Төр Алтайдан тараған түркі жұрты өкілдері кенді Алтайда бас қосты

Отан Тәуелсіздігінің 20 жыл­дығына арналған «Алтай – түркі әлемінің алтын бесігі» атты ал­ғашқы халықаралық ғылыми-прак­тикалық конференцияға 12 мемлекеттің өкілдері қатысты. Олардың ішінде Түр­кия­ның еліміздегі Төтенше және өкілетті ел­шісі Лале Улькер ханым, Жа­по­нияның Төтенше және өкілетті елшісі Харад Юдзо, Корея елші­лігінің консулы Квон Донг-Сок және Рессей Федерациясы елшілік істеріндегі уақытша сенімді өкіл Сергей Тарасенко, ТҮРКСОЙ-дың бас хатшысы Дүйсен Қасей­інов, Қазақстанның Еңбек Ері, халық жазушысы Әбіш Кекіл­бай­ұлы, ға­лымдар, жазушылар бар. Бұл іс-шараның басты мақ­са­ты – кенді Алтайдың мәдени құндылықтарын насихаттау, об­лыс аумағында мәде­ни-туризмді дамыту, Берел және Шілікті қорымдарының маңызын өзге жұрттарға таныту. Соңғы ғылыми-зерттеулер көр­­­сеткендей, Алтай – Қиыр Шы­ғыстан Еуропаға дейінгі ара­лықты мекендейтін сан-алуан ха­лықтардың кіндік қаны тамған қа­сиетті мекен. Берел қорға­нын­да­ғы қазба жұмыстар адам өрке­ниетінің ең ежелгі қоныстары осында орналасқанын тағы бір айшықтай түсті. Белгілі археолог Зейнолла Самашев бастаған ға­лым­дар Берел қорғанын одан әрі зерттеу үстінде. Елімізде тұңғыш рет өтіп отырған ғылыми-прак­ти­ка­лық конференцияны ашқан және осы маңызды іс-шараны өт­кізуге мұрындық болған Шығыс Қазақстан облысының әкімі Бердібек Сапарбаев осы жәйттерге тоқтала келіп, конференция жұ­мы­сына АҚШ, Қытай, Моңғолия, Түркіменстан, Өзбекстан, Түр­кия, Польша, басқа да мем­ле­кеттердің өкілдері қатысып отыр­ғанын айтты. – Алтай – ежелгі түркі ха­лық­тарының кіндік жұрты болып са­налады. Ол тек түркі әлемінің ғана емес, Шығыс Азия мен Сі­бір­дің арасын мекен еткен ха­лық­тардың отаны. Археологиялық зерт­теулер мұны нақты дәлелдеп берді. Мұның маңыздылығы сонда, Елбасы Н.Назарбаев «Алтай – түркі әлемінің алтын бесігі» атты халықаралық тұңғыш конфе­рен­ция­ға қатысушыларға өз құт­тық­тауын жолдады, ол «Егемен Қазақ­стан» газетінде жарияланды, деді. Елбасы құттықтауын Президент Әкімшілігі Ішкі саясат бөлімінің меңгерушісі Дархан Мыңбай оқып берді. Ол бұдан соң бүгінгі іс-шараның маңызды жақтарына тоқтала келіп, менің ойымша, мәдени мұраларды насихаттау, этнотуризмнің дамуы­на серпін беріп, еліміздің барлық жерлеріне инвестиция тарту ма­ңызды шара болып табылады. Ел­басы Н.Назарбаевтың «Мәде­ни мұра» бағдарламасы бойынша елімізде соңғы 2-3 жылда көп­те­ген игілікті істер атқарылды. Со­ның бір нақты дәлелі, Өр Ал­тай­дың төріндегі жүзеге асырылып жатқан маңызды осы шара болса керек. Қатонқарағай ауданының аума­ғында тарихы мың жыл­дар­мен астасқан сақ қорғандары бар. Осынау баға жетпес құнды мұ­ра­ны түркі әлеміне ғана емес, дү­ние­ жүзінің жұртшылығына паш ететін уақыт жеткен сияқты. «Алтайтану» пәндері жоғары оқу орындарының бағдарламасына енсе ұтарымыз анық, деген ой бай­ламын алға тартты. ТҮРКСОЙ-дың бас хатшысы Дүйсен Қасеиновтің сөзін жи­нал­ғандар ынта қойып тыңдады. Алтай төрт мемлекеттің шекара­сы­мен шектесіп жатыр. Атап айт­қан­да, Қазақстан, Ресей, Моң­ғо­лия, Қытай мемлекеттері Алтай­дың қазба байлықтарының игілігін бірге көруде. Әйтсе де, Ал­тай­дың ауқымды бөлігі бізге тиесілі. Берел қорғаны орналасқан Төр Алтайдың түркі әлемі халықтары үшін алатын орны ерекше. Алда­ғы уақытта осындай мәдени іс-шараларды өткізіп, түркі халық­тары­ның арасында байланысты тереңдете беру үшін Кенді Алтайда түркі халықтарының мәде­ние­тін дамыту орталығы құры­ла­ды деген ой бар. Келешекте осын­дай алқалы  жиынды екі жыл­да бір рет өткізіп тұрамыз, деп сөз аяғын түйді Дүйсен Қорабайұлы. Көрнекті қаламгер Әбіш Ке­кіл­байұлының толғамы тереңді­гі­мен көпшілікті ойға батырды. Өс­келең қала Өскеменде бас қосып отырған түркі әлемін зерттеуші ғалымдар мен мамандарды бүгінгі маңызды іс-шараның ашы­луымен құттықтаймын. Кезінде Ш.