Елбасы манифесі: БЕЙБІТ ӨМІРГЕ ҮНДЕУ

Ізгілікке із ашар батыл қадам

«Әлем. ХХІ ғасыр» манифесі – жаңа мыңжылдықта өмір сүретіндер үшін шынайы алаңдаушылықтан туындаған бағдарламалық құжат. Адам, жауапкершілікті саясаткер және мемлекет қайраткері ретінде Қазақстан Президенті тек адамзаттың болашағы үшін ғана алаңдамайды. Бағдарламалық манифесінде Нұрсұлтан Назарбаев әскерилерге, террорлық және экономикалық тәуекелдерге кім қарсы тұра алса, міне, соларды сындарлы үнқатысуға, саяси сабыр мен ақыл-парасатқа шақырады. ХХІ ғасырдағы шешуші мәселе – бүкіл әлемдегі бейбіт­ші­лік, балаларымыз бен не­мерелеріміздің бола­ша­ғы. Үкі­мет­тер мен саясат­кер­лер­дің күш-жігері әлем­нің қай бұры­шын­да да ғалым­дар, биз­нес­мен­дер, Жер плане­та­сын­дағы мил­лиондаған адамдар тарапы­нан қолдау табуы тиіс. Сондай-ақ, бұл үдерістен өнер адамдары да тысқары қалмауы керек. Өнер қайрат­керлері өздерінің озық туын­­дыларында гуманизм, бей­біт­­ші­лік пен тыныштық, өзара түсі­ністік бастауларын көр­­сетсе қан­дай ғанибет. Сон­да адам­дар­дың бойында адамгер­ші­лік қасиет­тер оянар еді. Сонда адамдар өз бала­ларын еш алаңсыз өсіріп, жетіл­дірудің бақытына ие болар еді. Өнер де бейбітшіліктен арна тартып, қиратып бүлдіруге қар­сы тұруы, адамдардың жүре­гіне ізгіліктің ұрығын себуі тиіс. Мәдениет пен саясат, өнер мен қоғам өзара тығыз бай­ла­ныста, олар қашанда бір-бірін өз­ара толықтырып тұра­ды. Олар­­дың өзара қарым-қаты­нас­та­ры музыкадағы аккорд тәріз­ді. Музыкалық дыбыс үйле­сімі дауыстардың дұрыс сәйкес­ті­гіне тікелей байланысты. Мем­лекеттегі үйлесімділік те билік пен қоғамның, экономика мен саясаттың, өнер мен мәдениеттің аса озық қарым-қатынасы негізін­де қалыптасады. Өзінің жеке тағдыры мен елі­нің тағдырын ажырағысыз  біріктірген мем­лекет көшбас­шылары пара­сат­тылықтың ең жоғары сезі­мін иленулері тиіс. Сөз ретін­де, мұндай қасиет­тердің музы­кант­тарға да аса қажет екенін атап көр­­сеткен артықтық етпейді. Мәсе­­лен, дири­жер туындының терең мағы­насын оркестранттарға қара­ғанда айқын сезініп, оның не айтайын дегенін біледі. Ал бұл аралықта әр орындаушы тек өз партиясымен ғана жұмыс істейді. Бірақ олар ұлы туындының ұлы идея­сын жан-тәнімен бір­дей сезініп, жүректерге жет­кізе алған жағдайда арада жаман­дықты жеңіп, қиратып-бүлдіру­ді тоқ­татуға, ізгіліктің атын оздыруға қабілетті үйлесім пайда болады. Біз қоғамда гуманистік бағ­дар­­ларды сақтап, таяу бола­шақ­та түрлі тәуекелдерге қарсы тұра аламыз ба? Бұл, әрине, әр­қай­сымыздың Елбасымыздың бітім­гершілік бастамалары негізінде бейбітшілікте, өзара түсіністікте жұмыс істеп, өмір сүруге деген ұмтылысымызға тікелей тәуелді. Нұрсұлтан Әбішұлының жоғары гуманистік дауысын қазірдің өзінде халықаралық қоғамдастық естіп қана қоймай, жоғары бағалап үлгерді. Өйткені, Мемлекет басшысының «Әлем. ХХІ ғасыр» манифесі БҰҰ Бас Ассамблеясы мен Қауіпсіздік Кеңесінің ресми құжаты мәртебесін иеленіп отыр. Мұның мақсаттылығы бар­лық қазақстандыққа түсінікті. Жә­не гуманистік құндылықтар бекі­тіліп, біз үшін ізгіліктің дәуі­рін ашу мүмкіндігі туған сәтте Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамы­ның болашағы жарқын екені айқындала түседі. Айман МҰСАҚОЖАЕВА, Қазақстанның Еңбек Ері АСТАНА

