Елбасы ел тілегін ескерсе екен

АҚОРДАДАҒЫ АЛҚАЛЫ КЕҢЕСКЕ ҚАТЫСУШЫЛАРДЫҢ ОРТАҚ ОЙЫ ОСЫНДАЙ «Бұл – халық қалауы, ел тілегі. Елбасы ел тілегін ескереріне сенеміз. Ескеруге тиісті де» – Парламент халық билігін жүзеге асырып, Елбасы өкілеттігін ұзарту жөнін­де референдум өткізуге мүмкіндік беретін заң қабылдаған күні газетіміз осылай жазған еді. Одан бергі уақыт бұл мәселенің көкейкестілігін айшықтап көрсете түсті. Алдыңғы күні Ақордада өткен алқалы ке­ңес осының айғағы. Онда Парламент басшылары, депутаттар, саяси партиялар жетекшілері және зиялы қауым өкілдері негізгі тақырып – Тәуелсіздіктің 20 жыл­дығын лайықты атап өтудің мәселе­лерімен қатар, бүгінде бүкіл ел халқын толғандырып отырған бүкілхалықтық референдум тақырыбын да қозғады. Біз газеттің кешегі нөміріне шұғыл дайын­далған материалда ол кеңестің жай-жап­сарын Тәуелсіздік тойына қатысты жай­ларға салмақ сала әңгімелегенбіз. Бү­кілхалықтық референдум мәселесінің қалың жұртшылықтың көңілін күпті етіп жүргенін ескере келіп, біз бүгін кеңесте сөз алған бір топ ардақты азаматтарымыздың ой-толғамдарын оқырман қауымға то­лығырақ жеткізуді орынды көріп отырмыз.

