Әскердегі әлімжеттіктің себебі неде?

Бұл жерде алдымен жауапкер­шіліктің төмендігін жасыра­ ал­май­мыз. Өйткені Ұлттық ұлан­ның бас қолбасшысы Руслан Жақ­сылықовтың айтуынша, был­тырғы жылы денсаулықтары нашар болғандықтан 150 сар­баз әскери міндетінен босатыл­ған. Салыстырмалы түрде ай­тар болсақ, бұл тұтас бір әс­ке­ри батальон деген сөз. Ал олардың ішіндегі бес адам ту­­бер­кулез ауруының ашық тү­­ріне шалдыққандар екен. Со­­ларды денсаулықтарында кінә­рат жоқ, тепсе темір үзе­тін мық­­­ты деп, Қару­лы Күш­тер қа­­­тарына аттандырып жі­бер­ген.­ Бұл нені білдіреді? Бұл жер­­­гілікті атқарушы би­лік­тің, жергілікті әскери комис­сариат­тағы дәрігерлердің жұмы­сын көрсетсе керек. Руслан Жақ­сы­лықовтың айтуына қарағанда, медициналық тексеріс талап деңгейінен табылуы тиіс. Бірақ өкінішке қа­рай, дәрігерлік тексеру ісінде салғырт­тық үйреншікті іске айнал­ғандай.

Әрине, қадағалау тәртібі болмаса, әскери іс Жарғыдан тыс жүр­­гізілсе, ондағы командир­лер­ жауапкершілігіне де, жал­пы тәр­тіп­ке де сенім азая­ды. Мәселен, өт­кен жылы 2018 әс­кери бөлі­мінде сарбаз Б.Мыр­замбеков әлім­жеттіктен қайтыс болған. Тер­геу нәтижесі көрсет­кендей, екі әскери қызметші жаңа келген бір топ әскери қыз­метшіні 40 градус ыстықта дене шынықтырумен айна­лысуға мәжбүрлеген. Содан бір­­­­­неше сарбаздың, оның ішінде мар­­­құм Б.Мырзамбековтің де денсаулығы күрт нашарлаған. Бірақ неге екені белгісіз, оған дәрігер шақыртылмаған. Ал ше­кара заставасының бастығы сарбаздардың ыстықта мәжбүр­лік­пен дене шынықтыру жат­тығуларын жасап жатқанын көр­се де, оны тоқтатпаған. Тіп­­­­ті, Б.Мыр­замбековтің жағ­да­йы ауыр­лап, жүре алмай қал­ған­да оны мәжбүрлеген әлгі екі сар­баздың бі­рі теуіп те жібер­ген. Содан жағ­­­дайы нашарлай­ берген Б.Мыр­­замбеков ар­­тын­ша қайтыс бол­ған. Ал өлімнің, сот дәрігерлік са­раптамасының қо­­рытындысы бойынша, ыстық­та шектен тыс дене шынықтыру жүргізу салдарынан болғандығы расталған. Міне, көрдіңіз бе,­ ата-ананың аялап өсі­ріп,­­ соқ­талдай етіп Отан қор­ғауға шы­ғарып салған ұлы, бі­реулер­дің жауапсыздығы мен сал­­ғырттығынан, бассызды­ғы­­­нан көз жұм­ды. Әскердегі мұн­­­дай жауапсыздықты кім ту­ғызады?..

Тұңғыш Президент – Ел­басы атындағы Ұлттық қор­ғаныс уни­верситеті Ұлттық ұлан қызметтік-жауынгерлік қыз­метін қамтамасыз ету кафе­драсының бастығы, подполковник Ғазиз Бауберіков былай дейді: «Мен әскерде он бес жылдан астам тәрбиеші-офи­цер болып қызмет атқар­дым. Әскердегі тәртіп ең алдымен командирлердің және тәрбиеші сардарлардың білімі мен дайындығына байланыс­ты. Әскерді басқаратын қол­басшылардан бастап, кіші командирлердің тәрбие жө­нін­дегі орынбасарлары бар. Міне, осы төменгі буыннан­ жо­ғарғы буынға дейінгі тәрбие­ші құрылымдардың басты міндеті – әскердегі тәртіпті қа­дағалау. Солай бола тұра, әс­кери қызметшілердің, әсіресе сарбаздар арасындағы жарғыға қайшы әрекеттердің, оның ішін­­­де әлімжеттік деп аталатын тәр­тіп бұзушылықтың орын алатыны қынжылтады».

