді. Өткен жы­­лы Ұлыбританиядағы зауыттардан 3,5 мың адам жұмыстан қысқартылды. Бұл сәтсіздіктер тек әлсіз менеджменттің ғана сал­дары емес, сонымен бірге, әлем­дік экономикада қалыптасқан күр­делі ахуалдың әсері. Tata Steel компаниясына қарасты бри­­тандық зауыттардан шыққан болат балқымалары Еуропаға жіберіледі. Ал соңғы жылдары кәрі құрлықта оған деген сұра­ныс барынша төмендеп кетті. Со­нымен бірге, Қытай болат балқы­тушыларымен бәсекеге тү­су уа­қыт өткен сайын қиындап барады. Үндістанда Tata Steel компа­ниясының өнімдеріне деген сұраныс біршама жоғары. Бірақ бұл британиялық зауыттар жұ­мысының салдарынан компания шегіп отырған шығынды жаба алмайды. Сөйтіп, үн­дістандық болат өндіруші алып компанияны британдық бизнес құрдымға тартып барады. Мумбайда өткен мәжілісте осы мәселе ашық айтылып, Ұлы­британиядағы зауыттарды тү­гелдей сату туралы шешім қа­былданды.

Бай мемлекет анықталды

Жақында Global Finance Magazine басылымы Бүкіләлемдік банктің және Халықаралық валюта қорының деректерін негізге ала отырып, ең бай мемлекеттердің тізімін жариялады. Ең бай мемлекеттерді анық­таудың негізгі көрсеткіштеріне мемлекеттің жан басына шақ­қандағы сатып алу қабілетіне басымдық берілген ішкі жалпы өнім, өмір сүру деңгейі және инфляция мөлшері алынды. Осы көрсеткіштерге байланысты жасалған зерттеу нәтижесіндегі әлемдегі ең бай мемлекет – Катар болып табылды. Бұл елдің жан басына шаққандағы ІЖӨ-сі 146 167 АҚШ долларына тең болды. Ал екінші орында жан басына шаққандағы ІЖӨ мөлшері 94 167 АҚШ долларын құраған Люксембург иеленді. Әлемдегі 25 ең бай мем­­ле­кет­­тің құрамына Еуро­па­ның 12 мемлекеті, сонымен бірге, АҚШ, Канада және Австралия кірді. Еуропадағы мұндай мемлекеттер қатарына Ұлыбритания да кірмей қалды. Сөйтіп, әлем­дегі ең бай 25 мемлекеттің ті­зімі былай құралды: Катар, Люк­сембург, Сингапур, Бруней, Ку­вейт, Норвегия, Біріккен Араб Әмір­ліктері, Гонконг, АҚШ, Швей­цария, Сауд Арабиясы, Бахрейн, Нидерланд, Ирландия, Ав­стралия, Австрия, Швеция, Гер­мания, Тайвань, Канада, Да­ния, Оман, Исландия, Бельгия, Фран­ция. Топтаманы дайындаған Жылқыбай ЖАҒЫПАРҰЛЫ, «Егемен Қазақстан».