* * *

Мырзатай ЖОЛДАСБЕКОВ: БАСШЫМЫЗДЫ ТАПҚАН ЕЛМІЗ

Тәуелсіздігіміздің жиырма жылдығы қар­саңында бізбен бас қосып, ой бөлісіп отыр­ғаныңыз үшін шын жүректен алғыс айтамыз. Бас-аяғы жиырма жылдың ішінде айтса нанғысыз, аңызға бергісіз іс тындырылды. Жұрт қатарына қосылдық. Іргелі ел бол­дық. Есіктен сығалай алмай жүрген жұр­ты­ңыз әлемнің төріне шықты. Сіз эконо­ми­касы, жүйесі тас-талқан болған, қираған елде қысқа мерзімде мемлекет орнат­ты­ңыз. Мыңдаған жылдар бойы қазақ осыны аңсады, осы үшін күресті, қан төкті, жан қиды, бірақ жете алмады. Біз жеттік. Сізбен бірге жеттік. Сіздің бастауыңызбен жеттік. Бәрі де оңайлықпен бола қойған жоқ. Елім деп түн ұйқыңызды төрт бөлген, қиналған, күйзелген, азап шеккен ең қиын жылдарыңызда қасыңызда болған кісілердің бірі ретінде мен мұны жақсы білемін. Елдің қамын жеп, жаныңызды қамшыла­ға­ны­ңызға талай куә болған адаммын. Шынтуайтында Сіз сол ұлы империя­ның құлауына да, оның құ­рамын­да болған көптеген тәуелсіз мемлекеттердің бейбіт жолмен дүниеге келуіне де себепкер болған едіңіз. Бұл ақиқатты біздің тарихшыларымыз әлі жазған жоқ. Жаза алмай жүр. Бағзы замандардан біз мекен етіп келе жатқан Ұлы далада бұрын да талай мемлекеттік құры­лым­дар­дың болғаны рас. Бірақ олардың ешқайсысы дәл бүгінгі Қазақстан Республикасы секілді төрт құ­бы­ласы түгел, дербес мемлекет болған жоқ. Бұған дейін елімізде тұтас мемлекет құрудың тәжірибесі болған жоқ. Қазақ Абылайдың туының астына да тұтас біріккен жоқ. Құдайға шүкір, Елордалы, Ақордалы ел болдық. Қазіргі Қазақстан өзінің сара жолына түсті, та­нымастай өзгерді. Тәуелсіздікті алу да, оны баянды ету де, мемлекет орнату да, оны орнықтыру да оңай болмады. Осының бәрін жасап отырған Елбасы тарих тол­ғатып туған мыңжылдықтардың тұлғасына, туған халқының бәйтерегіне, әлемдік тұлғаға айналды. Біз осыған шүкіршілік етуіміз керек. Осы күндері дін мәселесі жұртты қатты толғандыра бастады. Мұны өзіңіз жақсы білесіз. Әсіресе, исламның тоқсан тарауға бөліне бастағаны, ата жолынан айни бастауы үрей тудырады. Таяуда бұл жөнінде Өмірбек Байгелди «Егемен Қа­зақстанға» жақсы мақала жазды. Біле-білгенге, дін – ұстай алсаң қасиетің, ұстай алмасаң – қасіретің. Қасиетімізді қа­сіретке айналдырып алмауды қатты ойланғанымыз жөн. Алдымызда Тәуелсіздігіміздің жиырма жыл­дығы. Мұны даурықпай, дабыра қылмай, төкпей-шашпай, елдің тойы, халықтың тойы, өркениеттің өнегелі тойы етіп өткізуіміз керек. Кеше Саммитқа келген іргелі елдердің бас­шы­лары кезекке тұрып, сәлемдесіп, қолыңызды алып жатқанда, талай адам қуаныштан көзіне жас алды. Мақтаныш сезіміне бөленді. Алладан Сіздің амандығыңызды тіледі. Сізге риза болған ел бүгінде Сіздің өкілеттігіңізді 2020 жылға дейін ұзартуды қалап отыр. Бұл елге керек. Жұртқа тыныштық, ынтымақ, бейбіт өмір, жақсы тұрмыс керек. Оны жасап отырған Сізсіз. 