Сазгер

Өнер адамы туралы сөз қозғап, ол жайында оқырмандарға айтпақ ойыңды жеткізу үшін, сол өнер иесінің жан дүниесін толық түсінбей, оның өскен ортасын, ұстаздарын білмей қалам тербеу қиынның қиыны. Ал мен сазгер Бақытжан Сәуе­кенов жайлы ойымды қағаз бетіне жеп-жеңіл-ақ түсіріп отырмын. Өйткені, мен балалық шағымды онымен Торғай өңірінде бірге өткізіп, оның өмірде қол жеткізген жетістіктерін өз көзіммен көрдім. Талай тұлғаларды түлетіп тау асырған Торғай өңірі таланттарға бай өлке. Басқаларын былай қойғанда, осы өңірден бүкіл елімізге “Ұлт ұстазы” болып танылған Ахмет Байтұрсынов, қазақтың ұлттық музыка өнеріне өлшеусіз үлес қосқан көрнекті композитор Бақытжан Байқадамов, атақты қо­бызшы Қазыбек Әбен­ов сияқ­ты кісілердің өзі неге тұрады? Бұл Торғай өңірінің қашаннан өнерге құшта­рлы­ғын, жері­нің құнар­лы­лығын біл­­­дірсе керек. Осы­ны меңзеп кезінде жер­лес ақын Ғафу Қайыр­беков аға­мыз “Торғай то­пы­рағы­ның құрамын білу үшін оған хи­миялық сараптама жа­сау керек” деп там­саныпты. Өткен ғасырдың 50-жылдарының аяғында Торғайдағы біз оқыған Ы. Ал­тын­сарин атындағы орта мектепке Алматыдағы Құр­манғазы атындағы консерваторияны бітіріп келген жерлес Болат Хамзин ағайымыз ән са­бағынан дәріс берді. Бұл кісі торғайлықтардың арасынан саз саласынан жоғары кәсіби білім алған алғашқы адам болатын. Болат ағай мереке күндері ұлт аспаптары оркестріне немесе сахнадағы 60-70 адамнан құралған үлкен хорға жетекшілік еткенде, үстіне киген қара фрагының етегінің тілігі біздерге аспандағы қарлығашты елестетін. Оның оңды-солды сермеп, сырлы әлемге шақырған “сиқырлы” таяқшасы талай жасқа қозғау салып, Торғайдың өнер аспанына көптеген жас қарлығаштар қанат қағып көтерілді. Солардың бірі бала күннен бірге өскен Бақытжан досым еді. Болар бала бол­мысынан. Бір сынып жоғары оқыған Бақытжан Болат ағайдың ән сабағынан “до, ре, ми, фа, соль, ля, си” ноталарын бірден санасына сіңіріп, ағай­дың алғыр шәкірт­терінің бірі атанды. Сол кезден бастап Торғай аспанында Серік Тұрғынбековтің он бес жасында жазған “Торғай қызы” (әні Б.Хамзиндікі), ақын Сері­ғали Серіковтің “Қайдасың, шол­пан-жұл­дызым” (әні Б.Хамзиндікі), Бақытжан Сәуекенов­тің әні “Анама” (сөзі Б.Әбдіковтікі) және Қоныс­бай Әбілдің “Бала махаббаты” (сөзі Т. Жетесовтікі) атты әуезді әндері шыға бастады. Сол кездері елге келіп кеткен бір қонақтың “Тор­ғай­лықтар, сендер өкіметтің өлеңін айтпайды екен­сіңдер” деген сөзі де ел аралап кетіп еді. Аралас­қан ортасының ықпалынан Бақытжан сол кезеңнен бастап өз-өзінен ыңылдап жүретін “дертке” душар болды. Ондайда ол кеуделері алтын сандық, өнерпаз ағаларының алдына барып, “дертіне” дауа іздейтін. Ағалардың өмірде адастырмайтын ақ баталары Бақытжанға үлкен шипа болды. Бақытжан кез келген саз аспабында еркін ойнап, сахна төрінде оркестр құрамынан көрінді. Саз аспаптарының ішінен баянға ерекше бауыр басты. Күні бүгінге дейін сол баянын сахнада сенімді серігі қылып келеді. 1968 жылы орта мектепті ойдағыдай бітірген Бақытжан 7-8 жыл елде болды. Ұлттық өнеріміз­дің нағыз жанашыры болған Өзбекәлі Жәнібеков ағамыздың бастамасымен, ха­лық аспаптарының білгір маманы Болат Сарыбаев ағамыздың қам­қор­лығымен, ұстазы – ҚР еңбегі сіңген мәдениет қызметкері Болат Хамзиннің қолымен құрған “Ғасырлар пернесі” фольклорлық ансамблінің уығын қадасты. Кейінірек осы ансамбльге жетекшілік етті. Адам баласының өмірден өз бақытын табуына кейде бақытсыздық көмектеседі деп жатады өмір көргендер. Бақытжан осы “Ғасырлар пернесі” ансамблінің құрамында жұрттың ықыла­сы­на бөленіп жүре берер ме еді, қайтер еді, егер бірде мерекелік концерт алдында бір “білгір” көкесі оның арнайы музыкалық білімі жоқ екенін бетіне басып қызартпаса. Табиғатынан жаны талғампаз, жүрегі сезімтал Бақытжанға “көп білетін” көкесінің бұл сөзі кеудесіне көк сүңгірді сұғып алғандай әсер етті. Үнемі көтеріңкі жүретін көңілі құлазып сала берді. Сүйікті шәкіртінің көңіл-күйін күндік жерден жазбай танитын ұстазы Болат Хамзин оның осы күйін қалт жібермей танып, жанына келіп не болғанын сұрайды. Ішкі