Төр Алтай ән мен күйге бөленді

Бұдан бірнеше күн бұрын тұсауы Өскеменде кесілген, үш кезеңнен тұра­тын «Алтай – түркі әлемінің алтын бесігі» атты халықаралық форум өткен сенбі күні Катонқарағай ауданындағы атақты Берел қорғанында жалғасты. Арғы ата-бабалары ықылым заманда осы өңірде өсіп-өнген өнерлі халықтың ұрпақтары ата салтын жалғастырып, асқар таулар мен қарағайлы жоталар көмкерген Ал­тай­дың аясын ән мен күймен тербетті. Облыс әкімі Бердібек Сапарбаев,  Президент Әкімшілігі Ішкі саясат бө­лі­мінің меңгерушісі Дархан Мыңбай, Қа­зақ­станның халық жазушысы Әбіш Кекіл­байұлы, белгілі қаламгер Қой­шы­ғара Сал­­ғараұлы, академик Сейіт Қас­қабасов, археолог Зейнолла Самашев, халықаралық «Түрксой» ұйымының бас хатшысы Дүй­сен Қасейінов, Америка, Жапония, Түр­кия сиқты алыс-жақын шетелден келген қадірлі меймандар мінген тікұшақ әйгілі Берел қорғаны орналасқан Ал­тай­дың ас­қақ шыңдары арасындағы, Бұқ­тыр­ма өзе­ні сағасына келіп қонды. Тау баурайында ақшаңқан киіз үйлер сап түзеген. Биік тау беткейінде жазылған «Алтай – менің алтын бесігім» деген ай­шықты жазу ата-баба жерін көруге ын­тыққан қонақтарға «Жеттіңіздер ме?» деп тұрғандай. Катонқарағай, Күршім, Көкпекті, Зы­рян, Ұлан аудандары еңселі ақ орда тігіп, дастарқан жайған. Әр аудан шілдехана, бесік той, тұсаукесер, сүндет той дегендей қазақтың ұрпақ тәрбиесіне қатысты салт дәстүрлерін көрсеткен шағын қойы­лым әзірлеген. Әр шаңырақта ән қа­лық­тап тұр. Берел қорғанынан табылған бабала­ры­мыз тұтынған тұрмыстық және шайқас құралдары, ер-тұрманды сәйгүліктер сұл­ба­сы сияқты жүздеген жәдігерден ұйым­дас­тырған көрме көргендерді тамсан­дыр­май қоймады. Фестиваль шымылдығын облыс әкі­мі Бердібек Сапарбаев ашып, бұл Ел­басымыз Нұрсұлтан Назарбаевтың «Мә­дени мұра» бағдарламасы ауқымында іске асып жатқан, ұмыт бола бастаған ата салтымызды, өнер-мәдениетімізді жаң­ғыр­ту. Мақсат – жастарға отаншылдық рухта тәрбие беру, деді. Мұрат Әбуғазы мен Айгүл Батыр­қайырованың күй тартысымен басталған өнер фестивалі шарықтау биігіне біртіндеп емес, бірден көтерілді. Қазақтың қара қо­бызы, сыбызғысы, қарақалпақтың қо­му­­зы, әзербайжанның сазы, өзбектің там­буры, тываның добшылуры, башқұрттың қурайы дегендей саз аспаптары бірін бірі толықтырып жатты. Әсіресе, тывалық кө­мейші Ногон Шумердің добшылуур үні­мен астасқан көмей әуені бірде жі­ңішке, бірде жуан мақаммен шырқау биіктерге көтерілді. Алматылық әнші Қазы­бек Әді­кей қара қобызбен үнін астас­тырып, «Гүл­дариғаны» егіле шырқа­ған­да, көрер­мендер көзіне жас алды. Ерлан Рыс­қа­лиев Әсеттің «Інжу-маржанын» тө­гілдір­ді. Ал Сахадан келген Альбина Айархан темір қомызбен тебірентті. Түрік текті ха­лықтардың сан түрлі саз аспабының сүйе­мелдеуімен өнерпаздардың бірігіп шыр­қаған «Ағажай Алтайдай» әні барша көрерменнің жүрек қылын шертті. Меймандар мұнан соң Берел қорға­нын­да жатқан бабаларының басына ба­рып, тәу етіп, бас иді, құран бағыштатты. Қонақтарға сақ бабаларымыз қорға­ны­ның қыр-сырын осы киелі шаруаға са­налы ғұмырын сарп етіп келе жатқан Ә.