1998 жылғы Азия апатынан да, 2008 жылғы әлемдік дағдарыстан да халқыңызды аман алып шыққан Сізсіз. Мұны ешкім ұмыта алмайды. Біз ықылым замандардан бері Ұлы дала төсінде сан қилы тағдырды басынан кешкен, осы күнді аңсаған ел едік. Сақ Ата дәуірінде де, қағанат, хан­дық заманында да, Әз Жәнібектің, Абылайдың тұсында да еш ұрпақ мұндай бақытты, мұндай дәулетті көрген жоқ. Мұндай заманға халық Сізбен бірге жетіп отыр. Сіздің өкілеттілігіңізді ұзартсақ деп отырған халық осыны да ескеруде. Санамалап сөйлесек, Сіз: Қазақты сан мың жылғы арманына жеткіздіңіз. Тәуелсіздік орнаттыңыз, оны баянды еттіңіз, байрағын желбіреткен мемлекет орнаттыңыз, оны әлемге таныттыңыз, мойындаттыңыз, Елорда сал­ды­ңыз, Ақорда тұрғыздыңыз. Жаңа заманның жаңа тарихын жасадыңыз, сөйтіп, дәуірге татитын құбылыс жасадыңыз. Адамзат тарихында тұңғыш рет әлемдік, дәс­түр­лі діндердің басын қостыңыз, үш дүркін Құрыл­тайын өткіздіңіз, оларға арнап Сарай салдырдыңыз. Еліңізді Еуропаның төріне шығардыңыз, Ислам Конференциясы Ұйымының да тізгінін ұстағалы отырсыз. Бейбітшілікті, ынтымақ-бірлікті ұлттық, мемлекеттік саясаттың туы ғып ұстаған, халқының кө­кейін­дегісін тауып, дегенін істеп, ел-жұртын мұратына жеткізіп отырған Елбасысыз, Ұлт Көшбасшысыз, әлемдік деңгейдегі мемлекет қайраткерісіз. Дүние жүзінде ядролық қарудан өз ықтиярымен бас тартқан жалғыз басшы да Сіз боласыз. Халық осы үшін де қуаттап отыр. Референдумға барса да, сайлауға барса да, оның шешімінің біреу-ақ болатынын халық біліп отыр. Парламент те халық тілегіне сай шешім қабылдап отыр. «Халық айтса, қалп айтпайды» деген сөз бар. Халықтың қалауы осы. Ел тілегін саяси партиялар да, толып жатқан көпшілік ұйымдар да жаппай қолдауда. Халыққа қарсы шығып қайда барсын, оппозиция да негізінен үнсіз отыр. Шындығың ертегідей болғаны шын, Нұрсұлтан – ел тірегі, ел намысы. Адамның бұл өмірде арманы жоқ Халқының бола білсе қорғанышы! Өмірдің судай ағып өзегімен, Келеді президенттер кезегімен. Елбасы – Назарбаев – егіз ұғым, Жасайды мәңгі бірге өз елімен, – деп Несіпбек ақын жырлағандай, Сіз халқыңызға қорған болған, еліңізбен егіз ұғымға айналған адамсыз. «Басшысын таппаған ел жетім», дейді халық. Басшымызды тапқан елміз. Сізге халық бұрын да сенген, бүгін де сеніп отыр. Референдумды Сіз сұрап отырған жоқсыз, Сізден халық сұрап отыр. Сіз елі сүйген, елін сүйген Елбасысыз. Осыны бәріміз де қолдаймыз. Сіз де мақұлдайды, қабылдайды деп сенеміз. Бұдан басқа жолды көріп отырғанымыз жоқ.

