2016 жылдың елеулі оқиғасы – еліміздің Тәуелсіздігінің 25 жылдығы. Өз Тәуелсіздігінің 25 жылында Қазақстан экономикасы қарқынды дамыған, табысқа жетудің бірегей тәжірибесі бар саяси тұрақты мемлекет ретінде қалыптасты. Біздің елімізде экономикалық, саяси және әлеуметтік салаларда аса ірі өзгерістер жүзеге асты.
Қазақ елі қажырлы еңбектің арқасында 14 мың шақырымдық шекарасы шегенделген, мемлекеттігі мызғымас мықты елге айналды. Аумақтық даулардың туындау қаупі біржола сейілді. Ғасырлар бойы қазақ оғландарының басты мақсаты болған шекара сызығын белгілеу Нұрсұлтан Әбішұлының арқасында іске асты. Шекара – біздің мемлекетіміздің заңды орнының, беделінің белгісі. 100-ден аса этнос пен 17 конфессияның өкілдері тұратын елде ішкі саяси тұрақтылық пен ел бірлігі сақталып, нығайды. Елімізде бейбітшілік пен келісімнің бірегей моделі қалыптасты. Бүкіл халықтың қалауымен құрылған Қазақстан халқы Ассамблеясы барлық ұлтты қанатының астына алып, басын біріктіре білді. Ең бастысы, кез келген адам «Мен – қазақстандықпын, бұл – менің елім, мен мұнда бақытымды таптым!» деп айта алатын әділетті қоғам орнатылды.
Жаңа елордамыз – Астана болашақ ұрпақ қаласы. Астана – ғаламшарда ХХI ғасырда пайда болған бірінші астаналық қала. Елорданың миллионыншы тұрғынының биылғы мерейтой жылы дүниеге келгені де қуанышты жағдай. Елордамыз қасиетті Тәуелсіздік рухының – Жасампаздық пен бірлік рухының қайнар көзіне айналды! Астана бүгінде өз тарихының бастауында ғана тұр. Ол біздің мемлекеттік қуатымыздың биік самғауын бейнелей отырып, жылдан-жылға ажарланып келеді. Астана құрылысы жаңа мемлекеттің, жаңа қоғамның құрылысы ретінде киелі мәнге ие болды. Астана өткеннің барлық құндылықтарын жинақтап, болашақтың жарқын келбетін елестетті.
Ұлт денсаулығы, денсаулық сақтау саласын дамыту және саламатты өмір салтын қалыптастыру экономикалық және әлеуметтік дамудың маңызды факторларына айналды. Отандық денсаулық сақтау саласы әлемдік стандарттар деңгейіне көтерілді: заманауи медицина орталықтары, ауруханалар мен емханалар салынды, еліміздің барлық өңірлерінде зерттеулер мен жоғары технологиялы операциялардың бүкіл спектрі жүзеге асырылуда.
Қазақстан азаматтарының денсаулығы, білімі мен әл-ауқаты артты. Орташа жалақы 9,3 есеге, зейнетақы 10 есеге өсті. Елімізде осы уақытта 1300-ден астам денсаулық сақтау нысандары салынды, олар ең заманауи құралдармен жабдықталды. Елімізде сәбилердің дүниеге келуі 55 пайызға өсті, тұрғындардың орташа өмір сүру ұзақтығы 72 жасқа жетті.