дүниесінің дүмпуіне ие бола алмай тұрған Бақыт­жан ұстазының алдында болған жайды жайып салады. Болат ағайы жаны қиналып тұрған шәкіртіне “Бақытжан, мен осы жайлы көптен бері сенімен сөйлесейін деп жүр едім. Қолымызбен құрған “Ғасырлар пернесінің” аяғынан тік тұрып кеткенін күткенмін. Сен енді ештеңеге алаңдама, уақытты оздырмай Ақтөбе қаласының мәдени-ағарту училищесіне оқуға бар. Сол саз училищесінде директор болып менің консерваторияда бірге оқыған Қайырғали Қожанбаев деген досым істейді. Музыкадан бір сазгердей хабарың бар екенін білемін. Сонда да сынақ кезінде “сырғанап” кетпеуің үшін сол досыма барып, менің атымды атасаң қолынан келер қайырын жасар” деп ақылын айтады. Сөйтіп, ұстазының қосқан ақылымен Ба­қыт­жан 1976 жылы Ақтөбе қаласына барып, жо­ғарыда аталған оқу ор­нына түседі. Ол 1979 жылы осы учи­лище­нің қазақ оркестрі бө­лімін ойдағыдай аяқтап, туған еліне оралады. Бұл кезде Торғай өңірінің өне­рі өрге өрлеп, өсу мен өркендеудің үс­тінде болатын. Қы­ран баласының алыс­қа қарайтыны сияқ­ты, кемеліне келген өнерпаз торға­й­лық­тар алысқа көздерін тіккен кез еді. Ба­қытының бас­тауын тұма бұлақ­тардай бұ­ғып жатқан әрі­дегі халық талант­тарынан алған олар республика, бұрын­ғы Одақ орталығы Мәс­кеуде ғана емес, Африка құрлығындағы Сирия, Иордания, Мозамбик республикаларында болып, өз өнерлерін көрсетіп қайтты. Бұл сапар шежірелі өлкенің жыр қылып айтатын жылнамасына жазылып қалды... 2002 жылы кең-байтақ елімізге тарыдай шашылып кеткен Торғай таланттары Астанаға келіп, Күләш Байсейітова атындағы театрда қала тұрғындарына концерт берді. Халықтың көп жиналғаны соншалық, жартысы ішке кіре алмай, сыртта қалды. Осы концертте Бақытжан өзінің “Ту­ған жер – Торғайым,” “Қазақ қызы” әндерін орын­дағанда залдағы жұрт оған қосылып кетті. Кон­церт жүргізуші концерттің аяқталғанын хабар­лағанда жиналған жұрт орындарынан қозғала қой­ма­ды. Бақытжан досым сол жолы жан-жақтан келген қонақтардың алдында өзінің Алаш асыл­дарына арнаған “Киелі топырақ” әнін орындап, жұрттың ыс­тық ықыласына бөленді. Астана қаласында өткен үлкен концерттен кейін жиналған жұрт атадан балаға мирас болып келе жатқан киелі өнері­міздің өлкесіне, өшпесіне көздерін жеткізіп қайтты. Биыл асқаралы алпыс жастың төріне шығып отырған Бақытжан еліне тамаша тартулар жасаған сазгер. Ол еліміздің белгілі ақындары Ғ.Қайыр­беков, С.Оспанов, С.Тұрғынбеков, А.Шаяхмет т.б. көптеген ақындардың өлеңдеріне 80-нен астам әндер жазды. Азды-көпті еңбегі еленіп, оған 1987 жылы “Қазақстанның еңбек сіңірген мәдениет қыз­меткері” атағы берілді. 1988 жылы Қазақстан ком­позиторларының VIII съезіне делегат болып қатынасты. Бірнеше рет облыстық, республикалық бай­қаулардың жүлдегері атанды. 2006 жылы Қос­танай облысы бойынша өнер иелеріне берілетін “Қазына” сыйлығын иеленді. Бақытжан 2009 жылы Қостанай қаласында, 2010 жылы Астанада шәкірті Абай Әмірхановтың ұйымдастыруымен Бейбітшілік және келісім сарайында жеке авторлық концерттерін берді. Қазіргі тілмен айтсақ, екі концерті де үлкен аншлагпен өтті. Бұл Бақытжанның тал­ғамы жоғары көрермендері мен тыңдар­ман­дары­ның қатары күн санап өсіп келе жатқанын білдірсе керек. Ол сондай-ақ Қостанай облысына қарасты Жангелдин, Таран аудандарының, Ақмола облысы­ның Жақ­сы ауданына қарасты Қима ауылының өнерлерінің өрге жүзуіне өз үлесін қосып келеді. Бақытжан Дәуренұлы қазір Меңдіқара ауданында аудандық мәдениет үйінің көркемдік жетекшісі болып жұмыс істейді. “Домбыра сазы” халық ансамблін басқара­ды. Қазіргі мына өнер адамдары­ның өрісін тарыл­тып, бүйірлерінен қысып тұрған заманда, өнер иелері­нің жанашырсыз, демеушісіз биік белестерден көрінулері екіталай. Бақытжан­ның Қостанай, Астана қалаларында өткен концерттеріне Меңдіқара ауданының әкімі Базыл Жақыпов демеушілік жасаса, Қазақстанның Еңбек Ері Сайран Бұқанов та оған үнемі демеушілік қолын созып келеді. Құдай қосқан қосағы Қуаныш Торғай­қызы­мен бірге 6 бала өсірген Бақытжан шын мәнінде бақытты жан. Асқарбек БЕКТЕМІСОВ, Қазақстан Журналистер одағының мүшесі. Астана қаласы.