* * *

Әбіш КЕКІЛБАЕВ: ДЕМОКРАТИЯ – ПРОЦЕДУРА ЕМЕС, ПРОЦЕСС

Алдағы күзде ал­ғаш тәуекелге бой ұр­­ға­ны­мызға жиырма жыл то­лады. Оған дейін құрғақ қиял­да­ға­нымыз болмаса, дербес мемлекеттікке қол жеткізе қоямыз деп ойлаған емеспіз. Көп нәрсеге сосын тү­сін­дік. Өз алдына ел болу айтуға ғана оңай екен. Жүзеге асыруда жүз­де­ген кілтипандарға килігеді екенсіз. Ізі жоғалып кете жаздаған мем­лекеттігімізді тарихи шын­дық­қа айналдыру қиынның қиы­ны екен. Оның ойдағыдай жүзеге аса қоя­тынына нигилистік көз­қа­расты бірден емес, біртіндеп еңсеріп келеміз. Аздаған уақытта Астана тұрғыз­дық. Жасампазды­ғы­мыз бойымыз­да  әлеуметтік оптимизмді оятты. Оны жуыр­дағы ЕҚЫҰ Саммиті одан әрі орнықтыра түсті. Қазақстан тәуелсіздігін беркіту түбегейлі экономикалық реформамен тұспа-тұс келді. Көпке дейін қо­ғамда энтузиазм оянба­ды. Күй­бең тіршіліктің гөй-гөйі көбейді. Оған нарықты кінә­лай­тын ұшқары ұғым ұзақ меңдеді. Жаңа эконо­микалық қатынас­тар­ға енді-енді   жылы қабақ таныла бастады. Расында да, нарық мәдени-әлеу­меттік мәселелерге шындап бет бұруға кірісті. «Жол кар­та­сы», «100 аурухана, 100 мектеп», «Жасыл ел», «Мәдени мұра», «Ақбұлақ» бағдарламалары жү­зе­ге асты. Теріскей мен түстік, батыс пен шығыс аралығындағы жол түзеліп келеді. Ауылға ықы­лас ауды. Тұрғын үй құры­лы­сы­на, орта  және шағын бизнесті ұлғайтуға, жастарды еңбек пен спортқа бау­луға, білім мен ден­сау­лықты жақсартуға бай­ла­ныс­ты батыл шешімдер реформаның адам­гершілік қасиетін арттырды. Кор­рупциямен, жұмыссыз­дық­пен, есірткімен күрес күшейді. Реформа қарқынды кезеңіне енді келді. Көп салалы эконо­ми­каны жан-жақты қамту басталды. Халыққа пайдалы нысандар көп­теп іске қосылуда. Өндірістің ин­новациялық, технологиялық си­пат­тары көбейді. Адамдарда бо­лашаққа деген үміт пен сенім нығайды. Референдум туралы бастама содан өрістеп отыр. Мұндай бү­кілхалықтық энтузиазм қолдауға әбден лайық. Қазақстанның ре­фор­машыл күш-қуатының дәл мұн­дай екпіні мен жарастығы  бұрын-соңды байқалған емес. Осы заманғы оза дамыған елдер санатына тездетіп кіру идеясы бар­шамызды жігерлендіреді. Оған қажетті ресурстық, мораль­дық, интеллектуалдық мүмкін­дік­тер­дің бәріне иеміз. Мұндай игі мақсат еліміздің аса жауапты геосаяси жағдайынан туындай­ды. Оны жүзеге асыру үшін аса ұйымдастырушылық шеберлік, терең білік, ішкі және сыртқы иірімдерді аса нәзік түсінетін дип­ломатиялық интуиция, мол тәжі­ри­бе мен еңбекпен жинақталған нақты бедел керек. Бұл бірден қалыптаспайды. Құдайға шүкір, қай-қайсымыздың да саяси белсенділігіміз артты. Құштарлық­тар­дан да кенде емеспіз. Бірақ, тарих талқысында Сіздей төсе­ліп, таныла қойған әл-әзір ешкім жоқ. Қазіргі қоғамдық пікір соған меңзейді. Тәуелсіздік жылдарындағы қиямет-қайымдар мен асқаралы табыстар мұндай өрелі сипаттар Сіздің бойыңызда молынан табы­латындығына көзімізді жеткізді. Реформа тағдыры – барша­мыздың тағдырымыз. Оның осы салиқалы әрі сын кезеңінде тарихи жауапкершіліктен жалтар­май­тындығыңызға сенеміз. Сіз әрдайым орынды ескертіп отырасыз. Біз ынтымағы дамыған озық мемлекет болуға ұмты­луы­мыз қажет. Демек, біз демо­кра­тиялық даму жолына ұмтыламыз. Демократия – процедура емес, процесс. Кемел демократиялық сана ұдайы шыңдалуды талап етеді. Біз де демократиялық процестерді тереңдете түсуге тиіспіз. Дүмбілездіктен әлі айығып бол­маған қоғамдардағы демокра­тия­лық процедура көздеген мақ­сат­тар­ға жеткізбегеніне тарих куә. Бұл бізді сақтандыруға тиіс. Он жыл әп дегенше өте шығады. Одан кейінгіні де осы күннен ойламай болмайды. Тұңғыш Президентке берілген өкілет енді ешкімге берілмейді. Тұңғыш Президентіміз демократиялық емес мемлекетпен демократиялық мем­лекет түзуді жеріне жеткізуге тиісті. Ол орнықтырған нарық­тық қатынастар мен демо­кра­тия­лық үдерістерден енді ешкім ауыт­қыта алмауға тиісті. Конституция берген қосымша мерзім  билік институттарын үзбей жетілдіріп, кадрларды заманға лайықты тәрбиелей білуге жұмсалмақшы. Баршамызға бірдей жауапкершілік жүктейтін бұл міндетті де өзіңіздің белсене қатысуыңызбен ойдағыдай жүзеге асыратын­дығымызға кәміл сенеміз.