Уәли­ханов Алтай тау­ла­ры­­ның асқақ­тығы мен табиға­ты­ның көркіне сүйсініп, жазба­ла­ры­на арқау еткен, Елбасының «Мә­дени мұра» бағдарламасы бойынша елімізде көптеген шаралар жүзеге асы­рылды. Ал бүгінгі тұңғыш ғылы­ми-практикалық кон­ференция келешекте де өз жұмысын жемісті жалғастыра береді деген ойдамыз, деді Әбіш Кекілбайұлы. М. Әуезов атындағы мәдениет және өнер институтының дирек­то­ры, академик Сейіт Қасқабасов тарихқа шолу жасады. Сонау 1926 жылы Ресей халықтарының бірінші мәдениет съезі Бакуде өт­ке­ні белгілі. Арада 50 жылдан кейін түркі әлемін зерттеу жө­нін­дегі съез өткіземіз деген баста­ма­ны Мәскеудегі «көкелеріміз» тұн­шықтырып тастады. Ақыры ол конференция аясында өтіп тын­ды. 1980 жылы Тәшкентте, 1985 жылы Ашхабадта, ал арада 4 жылдан кейін Бішкекте түркі әле­мін зерттеуге арналған жиындар өтті. Енді, міне, 22 жылдан кейін Өр Алтайдың төрінде 12 мем­ле­кеттің ғалымдары мен тарих­шы­лары бас қосып алқалы мәжілісті өткізіп жатырмыз. Бұл үшін ең алдымен Елбасына алғысымызды айтқымыз келеді, деді академик. Түркияның Ерджиес универ­си­тетінің профессоры, ғылым док­торы Тунжер Гуленсой, Поль­ша­дағы А.Мицкевич атындағы Поз­нань университеті Алтай ка­фе­дра­сының меңгерушісі Генрик Янковский, Қытайдың Үрімші қа­ласынан келген қоғам қай­рат­кері Сұлтан Жанболатов, ресейлік этнограф-ға­лым В. Васильев, Әзербайжаннан келген профессор Этибар Энанджа­ның баянда­ма­лары да салиқалы бол­ды. Әсі­ресе, Польшадан келген профессор Г.Янковскийдің қазақ тілінде жатық сөйлеуі, Алтай әлемі мен тілін зерттеу жөніндегі құнды ой­лары жиналғандарды елең еткізді. «Мен қазақ, орыс, поляк, басқа да бірнеше тілді жетік меңгердім. Осы елдер арасында Алтай тілі­нің ерекшеліктері жақсы сақта­лып қалған. Алтай – түркі әлемі­нің ал­тын бесігі, сондықтан оны баға­лауы­мыз керек», деп қазақ тілінде ағынан жарылды. Бердібек Мәш­бекұлы Г.Ян­ков­скийдің қазақ тілін жетік мең­гергеніне ризашы­лы­ғын білдіріп, басқа ұлт өкілде­рінің одан үлгі алуы қажет екендігін атап айтты. Маңызды форум 3 кезеңнен тұрады. Он мемлекеттің фотосуретшілері Кенді Алтайды аралап, өз шығармаларын көрмеге қой­ды. Кейін осы суреттердің басын қо­сып фотоальбом, ТҮРКСОЙ-мен бірігіп кинофильм, кітаптар шыға­рып, көптеген мемлекеттерге тарату ойда бар. Ал екінші ке­зең екі күн­нен бері Өскеменде өтіп жа­тыр. Ертең форум деле­гаттары, шетелден келген қонақ­тар атақты Берел қорғанына ба­ра­ды. Ол жерде мәдени іс-шара­лар, атап айтқан­да, түркі тілдес халықтардың ән кеші өтеді. Фестиваль аясында Берел қорға­ны­нан табылған жәдігер­лерден көр­ме ұйымдастырылып, тіл үйірер қымыз бен балдың сан түрі ұсы­нылған жәрмеңке өтеді. Қонақ­та­рымыз қазақтың қыз қуу, көкпар, теңге алу сияқты ұлттық ой­ын­дарын тамашалап, қазақтың салт-дәстүрімен танысады. Халық­ара­­лық форумның қарары қа­былданып, онда аталмыш жиын­ды екі жылда бір рет өткізіп тұру, Алтай халықтарының мәдени-та­рихи мұ­ра­сын сақтау мен таныту, этно­туризмді дамыту, басқа да мәселелер әңгіме арқауына желі тартты. Оңдасын ЕЛУБАЙ, Шығыс Қазақстан облысы.