Білім беру саласын кешенді реформалау Қазақстанның әлемдік білім беру кеңістігінде лайықты орын алуына жағдай жасады. Отандық білім беру жүйесі мен ғылымды жетілдіру мемлекеттік саясаттың стратегиялық басымдықтарының бірі және елді әлеуметтік-экономикалық жаңғыртудың шешуші тетігі болып табылады. Қазақстан ересек адамдардың сауаттылық деңгейі бойынша Адам дамуы индексі әлемдік тізімнің алғашқы үштен біріне кіреді. Сондай-ақ, мемлекет білімді жалпыұлттық басымдық ретінде тани отырып, білім және ғылым жүйесіне ауқымды қаржы бөлуде. Білімге бөлінген қаржы 2015 жылы 1,3 трлн теңгені құрады. Бұл 2014 жылмен салыстырғанда 312 млрд теңгеге (31%) артық. Қазіргі таңда білім саласы барлық деңгейлерде жаңғыртылуда. Педагог-ұстаздар беделін арттыру, олардың жалақысын көбейту бойынша жүйелі бастамалар жүзеге асуда. Мектепке дейінгі, орта, кәсіптік және жоғары білімде түбегейлі өзгерістер жүргізіліп жатыр. Еліміз бойынша 2700-ден астам балабақша және жекеменшік шағын орталық ашылды. Өткен 25 жылда елімізде қазақ тілінде білім беретін бір мыңнан астам мектеп ашылды. Бүгінгі таңда мектеп оқушыларының үштен екісінен астамы, студенттердің 60 пайызға жуығы мемлекеттік тілде білім алады. Еліміз бойынша қазақ тілін оқытатын 350 орталық табысты жұмыс істеуде. Еліміздің түкпір-түкпірінде 1350 мектеп жаңадан бой көтерді. Әлемдік деңгейдегі Назарбаев Университет жоғары деңгейдегі алғашқы мың маманды дайындап шығарды. Барлық өңірлерде 20 зияткерлік мектеп ашылды. «Болашақ» бағдарламасы аясында 12 мың жас өренге әлемнің ең белді оқу орындарында білім алуға стипендия берілді.
Кәсіптік-техникалық және жоғары білім ең бірінші кезекте ұлттық экономиканың мамандарға деген қазіргі және келешектегі сұранысын барынша өтеуге бағдар ұстауы қажеттігі айқын. Бұл ең басты қағидат – жұмыс берушілердің талабына сай мамандарды оқытып шығару. Көп жағынан бұл халықты еңбекпен қамту мәселесін шешіп береді. Сондай-ақ, жоғары оқу орындары білім беру қызметімен шектелмей, қолданбалы және ғылыми-зерттеушілік бөлімшелерін құру және дамыту іске асырылуда.
2012 жылы біз әлемнің бәсекеге қабілетті ең жоғары дамыған 50 елінің қатарына кірдік. Тәуелсіздік жылдары ішінде экономика 20 есеге өсті. 1999 жылдан 2016 жылға дейін біздің экономикамыз үздіксіз өсіп келеді. Яғни, 25 жылдың 17 жылы – тұрақты экономикалық өсім.
Елбасы экономиканы әртараптандыру және оны шикізаттық емес, жоғары технологиялық жолға қайта бағдарлау жөнінде жаңа міндеттерді алға қойып, үдемелі индустриялық-инновациялық даму жөніндегі мемлекеттік бағдарлама қарқын алып келеді. Азық-түлік пен энергетика бойынша Қазақстан әлемдік қауіпсіздікті қамтамасыз ететін жетекші елдер тобына кіріп отыр. Елімізде экономиканың тиімді моделі жасалды. Бізде коммуникацияның, өндірістің, электр таратудың бірыңғай жүйесі болған жоқ. Олар тәуелсіздік жылдары қалыптастырылды. Автомобиль жолдары мен темір жолдар біздің байтақ еліміздің әр тарапын тікелей байланыстырмайтындай етіп салынып, барлығы да солтүстікке қарай кететін. Қазір «Нұрлы жол» бағдарламасын жүзеге асыру арқылы біз бірыңғай көлік жүйесін құруды аяқтаймыз.
Бүгінде елімізде екінші индустрияландыру бесжылдығы жүзеге асырылуда. Барлығы мыңнан аса жаңа өндірістер ашылды. Бұрын ешқашан біздің жерімізде автомобиль, локомотив, вагон, тікұшақ өндірісі және басқа да көптеген өндіріс болған емес. Яғни, елімізде бұрын шығарылмаған 500 жаңа өнім түрін шығару ісі игерілді. Сондай-ақ, 265 миллиард доллар тікелей шетелдік инвестиция халқымыздың игілігіне жұмыс істеп жатыр. Жуырда ғасыр жобасы – Қашаған мұнай және газ кеніші іске қосылды. Бұл – әлемдік энергетика саласында соңғы 50 жылда болған ең ірі оқиға. Еліміздің осы жаңа жеңісі Тәуелсіздіктің 25 жылдығында айрықша символдық мәнге ие.
