Соңғы кездері Ақтөбе облысындағы мектептер мен колледж оқушылары арасында ауыр қылмыс жасау деректері жиі орын алып жүр. Соның басты көріністерінің бірі, балалар мен жасөспірімдердің екі топ болып төбелесіп, бір-біріне пышақ сілтеуі. Мұның аяғы олардың бірінің өлімімен аяқталғаны да жасырын емес. Жергілікті полиция қызметі бастығының міндетін атқарушы Жанна Макаревичтің мәлімдеуінше, өткен жылы жасөспірімдер арасында кісі өлтіру секілді ауыр қылмыстар көбейген. Мұндай қайғылы оқиғалардың орын алуының астарында не бар? Бұл ең алдымен ата-аналар мен білім беру ұйымдары тарапынан балаларға жасалатын бақылаудың жеткіліксіздігін көрсетсе керек. Әдетте, кәмелетке толмағандарды қылмыс жасауға итермелейтін басты фактор – оның әлеуметтік жағдайы, отбасындағы тәрбиенің кемшіндігі, әрі бұл мәселедегі ата-аналар жауапкершілігінің төмендігі деген ой-пікірлер үстем түсіп жатады. Кім біледі, мүмкін солай да шығар. Өйткені бүгінде ата-ананың қарауынан тыс қалған балалар аз емес. Бақылаусыз және өз бетімен кеткен жасөспірімдер де жетерлік. Соның салдарынан өткен жылы кәмелетке толмағандарды бақылаусыз жіберген 3760 ата-ана мен заңды өкілдері жауапкершілікке тартылыпты.
Айтайын дегеніміз, бұған дейінгі жасалған талдаулар жасөспірімдер арасындағы қылмыс жоғарыда айтылған әлеуметтік жағдайы төмен отбасылардың балалары тарапынан орын алса, кейінгі көрініс бұған мүлдем қарама-қайшы. Яғни, қазіргі кезде ауыр қылмысқа баратын жасөспірімдер негізінен сәтті, тәрбиелі әрі дәулетті отбасылардан шыққандар екен. Ақтөбе қаласының жалпы ата-аналар жиналысында қалалық білім бөлімінің басшысы Саян Сүлейменов осындай мәлімдеме жасады.
Тағы бір таңғаларлығы, ауыр қылмыс жасаған балаларға мектеп әкімшіліктері жақсы мінездемелер беріпті. Бұл сипаттамалар: сабағын жақсы оқиды, спортпен айналысады, қоғамдық іс-шараларға белсенді түрде қатысады деген бағытта жазылған екен. Егер шынында да солай болса, олардың тәртіпсіздік пен қылмыстық іс-әрекеттерге баруын қалай түсіндіруге болады? Бір сөзбен айтқанда, мұндай солақай көзқарас қылмыс жасалса да, бұған ешкім кінәлі емес дегенді білдірмей ме.
Тағы бір келеңсіз жайт, құқық бұзушылыққа барған мектеп пен колледж оқушыларының іс-әрекеттерін сол оқу орындарының басшылары барынша жасыруға тырысуы да жақсылықтың белгісі болмайды. Өйткені қылмыс та аурумен, дертпен тең. Ал ауруын жасырған өлетінін ата-бабаларымыз баяғы заманда айтып кеткен жоқ па еді. Әрі-беріден соң мұның өзі педагогикалық тактикаға да қайшы емес пе? Балаға теріс үлгі көрсетудің басты мысалы осы. Өңірде оқушылар арасында біріне-бірі пышақ салу секілді ауыр қылмыстардың азаймай отыруының бір сыры осында сияқты. Біз бұл тақырыпқа бірінші рет қалам тартып отырғанымыз жоқ. Осындай журналистік зерттеу барысында 2017 жылдың күзінде Ақтөбе облыстық білім басқармасының басшысы болып тағайындалған Ләззат Оразбаевамен ой-пікір алмасуды ойластырғанымызбен, оның сәті түспей-ақ қойды. Мұны басқарма басшысының қызметінің көптігімен, уақытының жоқтығымен түсіндіруге болатын шығар. Бір анық мәселе: жергілікті бұқаралық ақпарат құралдарында білім беру саласындағы жетістіктерді, жасалған жағдай мен тұрғызылған нысандарды тізбелеп айтуды жаны сүйетін сала басшысының тәрбие мәселесіне қатысты пайымды пікір, орнықты ой, бағалы ұсыныс айтқан кезі есімізде қалмапты.