* * *

Розақұл ХАЛМҰРАДОВ: БАРЛЫҚ ЭТНОС ӨКІЛДЕРІ ҚОЛДАЙДЫ

Мың өліп, мың тірілген қа­зақ хал­қының сан ғасырлық аңсаулы арманын іске асы­рып, 1991 жылы сын сағат туған кезде дербес мемлекет – Тәуелсіз Қа­зақ­станды құру – еліміздің Тұңғыш Президенті – Елбасы Н.­Ә.На­зар­баев­тың қажыр­лы еңбегінің, нағыз ер­лігінің арқа­сында болды. Ел­басымыз талай қи­ын­дықтан, талай қылкөпірден әупі­рім­деп хал­қын аман алып өтіп, бү­гін­де өзі құрған мемлекетті жетелеп, әлемнің озық елдерінің қатары­на қоса бастағаны – әлемдік қауым­дас­тық әлдеқашан мойын­дағаны ақиқат. Кейбір мемлекет басшылары, өз ұлтының азаматтарын да ба­сын біріктіре алмай, жанжал­дасып, аты­сып жатқанда, Қа­зақ­станда тұ­ра­тын 140-тан астам этнос өкіл­дерін қазақтың қа­сиетті де берекелі шаңырағының астында топ­тас­тырып, олардың бірлігін, ынты­мағын нығай­ту­да­ғы, ұлтаралық және конфес­сия­аралық келісімді, қоғамдағы та­ту­лықты үй­лестіру­дегі Нұрсұл­тан Назарбаевтың ерлікке толы еңбегін бүгінде тек қана қазақ­стандықтар емес, бүкіл әлем танып, мойындап отыр. Қазақстан бүгінде әлемде сөй­лесе сөзі, істесе – ісі үдеге асып тұрған ықпалды, тұғырлы мемлекетке, ал Ел мен Елбасы бөлінбейтін егіз ұғымға айналды. Алқабы – малға, қойны – қа­зынаға толы кең-байтақ жеріміз бар, көк байрақтың астына топ­тасқан ынтымағы жарас­қан еліміз бар, асқақ Ақордамыз, ай­бын­ды Аста­намыз бар, көш бастаған Елба­сымыз бар еңсесі биік ел-жұртпыз. Еліміз үшін, Қазақстанның барлық азаматтары үшін ең үлкен байлық, біздің ұлы құнды­лығымыз – Тәуелсіздік. Жақында Оңтүстік Қазақстан об­лы­сында болып, Қазақстан өз­бек­те­рінің республикалық «Дос­тық» қау­ым­дастығының құрыл­тайына қа­ты­сып қайттым. Құрылтайда бас­қа эт­нос өкілдері де болды. Сөйлеу­ші­лер­дің барлығы референдум өт­кізуді қол­­дап, еліміздегі барлық этнос өкіл­деріне референдумдағы сұраққа «иә» деп жауап берейік деп үндеу де қабылдады. Сайрам ауданының құрметті азаматы, ардагер К. Юсувалиев өз сөзінде:«Референдум еліміздің ішкі тірлігі, халықтың Ата За­ңымызда қарастырылған қалауы. Сондықтан ешкімге алаңдамай Елбасымызға көпшіліктің қалау­ын қолдап, референдум туралы оң шешім қабыл­дауды сұрай­мыз», деді. Халқымыз Сіздің талай-талай бастамаларыңызды қолдап, өзі­ңіз­дің басшылығыңызбен үлкен жетістіктерге жетті. Енді кезек Сіз­ге келді. Сіз де халқымыздың осы бір бастамасын қолдаңыз.