Әскердегі әлімжеттік қашан­да жалпы тәртіптің ақсауынан ас­қынатыны белгілі болып отыр. Ол әскери қызметшінің өз-өзіне қол жұмсауына алып келеді. Мұндай қайғылы оқи­ғалар әр жылдары орын алып жатады. Бірақ біз әскердегі әлім­жеттікке шыдай алмай, өзіне қол жұмсайтындар тек біздің елде ғана кездеседі деуден аулақпыз. Бұл өркениетті елдердің де әс­­керінде кездесетін жағдай. Өз-өзіне қол жұмсау, Израиль әскери қызметшілерінің арасында өте кең тараған үрдіс екен. 2017 жылы 16 әскери қызметші өзіне қол жұмсаған. Оның 13-і сарбаз көрінеді. 

Барлық елдердің әскерле­рінде кездесетін мұндай келең­сіздіктің біздің әскерде мүлде болмағаны жөн дейміз. Өйткені біздің армиямыз тәуелсіздік жылдары ішінде жан-жақты дамыған, жетілген әскердің бірі. 

Қорғаныс министрі Нұрлан Ермекбаев әскерде әлімжеттіктің бар екенін жасырмайды. «Қазіргі күні әлімжеттік деңгейі өткен жыл­дармен салыстырғанда және басқа елдердің қарулы күшт­еріне қарағанда әлдеқайда тө­мендеді. Әрине, жекелеген оқиғалар болып тұрады, сондықтан оны жою жұмыстары жалғастырыла береді», дейді ол.

Былтыр Қарулы Күштерімізге жүргізілген прокурорлық тексерулерден кейін ондағы қылмыс 28%-ға (343-тен 248 дерекке), ал әскери қызметшілердің өлімі 24%-ға (46-дан 35), жаралану 16%-ға (1085-тен 910) дейін төмендегені белгілі болды.

Осы арада әскерде ұзақ жыл басшылық қызмет атқарған, қазір запастағы полковник Сәдуақас Жұбатовтың пікірін келтіре кесек. Ол былай дейді: «Бүгінде казармалардың көбісінің ішіне де, сыртына да бейне жазу құ­рылғылары қойылған. Десек те, әскердегі әлімжеттіктің түбі­рімен жойылуы үшін барлық жағ­дай жасалған деп айта алмаймыз. Өйткені орын алған кейбір фактілер әскердегі тәртіпке әлі де көңіл аудару керек екенін көрсетеді. Мәселен, 2016 жылы Қарулы Күштерде 286 қылмыс тіркелсе, оның 11-і әлімжеттік фактісі болған. Одан кейінгі екі жылдың да көрсеткіштері осының ар жақ, бер жағында». 

Кезінде сақа сарбаздар жас сарбаздарды ұрыс әдістеріне, жар­ғылық тәртіптерге тез бейім­деу мақсатында небір амал­дар ойлап тапқан. Оның көбі жар­ғыдан тыс әрекеттер болса да, әс­кер ісіне, тәртібіне тез бас иген сарбаздарды көрген командирлер мұндай әділетсіз әдістерге көз жұма қараған. Со­дан әлімжеттік әскердегі әдетке айналған. Бұл дамыған елдердің армиясында да сақталып отыр. Осы бұрыннан келе жатқан жа­ғымсыз үрдісті жою – бүгінгі әскери командирлердің негізгі міндеті.

Александр ТАСБОЛАТ,

«Egemen Qazaqstan»