Көктемгі әскерге шақыру немесе Отанды кім қорғайды?

Бүгінде еліміз бойынша көк­темгі әскерге шақыру науқа­ны қызу қарқынмен жүріп жатыр. 10 наурызда басталған Отан қор­ғаушыларды есепке алу жұ­­мыстары 30 маусымда аяқ­тала­ды. Осы аралықта толық­тай тек­­серуден өтіп, сол­дат қыз­меті­не жарамды жас­тар әскери боры­шын өтеуге алына­ды. Биыл әскер­ге шақы­рыл­ған­дар­дың қатарын 1991– 2000 жыл­дары туған бозбалалар құрап отыр. 

Жалпы, ер-азаматтың Отан алдындағы борышын өтеуі абыройлы іс. «Армия – өмір мектебі» деген қағида қай кезеңде де күшін жоймайтыны анық. Бірақ жастар арасында өз қалауы­мен әскерге сұранып барушылар қата­ры соңғы жылдары сиреп кет­­кен екен. Әсіресе бұл жағдай жоға­ры және арнаулы оқу орын­дарын бітірген жастардың арасында белең алып тұрғанға ұқ­сайды. Рас, 1990 – 2000 жыл­дары да бұл үрдіс мүлдем құл­ды­­­рап, ел ішінде лажы болса әс­кер­ге бармай қалудың амалын ізде­­гендер көп болған. Кейін жағ­дай түзеліп, әскери борышын өтеу­ге қызығушылар саны күрт өсті. Бұл еліміздің қадамы ныға­йып, әлем алдындағы абыройы арта бас­таған кез еді. Әскери әлеуе­ті­міздің артуы мен аза­мат­тық өмір­дегі әскери боры­шын өте­ген­дерге деген сұраныс­тың туын­дауы әркімге Отан алдындағы қыз­метін қалтқысыз орындауға жол ашты. Қазір де бұл дәстүр жалғасын тауып отырғаны сөзсіз. Бірақ біздің әскери борышын өтеу­ге ынталы жастардың қатары азай­ды деген сөзіміздің де себебі бар. Осы мақаланы жазу үстінде біз әлеуметтік желі арқылы 19 бен 22 жас аралығындағы жас жігіт­­терге сауал қойып, аз-кем тәжі­­рибе жасауды ұйғарғанбыз. Біз хабарласқан жиырмаға жуық студент жастың пікірі кере­ғар үш бағытта өрбіді. Негізінен жастардың әскери өмір туралы ақпараты мен түсінігі жет­кі­лікті болғанымен, бес минут­сыз маман атанғалы отыр­ған түлек­тердің үштен екісі Отан ал­дын­дағы борышын өтеуге асы­ғар емес. Яғни әскер жа­сын­дағы жігіттердің бір бөлігі бұл мін­детті атқаруды маңызды деп сана­майды. Олардың па­йым­дауын­ша, адам Отан алдын­дағы боры­шын басқа салаларда да еңбек етіп жүріп атқаруы тиіс екен. Ал екінші топ әскер қыз­метін­де өткізуге тиісті уақыт­ты, ол тіп­ті 1 жыл мерзім болғаны­на қа­ра­мастан, «бекерге өтетін уақыт» деп санайды-мыс. Біздің сауа­­лы­мызға жауап беруге ке­ліс­кен үшін­ші топ мүшелері бол­са, қазір­гідей дамыған тех­но­ло­гия ғасы­рын­да әскери бо­ры­шын өтеуге қатар­дағы жауын­гер­лер емес, арнайы әске­ри білімі бар жас­тар ғана шақы­рылуы керек деп ойлайды екен және осы бағыт­та қосымша даяр­­лық­­т­ан өту мүмкіндігі қарас­­ты­­ры­л­са, әскерге баруға да­йын екен­­дік­­терін аңғартады. Әр­ине осы бір буындағы ұр­пақ­тың өкіл­дері білдірген үш түр­лі пікір­ді са­ра­лай келгенде, «Жастар әскер­ге баруға құлықты емес» деген кесімді пікір тумауы керек. Мін­дет пен жауапкершілік жүгі және отансүйгіштік сезімі қыс­қа сауалға қызбалықпен жауап беруден де жоғары екендігі сөз­сіз. Сондай-ақ әскери боры­шын өтеуге өз еркімен ынта біл­діру­ші жастар арасында негізі­нен ауылдық өңірлерде туған боз­ба­лал­ардың қатары көп екені де бізді қуантады. Яғни түрлі себеп­термен жоғары білім алу­ға қо­лы жетпеген жас жігіт әскер қата­рына баруға алдымен сұра­на­ды екен. Демек «Армия – өмір мектебі» деген ұстаным білім қу­ған бозбаладан бұрын, ауыр ең­бек­тің дәмін бұғанасы қатпай жа­тып татқан ұлдарға жақындау болып тұр...