* * *

Зинаида ФЕДОТОВА: РЕФЕРЕНДУМ КОНСТИТУЦИЯҒА СӘЙКЕС КЕЛЕДІ

Менің есіме 1990 жылдың 24 сәуіріндегі Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты болып жүр­генде депутаттардың Президент лауа­­зымын құру туралы бір ауыздан дауыс берген сәті жиі түседі. Парламенттің сол оты­ры­сында біз Сізді Нұрсұлтан Әбіш­ұлы, Президенттікке сайлаған едік. Одан кейін депутаттар сайлау туралы алғашқы заңды қа­был­дады, сондай-ақ біз алғашқы бүкіл­ха­лық­тық сайлау өткізу дайындығына да белсене қатыс­тық. Бүгінде Қазақ­станның президенттік институты өзін ақтап келеді деп нық сеніммен ай­туы­мызға әбден болады. Кез келген тәуелсіз мемлекет өзінің алдына нақты жауапты қа­жет ететін екі қиын мәселені қоя­ды. Олар: мемлекеттік құры­лыс­ты басқару үлгісі мен мемлекеттік бас­қару үлгісін дұрыс таңдау. Тәуел­сіз Қазақстан бастапқы кезден-ақ негізгі осы бағыттарды зерттеп, зер­делеп, дұ­рыс таңдай білді. Оның нәтижесін бү­гін­де барлық қазақ­стан­дықтар сезінумен бірге, шынайы түрде көріп отыр.  Соның ар­қа­сында елімізде билік тармақтары арасында өзара түсіністік қа­лып­тас­ты және  тұрақтылық қамта­масыз етілді. Қазақстанда билік дағда­ры­сын болдырмауға, оның ал­дын алып, өзара түсі­ніс­тікті нығай­туға бар­лық мүмкіндіктер бар. Ал билік дағдарысының неге апа­рып соқ­ты­ратынын көпшілік жақ­сы біледі, те­рең түсінеді. Бұ­ған нақты мы­сал­ды бірқатар көрші елдердегі жағ­дайлардан көруге бола­ды. Қазақ­станда ондай келеңсіз жағдайлар, қайғылы оқиғалар болған жоқ, оған жол берілмеді. Міне, осылар елі­міздің ішкі және сыртқы саяса­тын­дағы жетістіктерін қам­та­ма­сыз етті. Президенттік бас­қа­ру үлгісі жан-жақты дамытылуда. Ал президенттік институттың ұғым-мағы­насы аса ауқымды. Президенттік басқару үлгісі,  әлем­дік тәжірибе көр­сеткендей, билік тар­мақ­тарын­да тұрақ­ты­лық­ты қамтамасыз ете­ді. Сонымен қатар, билік тар­мақ­та­рының  бір-бірінен өкілет­тіктерін асыруға жол бермейді. Барлығы Мем­лекет бас­шы­сының қол ас­тында және бақылауында бо­лады. Қазіргі кезде қазақ­стан­дықтар Тұңғыш Пре­зиденттің өкілеттік мерзімін 2020 жылдың 6 жел­тоқ­са­нына дейін ұзар­ту туралы референдум өткізу жөнінде бастама көтеріп отыр. Нұрсұл­тан Әбіш­ұлы, мен айтар едім, осы жиырма жыл ішінде көптеген игі бастамалар көтеріп, оларды табыс­ты жү­зеге асыра білген Сізге ха­лықтың қолдауына сенім артуы­ңызға неге болмасқа? Халық Сізді әр кезде де қолдап келді, Сіздің соңы­ңыз­дан ерді. Олар Сіздің ұс­тан­ған сая­сатыңыздың дұрысты­ғына, жүзеге асырған реформа­лары­ңыз­ға сенді, зор сенім артты. Ал бүгін халық  бастамамен шы­ғып отыр. Бұл қазақстандықтардың өз Президентіне, оның салиқалы саясатына берілген жоғары бағасы, көрсетіп жатқан зор қолдауы деп білемін. Республикалық референдумда дауыс беруге құқы бар біздің елі­міздің 5 миллионнан астам азаматы Сізге референдум өт­кізу­ді қолдау жөнінде ұсыныс жасап отыр. Біз халықтың осы ұсы­нысына назар аударуымыз қа­жет. Өйткені, осын­дай бастама көтеру Қазақстан Рес­пуб­ли­касы­ның Конституциясында  қарас­ты­рылған. Біз Сізді ерекше тұлға ретінде жақсы білеміз, шешім қабылдау Сіз үшін оңай емес екен­дігін де түсінеміз. Қазақстан­дықтар Сізге сенім білдіре оты­рып, Сіздің алдағы кезеңдерде де елімізді басқаруыңызды қалайды. Бұл қазақстандықтардың еркі және оны Сіздің тыңдауыңыз қажет деп білеміз. Парламенттің қос палатасы референдум өткізуге қатысты заң қабылдады. Ол Қазақстан Рес­пуб­ликасының Конституциясына сәйкес келеді, Парламент Конституция шеңберінен шыққан жоқ. Парламент   биліктің заң шы­ғарушы өкілді органы, ал халық оны сайлаған ерікті күш болып табылады. Сондықтан мен тәжірибелі заңгер ретінде референдум өткізудің қайшылығы жоқ деп есептеймін. Референдум көптеген мәсе­лелер бойынша шет мемлекеттерде – Италия, Франция, Австралия, Швейцария, Швеция, басқа да елдерде жиі өткізіледі. Нұр­сұл­тан Әбішұлы, біз Сізбен жиырма шақты жылдан бері бірге жұмыс істеп келеміз. Сіз қандай да бір шешім қабылдайтын кезде, ең алдымен, ел Конституциясын басшылыққа аласыз. Өйткені, Мемлекет басшысы Консти­ту­ция­ның кепілі болып табылады. Бұған Сіздің Парламентте қабыл­данған Заңды Конституциялық Кеңестің қарауына жібергеніңіз нақты дәлел. Мен 5 миллионнан астам электораттың референдум өткізу жөніндегі ұсынысына қол­дау білдіреді деген ойдамын.

