Біздің ойымызға ауыл шаруашылығы басқармаларының кеңейтілген отырысы оралып отыр. Онда есеп берген Солтүстік Қазақстан облыстық ауылшаруашылық ведомствосының басшысы Қайрат Омаров төмендегідей деректер келтірген болатын. Теріскейдің диқандары былтыр соңғы 5 жылда болмаған бітік егін өсіріп, 5,5 миллион тонна алтын дән жинаған. Өнім гектарына берекелі 18,2 центнерден айналған.
Табыстың тайқазанын тасытып, ел ризығына зор үлес қосып жүрген агроқұрылымдардың ерен еңбегі мерейді тасытса, кей шаруашылықтардың өз әлеуеттерін тиімді ұқсата білмейтін орашолақ іс-қимылы көңілге қаяу түсіреді. Кезінде «Богби», «Трансавто» секілді сырттан келген алпауыт фирмалардың дәурені жүріп, түкірігі жерге түспей тұрды. «Бармақ басты, көз қысты» жолмен 1 миллион гектардан астам жерді меншіктеп, ұқыпсыз пайдаланудың ақыры банкроттыққа ұрындырды. Олардың қарамағындағы уақытпен санаспай жұмыс істеп келген 43 шаруашылық қазір далада қалғандай күй кешіп отыр. Не мандытып жалақы берілмеген, не күткендегідей өнім алынбаған, не салық төленбеген. Алыста жатып ауылды басқарып, жеке құлқынын тойдыруды әдет еткен қалталыларды жұмысшы қызметкерлердің әлеуметтік жағдайынан гөрі жер телімдерін кепілге қою арқылы есепсіз алған миллиардтаған несиелер көбірек қызықтырған секілді.
Қазір одан 400 мың гектар ғана кері қайтарылған. Сот процесінің ұзақ жүруіне қарағанда жуық арада нүкте қойылады дегенге сену қиын. Жасыратыны жоқ, көктемде келіп, күзде қайтатын жыл құсына ұқсаған кездейсоқ жандардың қатары әзірге қалың. Керісінше, осы өңірде туып-өскен, бар ғұмырын туған өлкемен байланыстырған, қолынан іс келетін жергілікті кәсіпкерлер үшін кедергілер жетіп артылады. Ішкі мүмкіндіктерді ұтымды ұйымдастырудың орнына арқаны кеңге салатын, жағасы жайлауда жүретін аудандар да баршылық. Былтыр Уәлиханов, Аққайың, Ғ.Мүсірепов аудандарында қажетті тыңайтқыштардың 33-52 пайызы ғана жерге сіңірілген.
Тұқым алмастыру шаралары да сын көтермейді. Осы екі фактор өнімділікке үлкен әсер ететінін кей аудан әкімдері мен шаруашылық басшылары ескермейтін тәрізді. Тракторлардың – 84, комбайндардың 72 пайызы тозған. Агроқұрылымдардың жауапты науқанға дайындық жұмыстары талқыланған жуырдағы жиында облыс басшысы Құмар Ақсақалов тағы да егіншілік мәдениетін, ауыспалы егіс жүйесін жетілдіру, агротехникалық шараларды қатаң сақтау, ауыл еңбеккерлерінің жалақысын көтеру мәселесіне айрықша тоқталды. «Қазақстанда өндірілетін астықтың үштен біріне жуығы біздің өңірге тиесілі болғандықтан, көктемгі дала жұмыстарын ұйымшылдықпен өткізу аса маңызды. Болашақ өнімнің мол әрі сапалы болуы көбінесе жақсы әзірленген бағдарламалар мен жаңа технологияларға байланысты», деді Құмар Іргебайұлы.
Облыс әкімінің бірінші орынбасары Айдарбек Сапаровтың хабарлауынша, биыл 4,1 миллион гектар алқапқа ауылшаруашылық дақылдары егілетін болса, оның 2,6 миллион гектарын дәнді дақылдар құрайды. Майлы дақылдардың көлемі 1 миллион гектарға жеткізіледі. Бұл көрсеткіш өткен жылмен салыстырғанда 41 пайызға артық. Картоп алқабының көлемі екі есе ұлғайтылмақ. Алайда егіс танаптарын тыңайтқышпен құнарландыру жайы әлі де өзекті күйінде қалып отыр. Тапсырыс берілген 109,1 мың тонна минералды тыңайтқыштың үштен бірімен ғана есеп айырысқан. Айыртау ауданында – 10, Уәлиханов ауданында – 13, Тайынша ауданында 20 пайыз ғана орындалған.
Сол сияқты қажетті жанар-жағармай жеткізу мәселесі де көңіл көншітпейді. Үкімет жеңілдетілген бағамен 66,6 мың тонна сұйық отын бөліп отырғанына қарамастан 38,2 мың тоннасына ғана келісімшарт жасалған. Қырда еңбек дүбірі қызған шақта 13,6 мың трактор, 16,2 мың тұқымсепкіш, 1,1 мың егіс кешені жұмысқа жаппай атсалысатын болады. 34,2 миллиард теңгеге 1310 жаңа техника сатып алу жоспарланса, Аққайың, Тайынша аудандары бірде-бір өтініш бермеген.
«Солтүстік Қазақстан ауылшаруашылық тәжірибе стансасы» ЖШС директоры Белгібай Қанафин қардың аз түсуіне байланысты климаттық ерекшелікті жете ескеруге, топырақты жеткілікті түрде ылғал қорымен қамтамасыз етуге кеңес берді. С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университетінің ректоры А.Күрішбаев IT-технологияның, цифрландырудың ауыл шаруашылығына тигізер пайдасы жөнінде әңгімеледі. Өңірде астық танаптарының 52 пайызы электронды картаға енгізілген. Жарты миллион егістік алқабы Жер серігі арқылы бақыланады.
Алқалы басқосуда шаруашылықтардың жалға берілген жерлерді мақсатты пайдалануына қатысты мониторинг жария етілді. Былтыр 188,2 мың гектар алқапты жалға алған агроқұрылымдармен келісімшарт бұзылыпты. 91,4 мың гектар жер мемлекет меншігіне қайтарылған. Осы орайда жер бей-берекет пайдаланатындардан мәжбүрлі түрде қайтарып алынып, жергілікті іскер адамдарға үлестірілсе, нәтиже де еселене түсер еді.
Өмір ЕСҚАЛИ, «Егемен Қазақстан»
Солтүстік Қазақстан облысы