Біз осы «Оқыған жастар әс­кери борышын өтеуге неге асық­пайды?» деген сауалды психо­лог-маманға да қойғанбыз. «Я» пси­хологиялық орталығының директоры Маржан Еліқұл­дың ойынша, бұл қалыпты жағдай болып саналатын көрінеді. Өйт­кені қаланың думанды өмірі мен алған білімнің нәтижесі кез келген жасты одан әрі талап­тану­ға, жетілуге және дипломының жемі­сін жеуге алдымен ынталан­дырады. «Сол себептен де жастар алғашқы кезде әскерге баруға құлық танытпауы мүмкін, бірақ әскери міндетті өтеу туралы талап жастардың ойын өзгертері анық. Әрине бұл жағдайда әс­кер­дегі өмір туралы түрлі ақпа­рат­тардың да әсері болады. Мысалға, жағымсыз деректер. Әскердегі әлімжеттік, соққыға жығу, суицид пен кездейсоқ өлім сияқты факторларды жоққа шы­ғаруға болмайды. Оның үстіне қазіргі ақпараттық қолжетімді­лік пен сенсация қуу онсыз да үркек көңілді жастың үрейін ұшы­руы мүмкін. Жалпы, сіздер, жур­­на­­лис­­тер ақпарат бергенде оның кері әсері туралы да ой­лану­ларыңыз керек...» дейді психолог.

Рас, әскердегі әлімжеттік ту­ра­лы ақпараттың жиі жария­лана­тынын жоққа шығаруға бол­майды. Бірақ бұл еліміздің қор­ғаныс саласында орын алып оты­рған кемшіліктердің алдын алу мен салдарын жоюға деген ниет­тен туған жариялылық талабы ре­тінде қарастырылуы керек сияқ­ты. Өйткені қазақ әскеріне қатысты айтылған сын негізсіз емес. Бір-екі мысал кел­тірейік: жа­қын­да Қапшағай қала­сын­дағы әс­­кери бөлімдердің бірін­де оқыс оқиға орын алып, мін­детін өтеу­ге шақырылған бозбала ауру­­­ха­наға түсті. Авто­мат­тан атыл­­­ған 3 бірдей оқ жауын­ге­р­­ді ауыр жаралап, науқас қазір өмір үшін күресіп жатыр. Сол сияқ­ты Талдықорған қала­сын­дағы Қор­­ғаныс істері депар­та­менті­­нің бастығы мен орынбасары ара­­­сын­дағы кикілжіңнен кейін мыл­­тық атылып, департамент бас­ты­ғы, полковник оққа ұшқан болатын.

Алайда ұқсас оқиғалардың себептері жария болған жайлар қазақ әскерінің ел алдындағы беделіне нұқсан келтірмесі анық. Демек жастардың әскери боры­шын өтеуге деген ынтасы мен сеніміне селкеу түсіре­тін­дей көлденең себеп жоқ. Есе­сіне, Отан алдындағы азамат­­тық парызды өтеуге деген құл­шыныс бозбаланың бойындағы намыс­ты оятуы тиіс. Оның үс­тіне әскери борышын өтеу біз­дің елімізде арнайы заңмен реттеледі.

– Республика бойынша көк­темгі әскер қатарына шақыру жұмыстары қызу жүргізілуде. Алматы облыстық Қорғаныс істері жөніндегі департаменті де бұл науқанмен белсене айналысуда. Есеп бойынша бұл өңірден 1991–2000 жылы туған 1800-ден астам азамат әскер қатарына алынады. Бүгінге дейін үш жүзге жуық жас Шекара қызметінің әс­кери бөлімдеріне жіберілді. Жер­гілікті әскери басқару орган­дарының, денсаулық сақтау және құрылымдық күштердің өкілдерінен құралған шақыру және медициналық комиссиясы әскерге қабылданушыларды түбе­гейлі тексеруден өткізу­де. Комиссия мүшелері әр үміт­кер­дің алған білімін, маман­дығын, отбасы жағдайын, қызы­ғу­шы­лықтарын, спорттағы жетіс­тік­терін назарға ала отырып, ден­сау­лық жағдайына қарай мерзімді әскер қатарына қабылдау туралы шешім шығарады, – деді бізге аймақтағы көктемгі әскерге шақырудың жайы туралы айтып берген облыстық Қорғаныс іс­тері жөніндегі департаменттің бас­п­а­сөз хатшысы Жанар Ержанқызы.

Жалпы, шекарасы шеген­делген, әскери қуаты еселен­ген елде «Отанды кім қорғай­ды?» деген сұрақ тумауы тиіс. Біздің жағдайымызда Тәуел­сіз Қазақстанның тыныш­ты­ғын қазақ әскері қас қақпай қор­ғай­тыны аян. Тіпті әйгілі қолбасшы Наполеон айтты дейтін «Өз әс­ке­ріне жағдай жасамаған ел, өзгенің әскерін асырайды» деген сөздің өзі қазіргі заман келбетіне келіңкіремейтін сияқ­ты. Бүгінгі жаңғырған әлем­­де мемлекеттердің егемендігіне әскери қауіптен гөрі эко­номи­калық бәсекеге төтеп беру жайы басты орынға шыққаны анық. Ал Қазақстанның дамушы ел ретіндегі әскери әлеуеті ауыз тол­тырып айтарлық. Дүниежүзі бойынша мемлекеттердің әскер қуатын салмақтайтын Global Firepower атты ұйымның осыдан сәл арыдағы деректері бойынша, Қазақстан рейтингке кіретін 133 елдің арасында 55-орыннан көрінген болатын. 

Қалмаханбет МҰҚАМЕТҚАЛИ, «Егемен Қазақстан»

Алматы облысы