Оқушыларға саналы тәрбие беру мәселесінде облыстық білім басқармасы мен өңірдегі мектеп ұжымдары арасындағы тікелей байланыстардың да тіні босаң екені байқалып қалып жүр. Мүмкін мұндай тұтқа тікелей Ләззат Оразбаеваның қолында тұрмаған да шығар. Әйтсе де жергілікті ведомство тарапынан тиісті ықпал ету шараларын алуға және жүргізуге болмас па еді деген ой келеді. Биыл қаңтар айында өткізілген кәмелетке толмағандар ісі жөніндегі облыстық комиссияның көшпелі отырысында сол айдың 20 күні ішінде жасөспірімдерден 77 пышақ тартып алынғаны жөніндегі дерек алға тартылды. Өңірде бұрын-соңды мұндай көрініс кездеспегені анық. Баланың сөмкесінде не қалтасында пышақ неге жүр деген сауалдар осы жағдайдан кейін ғана қойылып жатқаны әрине, кештік қыла қоймас. «Ештен – кеш жақсы» демей ме халқымыз. Дегенмен бұл көрініс ата-аналар мен мектеп ұжымдарын және құқық қорғау органдары өкілдерін ойландыратын сабақ болуға тиіс.
Түзу ортада өскен бала бірден пышаққа бой ұрмайды. Әрі бірден суық қару қолдануға тәуекел жасай алмайды. Ең әуелі оған ыңғайланады, бейімделеді. Содан соң қылмысқа, яғни біреулерге пышақ ұруға ойша дайындалады, дейді психолог-мамандар. Мұндайда оның кімдермен бірге жүретінін, қандай ортамен байланысы бар екенін анықтаудың болуы мүмкін қауіп-қатерден сақтаудың басты жолы болмақ.
Айталық, Шалқар аудандық аналар кеңесінің төрайымы, ардагер ұстаз Гүлай Жұмағалиева кінәні сырттан емес, біріншіден отбасылық тәрбиеден, содан соң балалардың араласатын ортасынан іздеген жөн деп есептейді. Оның ойынша, бұл екеуінің психологиялық тұрғыдан балаларға тигізетін әсері бар. Ал ата-аналар комитетінің төрайымы Әсемгүл Егінбаеваның айтуынша, балаға оң бағыт сілтеуде отбасындағы әке тәрбиесінің орны жоғары. Өкінішке қарай көптеген әкелер балаларының теріс жолға түсуіне өздері себепші болып жүр. Бүгінде Ақтөбе қаласында білім беру басқармасы жанынан құрылған арнайы топ жасөспірімдердің пышақтасуы салдарынан қайғылы жағдай орын алған мектептерге тексерулер жүргізуде. Соның нәтижесінде кейбір мектептердегі тәрбие және оқушылардың бос уақытын тиімді пайдалану тұрғысында бірқатар олқылықтар орын алғаны белгілі болып отыр. Айталық, Ақтөбе қаласындағы №22 орта мектепте мектепішілік тізімде тұрған 21 оқушымен мектеп басшылығы тиісті деңгейде жұмыс атқармаған. Мұның соңы неге апарып соқтырғаны айтпаса да белгілі.
Оқушылар арасындағы ауыр қылмыстың тағы бір себебін құқық қорғау органдары мен мектеп директорлары арасындағы бірлескен іс-қимылдың кемшіндігінен іздегеніміз жөн секілді. Мұның басты мысалы, мектеп жасындағы балалардың түнгі клубтар мен ойын-сауық мекемелеріне бару айғақтары. Рас, оларды кіргізгені үшін 91 ойын-сауық орындарының басшылары және 159 ата-ана әкімшілік жауапкершілікке тартылды. Бірақ, осымен бүкіл істі біттіге санауға болмайды. Оқушылар арасындағы қылмысты азайтудың басты жолы – бала тәрбиесіндегі бірлескен іс-қимыл болып қала бермек.
Темір ҚҰСАЙЫН,
«Egemen Qazaqstan»
АҚТӨБЕ