ХХІ ғасыр бейбітшіліктің, тұрақтылық пен гүлденудің ғасыры болатынына сенім білдірген Мемлекет басшысы Қазақстан халқын жарқын болашаққа жол бастайтын адамзат баласының мәңгілік құндылықтары – ерік-жігер мен еңбексүйгіштік, мақсаткерлік қасиеттерді бойға сіңіруге шақырды. Елбасы белгілеп берген «Қазақстан-2050» Стратегиясы – қазақстандықтарды жаңа белестерді бағындыруға жетелейтін және ортақ мақсатқа топтастыратын тарихи құжат.
Елбасы ауыл шаруашылығын, әсіресе, ауылшаруашылық өніміне өсіп отырған жаһандық сұраныс жағдайында ауқымды жаңғырту қажеттігін ылғи да қадап айтып келеді. Әлемдік азық-түлік нарығының көшбасшысы болуға және ауылшаруашылық өндірісін арттыруға қажетті бағдарды да қадап айтуда. Егістік алқабын ұлғайтуды, ең алдымен, жаңа технологиялар енгізу есебінен елеулі көтеру қажеттігі күн тәртібінде тұр.
«Қазақстан-2050» Стратегиясы, «Нұрлы жол» жаңа экономикалық саясаты, «100 нақты қадам» Ұлт жоспары – әлемнің ең дамыған мемлекеттерінің қатарына кіруге қабілетті Қазақстанның қуатын нығайтуға бағытталған жоспарлар.
Елбасының бастамасы бойынша әр азаматтың өмір сүру деңгейін арттыруға бағытталған «Бизнестің жол картасы-2020», «Агробизнес-2020», «Жұмыспен қамтудың жол картасы-2020» бағдарламалары жүзеге асырылып жатыр. Тәуелсіздіктің мерейлі 25 жылында Қазақстан Әлемдік банктің Doing Business рейтингінде 35-орын алды.
Елімізде жүріп жатқан инновациялық-технологиялық даму бағдарламасының басты мақсаты өнеркәсіпті тұтастай тұрғыдан да, сондай-ақ, жекелеген өндірістер тұрғысынан да қайта құрылымдау болып табылады. Бұл – өнеркәсіп өндірісінің құрылымында оңды өзгерістерге қол жеткізуге, бүгінгі заманға сәйкес корпоративті құрылымдарды дүниеге әкелуге және ұзақ мерзімді ыңғайда сервисті-технологиялық экономикаға көшу үшін негіз әзірлеуге тиіспіз деген сөз. Отандық өнеркәсіп өнімінің әлемдік рыноктарда бәсекеге қабілеттілігіне қол жеткізу ең елеулі міндеттің бірі ретінде алға тартылып отыр.
Экономикалық одаққа кірігіп, өзара бәсекелестік додасында тізгін қаққан Қазақстанның мақсаты, әрине, әлемдегі ең мықты дамыған 30 елдің қатарына ену болып табылады. Бастапқыда Кеден одағы аясында жүзін қайрап, Дүниежүзілік сауда ұйымына енуде өткір қылыштай жарқылдауы тиіс біздің ел Орталық Азияның айбарлы да азулы барысына айналуды көздейді. Елбасымыздың «Қазақстан-2050» Стратегиясындағы басты мақсат та осы.
Тәуелсіз Қазақ елінің тағы бір табысы – осы жылдарда еліміз әкімшілік-әміршілдік жүйенің басқару дәстүрлерінен түбегейлі бас тартып, басқарудың заманауи әрі тиімді үлгісін құруға бел шеше кірісті. Президенттік басқару институты тәуелсіздікпен бірге қалыптасып, нығая түсті. Елбасы атап өткендей, осылайша «Қазақстан-2050» Стратегиясында көзделген басты міндеттер кезең-кезеңімен орындалып, қалғандары табысты жүзеге асырылуда. Сарапшылық бағалау бойынша, Қазақстан таяу 10-20 жылда да экономика өсімі бойынша көшбасшы елдердің санатында болады. Бірақ әлемде жиі айтылып жүрген қазақстандық ғажайыптың мәні одан да тереңде жатыр.
Еліміз дамудың қазақстандық үлгісін қалыптастыра отырып, беделі биік, абыройы жоғары қуатты мемлекетке айналды. Әрине, жеткен жетістіктермен тоқтауға болмайды. Тындырылған істер аз емес, ал алда атқарылатын міндеттер одан да көп. Сондықтан, алдағы жылдан да толайым табыстар күтеміз.
Әбдіжапар САПАРБАЕВ,
Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, экономика ғылымдарының докторы, профессор