Марғұлан атындағы археология инс­ти­тутының қызметкері, ғылым докторы Зейнолла Самашев таныстырды. Оның айтуынша, 70-тен астам оба қорымның археологтар бүгінге дейін 24-ін қазып, зерттепті. Алтынмен апталған екі бірдей сақ патшасының бальзамдалған мүрдесі табылған. Арғы ғасырлардан сыр шертетін өзге құнды жәдігерлер де жетіп артылады. – Біздің алдағы мақсатымыз, – деді ғалым Зейнолла Самашев, – қалған қо­рымдарды қазу емес, қазылған қорған­дар­ды қалпына келтіру, аспанасты мұра­ж­ай жасау. Ол үшін әуелі атшаптырым қорым аумағы қоршалады. Оған облыс әкімі биыл қаржы бөліп отыр. Ал келер жылы алтын адам табылған қорғанды қайтадан қалпына келтіріп, жер асты кесене жасалады, мүрде салынған ағаш табыт бұрынғы орнына қойылады. Бола­шақ­та ұрпақтарыңыз көне өркениетпен танысқысы келсе, осында атбасын бұра­тын болады. Сөйтіп ел Тәуелсіздігінің 20 жылдық мерекесіне арналған «Алтай – түркі әле­мінің алтын бесігі» форумы өз жұмысын сәтті аяқтады. Оңдасын ЕЛУБАЙ, Бодаухан ТОҚАНҰЛЫ, журналист. Шығыс Қазақстан облысы, Катонқарағай ауданы. ––––––––––––– Суретте: Берел қорғанында өткен жиынға қатысушылар. * * * ФОРУМҒА ҚАТЫСУШЫЛАР ПІКІРІ Дархан Мыңбай, Президент Әкімшілігі Ішкі саясат бөлімінің меңгерушісі: – Елбасы Н.Назарбаевтың баста­ма­сымен өткен «Алтай – түркі әлемінің алтын бесігі» атты халықаралық форум жұрт есінде қалатындай елеулі оқиға бол­ды деп айта аламыз. Ең алдымен, әлем жұртшылығы назар аударған маңызды оқиға ел Тәу­ел­сіздігінің 20 жылдығына арналды. 12 мемлекеттен жиналған қоғам қайрат­кер­лері, ғалымдар мен мамандар төр Алтайдан тараған түркі жұртының салт-дәс­түрін, мәдени байлығын терең зерттеп, аманшылық болса бүкіл әлемге таратуды көздеп отыр. Енді мұндай маңызды шара екі жылда бір рет аталып өтіледі. «Түрксой» ұйымының бас хатшысы Дүйсен Қасейінов, халық жазушысы Әбіш Кекілбай, белгілі қоғам қайраткері, тарихи шығармаларды насихаттап жүр­ген Қойшы­ғара Салғараға алғысымды айтқым келеді. Бақберген Сырымбетов, (Қарақалпақстан): – Қобыз – біздің ұлттық аспабымыз. Әкем қобызшы еді. Бұрын Алтайды картадан білетін едім. Енді көріп, күллі түркі жұртының тараған жері дегенге ден қой­дым. Табиғат сұлулығына қайран қалдым. Осы жерді ғасырлар бойы қорғап келген қа­зақ халқы қандай ержүрек. Қонақжайлық та ерекше екен. Бұл – тәуелсіздіктің арқасы. Біздің ата-бабаларымыз жатқан Берел қорғанын келешекте бүкіл әлем ха­лықтары тамашалайтын болады дегенге сенемін. Игорь Көшкендей, (Ресей Федерациясы, Тува Республикасы): – Мен мұндай ауқымды форум, фестивалға алғаш рет қатысып отырмын. Бүгіндері Саян жотасында өмір сүріп жатсақ та арғы бабаларымыз Алтай тауы баурайында ғұмыр кешкенін білеміз. Түркі текті көптеген елдің өнер шеберлерімен таныстым, киелі мекенді көрдім. Тәңірден осында қайта-қайта келуді жазсын деп тілеймін. Сіздер атажұрттан кіндік үзбеген бақытты халық екенсіздер. Альберт Қасанов, (Ресей Федерациясы, Татарстан): – «Қазан» вокзалында қарапайым жұмысшы болып істеймін. Бірақ, өнерге басымды иемін. Сырнайымды қолдан тастамаймын. Мен Қазақстанға осымен биыл екінші рет келіп тұрмын. Маусым айында Астанада өткен фольклорлық фестивалға қатысқанмын. Астананың шырайын көріп, таң қалғанмын. Енді, міне, Алла жол беріп, бабалар мекені қасиетті Алтайды көрдім. Табиғаты қандай көркем. Татар, қазақ халықтары түркі тектес халықтардың ішінде тіптен жақын деп ойлаймын. Тіліміз де, әніміз де, салт-дәстүріміз де ұқсас. Біздің «Сабан той» атты мейрамымыз сіздерде де бар. Қазақстан бақытты ел. Тәуелсіздік құтты болсын!