Тепе-теңдікте тербелейік

Қазіргі кезде бір кездері тұтас бір жүйе құрап келген орнықты әлемдік тәртіптің бұзыла бас­таға­нының белгілерін анық байқауға болады. Бұл, әсіресе, халық­ара­лық қатынастардағы әлеу­меттік ортаның бұзыла бас­та­ғанынан аңғарылады. Егер Вестфаль, Вена, Версаль жүйелері қандай да бір түсінікке сәйкес келіп, оларды түсіндіруге және болжауға болатын болса, қазіргі халықаралық қатынас­тар­дың құрылымы өзінің тепе-теңдігін жоғалтып, қарым-қаты­нас­тардың қатер төндіретін үзіл­ді-кесілді қарсылық ұстаным­дарын қабылдағандай. Бүгінде талап ету, санкция­лар, күш көрсету мен қоқан-лоқы жасау секілді дәстүрлі емес тәсіл­дер, халықаралық дипло­ма­­тия­­ның әдеттегі сөйлесу тілі­не ай­налды. Өзара қарым-қаты­нас­тың мұндай сипаты мемлекет тұр­мақ, адамдардың өзін ешқашан жа­қын­дастыра алған емес. Қазір­гі дүниедегі қарама-қайшы­лық­тар көп жағдайда бейбіт тұр­ғын­дар­дың өліміне алып келе­тін қатал кү­респен шешіліп жа­тыр. Ядролық сы­нақ­тар әлі де болса жалғасып, же­келеген ел­дер­дің көшбасшылары өздері­нің кеудемсоқтықтары арқы­лы жаһандық қауіпсіздікке айтар­лықтай қатер төндіріп отыр. Әлемдік және жекелеген ел­дер арасындағы соғыстар тәжі­ри­бесі көрсетіп отырғандай, бел­гілі бір деңгейде қарама-қай­шы­лықтар туғызатын кез кел­ген келіспеушіліктің ақыры үл­кен соғыс өртін тұтандыруға алып келуі әбден ықтимал. Өкініш­ке қарай, мұндай қарама-қайшылықтар күн өткен сайын көбейе түсіп келеді. Мұның бәріне әуелде үнсіз ғана төзуге болар, бәлкім, ал кейін бәрінен де кеш қаламыз – бейбітшілікті, планетаны, яғни жер өркениетін жоғалтып алуымыз әбден мүмкін. Міне, Елбасының «Әлем. ХХІ ғасыр» манифесінде нақ осы мәселе қабырғасынан қойылады. Президент Нұрсұлтан Назарбаев қазіргі таңда қауіпсіздік жаһан­дық маңызға ие екенін, өйткені, жекелеген мемлекеттің, жекелеген ұлттар мен көшбасшылардың мүдделері тұрғысынан қарауға кел­мейтін шетін мәселе екенін нақ­ты мысалдармен көрсетіп бер­ді. Қазақстан басшысының кей­бір бастамалары бұрын да осы көкейкесті мәселені айналып өтпейтін, бірақ олар аталған мани­фестегі секілді өткірлік пен тұжы­рымдамалыққа ие емес еді. Әлем әскери-өнеркәсіп кеше­ніне қаржыны еселеп ұлғайтып, қарулану үдерістерін жалғастырып жатыр. Сондықтан манифесте жаһандық қауіпсіздік жайын парасат пен ақыл тезіне салу арқы­лы шешу көлденең тартылып отыр. Санжар БОҚАЕВ, саяси ғылымдар докторы АСТАНА