* * *

Әлихан БАЙМЕНОВ: ҚОЛДАУҒА ТҰРАТЫН БАСТАМА ДЕП ЕСЕПТЕЙМІЗ

Президенттің өкілеттік мерзімін 2020 жылдың 6 желтоқсанына дейін ұзарту туралы референдум өткізу жөніндегі  бастамашы топтың жиналысы өтіп, қол жинау басталған соң, біздің барлығымыз да үлкен толғаныс үстіндеміз. Бастамашы топтың айта алмаған уәждері де көп екені белгілі. Бұл тұрғыдан айтарым, біз үшін кімнің не айтқаны маңызды емес, ең маңыздысы – ел қалай дамиды? Осы бастаманың ел дамуына, сонымен қатар, Тәуелсіздіктің баяндылы­ғына қандай әсері болады? Айтылмаған уәждердің ішінде, әсіресе, соңғы кездері көрініс бере бастаған біздің ірі алпауыт көрші­леріміздің оянып келе жатқан араны мен тәбетін ауыз­дықтау бар. Оянып келе жатқан осы аран мен тәбетті ауыздықтауда және олармен тепе-теңдікті ұстауда Сіздің жеке беделіңіз бен жеке саяси салмағыңыздың маңыздылығы сөзсіз. Таяу арада Сіздің осы қасиет­те­рі­ңіздің біздің салиқалы да сындарлы саясатымызды тү­бегейлі орнықтыру үшін қажеттілігі де сөзсіз. Сондықтан 5 миллионнан астам адам қолдарын қойып, игі жақсылар қостаса, біздің ойымызша, бұл қолдауға тұратын бастама деп есептейміз. Сонымен қатар, мұның өзі ел тағдырын ойлап жүрген біз үшін де, көпшілік үшін де бір реттік науқан емес. Бұл жаңа істерге, жаңа реформаларға соны серпін беретін сәт деп түсінеміз. Осыған байланысты менің ұсынысым, референдумға дейін Сіздің жаныңыздан «Аманат» атты топ құрылса. Сол топ әр­түрлі көзқарасы бар азаматтардың, саяси күштердің ұсыныстарын қорытып, референдумнан соң, салтанат­ты түрде Сізге табыс ететін болса. Мен өзім «Аманат» тобына ұсынуға лайық деп есептейтін бірнеше мәселені атап өтер едім. Біріншісі – сөзсіз, руханият мәселесі. Руханият мәселесінде Қазақстан үшін де және жалпы Орталық Азия үшін де алдағы 20-30 жылдағы маңызды мәселенің бірі – дін мен мемлекеттің қарым-қатынасының ең оңтайлы моделін табу. Бұл істе мемлекеттің саясаты да маңызды, діни ахуалдың және дінбасылардың жасампаздық ісі де маңызды. Таяуда мен бір молданың уағызын тыңдадым. Жарты сағатқа созылған уағыздың 90 пайызы о дүние туралы болды. Содан мен: «Оу, ағайын, қасиетті Құ­ран кәрімде де, хадисте де екі дүниенің қызығын көрсет демеуші ме еді?» деп айтуыма тура келді. Ендеше, дінбасыларымыз да, оларға кө­мек­ші болатындай ғалымдарымыз бен философ­та­ры­мыз да қазіргі көпшіліктің имандылыққа бет бұрған заманында жасампаздық туралы, бұ дү­ние­дегі еңбек пен білім туралы да айту керек деп есептеймін. Екіншіден, бұл онжылдық қазақ тілінің мемлекеттік тіл ретінде нығайып, қанатын кеңінен жайып, шынайы дүниетаным, ғылым, білім құралы болатын кезең болуы тиіс деген ой. Осыған байланысы бар тағы бір мәселе, бұл біздің ақпараттық кеңістіктің бәсекелестікке қабі­леттілігі, ақпараттық кеңістіктің тәуелсіздігі. Үшін­ші үлкен мәселе, бұл еңбеккерлердің мүддесін қорғауда кәсіподақтардың рөлін көтеру. Түбегейлі келгенде тек билік қана емес, бірінші кезекте кә­сіподақтар жұмыс берушілермен келіссөз жүргізу арқылы еңбектің абыройлылығын қамтамасыз етуге пәрмені жеткілікті болуға тиіс. Төртінші мәселе, мәслихаттар мен Мәжілістің саяси жүйедегі рөлін күшейту. Мәслихат пен Мәжілістің жергілікті жерлерде өзін-өзі басқару рөлін күшейту арқылы біз  әр азаматтың ортақ істі басқарудағы рөлін көтереміз.