ХХІ ғасырға тыныштық қажет

Нұрсұлтан Әбішұлы аталған саммитте осылай дей отырып, бүкіл адамзатты толғандырып отырған, тек қана толғандырып емес-ау, өткір ұстараның жүзінде жүргендей үрейлендіріп отырған ең шетін мәселені әр қырынан тарқатып берді. Өйткені, қазір әлемнің әр елінде дүркін-дүркін лаңкестік шабуылдар, жой­қын жарылыстар мен топ-тобымен бас сауғалар тыныш мекен іздеген босқындардың шырқыраған жан дауысы естіліп жатыр. Бұған әрине, мамыражай тірлік кешіп отырған елдердің тыныштығын түлен түрткендей бұзып, сол арқылы әлемді үрейде ұстағысы келетін сыртқы күштердің әсері тигені даусыз. Оның үстіне кейбір елдердің өздерінде ядролық қарудың түр-түрін сынақтан өткізгенін, сөйтіп, адамзатқа сес көрсетуге бейім екенін танытатындары шошындырмай қоймайды. Осыған байланысты Нұрсұлтан Назарбаев «ХХІ ғасыр: соғыссыз әлем» атты кең ауқымды бағдарлама ұсынып отыр. Мұндағы басты мақсат – күллі адамзат үшін соғыссыз әлем орнату. Шындығын айтсам,  біздің елімізде де адамзаттың бола­шағы үшін жойқын зардабы болатын ядролық қару сынақтан өткізілетін Семей полигоны болды. Алайда, еліміз тәуелсіздік алғаннан кейін Елбасы тажал апаны саналған сол полигонды жабуға, сөйтіп, ядролық қарудан бас тартуға байланыс­ты тарихи шешім қабылдады. Осылайша, Нұрсұлтан Әбішұлы дүниежүзінде ядролық қару­дан бас тартқан бірегей мем­лекеттің басшысы ретінде та­ныл­ды. Рас, Елбасы бұл шешім­ді өзінің жеке мүддесі үшін емес, болашақ ұрпақтың бейбіт өмірі үшін қабылдады. Алайда, әлемнің көптеген елдерінде мұндай шешім қабылдауға асық­пайтындығы ойландырады. Дегенмен, әлем елдерінің бір-бірімен қырғи-қабақ көзқарас­та болуының зардаптарын бей­біт тұрғындар тартатыны даусыз. Сол себептен, Нұрсұлтан Назарбаев «Біріншіден, қазіргі кездегі бірде-бір соғыста жеңім­­паз болмайды және бола да алмайды, онда бәрі де же­ңіледі. Екіншіден, жаңа соғыс­т­а жаппай қырып-жоятын қару­лар – ядролық, химиялық, био­логиялық және ғылым жетіс­тігі негізінде ойлап табылатын басқа да кез келген қару түр­лерін қолданудан қашып құтылу мүмкін болмайды. Бұл бүкіл адамзаттың қырылуына алып келеді. Және осыған кімнің жауап беретінін анықтаудың өзі де кеш болады және жауап беретін адам да табылмайды. Осы ықтимал қауіп-қатерді қазіргі ұлттық лидерлер мен сая­­саткерлер және олардың кейін­гі буын өкілдерінің бар­лы­ғы аксиома ретінде түсіну­ге тиіс. Үшіншіден, мемлекет­тер арасындағы барлық талас-тартыстарды реттеу үшін бейбітшілік пен қауіпсіздікке тең жауапкершілік, өзара құр­мет және ішкі іске араласпау қағидаттарына бейімделген бейбіт үнқатысулар мен сындарлы келіссөздер негіз болуы керек. Әлемдік қоғамдастық іс-қимылының тұтастық алгоритм­дерін мына бағыттар бойынша осы кешенді негізде түзу керек», деп пайым жасады. Бұл – өте орынды және дер шағында айтылған пікір. Мұны, тіпті, жай пікір деу­ге де бол­майды. Өйткені, қауіп-қатер­ге толы соғыстың бола­шақ­та қолданылатын қару түр­лері­нің атын атаудың өзі қор­қы­нышты. Химиялық, био­ло­гиял­ық қарулардың тек ны­сана­ға алынған нүктесін ғана емес, ең қатерлісі, жер бетіндегі тіршілік жойып жіберуге қау­қарлы екендігі адамзаттың жанын түршіктіреді. Мұндай қару қолданудың құтылудың, дәлірек айтқанда, алдын алудың бірден-бір жолы – соғыссыз әлем құруға қол жеткізу. Біз­дің Елбасымыз тек қазақ­стан­дық­тардың ғана емес, төрт­кіл дүниенің төрт бұрышын мекен еткен барша адамзаттың кешегі бейбіт болуын, келер ұрпақтың алаңсыз өмірін қамтамасыз етудің маңызын көтеріп отыр. Осыған байланыс­ты өзінің  «Әлем. ХХІ ғасыр» атты манифесінде соғыссыз әлем құрудың қажеттігін көрсетіп берді. Елбасының «өлім себетін қаруларды ғарыш кеңістігіне, Әлемдік мұхиттың бейтарап суларының түбіне, Арктикаға орналастыруға тыйым салатын жаһандық шешім қабылдаған жөн. Жаппай қырып-жоятын жаңа қару түрлерін жасау үшін ғылыми жаңалықтарды пай­далануға тыйым салатын халықаралық құжат әзірлеп, оны орындауды міндеттеу маңызды. БҰҰ-да жаппай қырып-жоятын қару жасау және жетілдіру үшін пайдалануға болатын ғылы­ми жаңалықтардың Тіркеу реестрін құрған абзал», деуінің ғалам­дық проблемаға азаматтық алаң­дау­шылығы аңғарылады. ХХІ ғасырда әлемге тыныш­тық керек! Дәл осылай деп әлемде бірде-бір мемлекеттің  ба­с­шысының, бірде-бір қоғам және мемлекет қайраткерінің  жан дауысы шыға шырылдаған жоқ, жанайқайы да естілмеді. Жаһан жұртының тыныштығы үшін, келешек ұрпақтың бей­біт өмірі үшін тәуелсіз Қазақ­станның Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың үндеу тастауын әлемнің барша тұрғыны қол­дайды. Өйткені, ХХІ ғасыр­да әлем жұртына  тұнығы лайлан­бай­тын тыныштық, мамыражай бейбіт өмір керек.  Әлия БЕКҚОЖИЕВА, Атырау облыстық кәсіпкерлер және жұмыс берушілер одағының төрайымы,  облыстық мәслихаттың депутаты АТЫРАУ

Бейбіт өмір – балаларымның бағы

Мен көпбалалы анамын, жеті ұл-қыз тәбиелеп өсірдім. Үлкендерім отау құрып, немере сүйгізді, мамандық алып еңбекке араласты. Әрқайсысы өз отбасын тербетіп отыр. Кіші қызымның өзі  жоғары оқу орнында оқып жүр. Ешнәрседен кенде емеспіз, адал еңбек ойлаған мақсатыңа жеткізеді. Шүкірлік дейміз. Ойлап отырсам, осының барлығы да бейбіт өмірдің арқасы. Қазақ «қолы қимылдағанның аузы қимылдайды» дейді. Еңбек еткен адамның нәпақасы ылғи да табылады. Ал оқ дауысы тынбаған елдерде адамдардың маңдай тері сор, кедейшілік те, босқыншылық та сол жерде болатынын күнделікті ақпараттардан көріп, біліп отырмыз. Мемлекеттер арасындағы саяси текетірестердің соңы қару кезенуге ұласып, ана баласынан, бала әкесінен айырылып, аңырап қалып жатыр. Бейбіт өмірсіз балаларымның болашағын елес­тетуге қорқамын.  Лаңкестік жарылыстардан жазықсыз адамдар өліп, мүгедек болып қалғандар қаншама? Осының барлығы да адамзат өркениеті толысқан ХХІ ғасыр үшін ақылға сыйымсыз көрініс болып тұрғаны аян. Нұрсұлтан Назарбаев мани­фесінде «Әскери  қауіп бүкіл­әлемдік ауқымдағы қасіретке айналуы мүмкін», деді. Ғылымның даму жетістіктері бейбіт өмірге емес, өлім себелейтін ядролық қару-жараққа жұмсалса, жаһан­дық өлшемдегі жұдырықтай жердің – Жер-Ананың да шыдамы шексіз болмауы мүмкін. Дүниежүзіндегі халықаралық қатынаста   өзгелерге өктемдік танытуды, кейбір мемлекеттердің жанжалға ерік беруін әлем халқы алақандағыдай көріп отыр. Біздің дана халқымызда сөзге тоқтау ең жақсы қасиет­тің, тек­тіліктің, ізгіліктің нышаны болып табылады. Соғыс қаупі өзге планеталар­дан тө­ніп тұрған жоқ қой. Ядро­лық қару­ды өндіріп, сынап жат­қан да, мем­лекетті, әскери блок­тарды, ұйым­дарды бас­қарып отырған да адам­дар. Біріккен Ұлттар Ұйымы секіл­ді халықаралық ұйымдар тарапынан ұсынылған ядролық қауіпсіздік, қарулануға қарсы, халықаралық жағдайларды реттеу жөніндегі пәтуалаған шарттар мен құжаттардың кейбір мемле­кеттер тарапынан жүре тыңда­ла­тыны  да байқалады. Олар адам­з­ат ал­дындағы жаһан­дық жа­уап­кер­шілікті сезінсе екен деп ойлаймын. Мен саясаткер емеспін. Бірақ көкірегі ашық, көзі қарақты жан­ның барлығы да бүгінгі лаңкестік пен соғыс қаупінің күшейгенін,  Елбасымыздың бейбітшілік қазығының босаңсымауы үшін атсалысып жүрген қажырлы еңбегін біліп те, бағалап та отыр. Ананың барлығы да алдымен тыныштықты тілейді. Қазекемнен сөз қалған ба, «адам қайғысыз ішкен қара суға семіреді» дейді. Қаңғыған оқтың қай күні өзіне тиерін ойлаған ана мен баланың ұйқысы келе ме? Біздің еліміз осындай қайғыдан ада екеніне шүкіршілік етемін. Вашингтондағы Ядролық қауіп­сіздік жөніндегі саммит аясында сөйлеген Нұрсұлтан Әбішұлының сөзінде айтылған маңызды мәселелер мен ұсы­ныс­тар, бастамалар әлем жұрт­шылығының көңіл төрінен орын алатынына сенімдімін. Қарлығаш БАЛАПАНОВА, «Шаңырақ-Қостанай» қоғамдық бірлестігінің төрайымы, «Алтын алқа» иегері  ҚОСТАНАЙ