Біз бұған дейін де сусамырдың алғашқы белгілерімен күресу әлемдік сипатқа ие болып отырғанын баяндағанбыз. Өйткені қант диабеті кішкентай балаларда да кездеседі. Бұл жұқпалы кесел емес, бірақ тұқым қуалайды. Асқындырып алған жағдайда арты жақсылыққа апармайтын аталған аурудың алғашқы белгілерімен күресу – өмірлік ем-домға тәуелділіктен, мүгедектіктен құтқарады. Сондықтан да мамандар халық «сусамыр» деген дертті әлмисақтан білсе де, дәрігерлердің өзі диабеталды ауруынан құлағдар болмай келгенін алға тартып отыр. Ал бұл 2-типтегі қант диабетінің алдын алудағы аса маңызды қадам.
Қазақстанда қант диабеті әлеуметтік маңызды аурулардың қатарына енгізілген. 2011 жылдан бері елімізде диабетті ерте анықтауға арналған Ұлттық скринингілеу бағдарламасы әрекет етеді. Мамандардың мәлімдеуінше, Қазақстанда жасырын түрде 2-типті қант диабетімен әрбір төртінші адам ауыруы мүмкін.
Орайы келіп тұрғанда еске сала кету керек. Мәселен, елімізде сусамырға шалдыққан балалары бар ата-аналарға да ауырлық түсіп тұр. Соңғы уақытта сусамырдың 1-түріне шалдыққан балаларды дәрі-дәрмекпен қамту қиындық туғызып келеді. Басына түскен адам ғана біледі. Қант диабетінің 1-түріне шалдыққан адамның өмірі қандағы глюкоза деңгейін бақылап, ұстап отыруға тәуелді. Ешқандай демалыс күндерінсіз, аптаның 7 күнінде және жылдың 365 тәулігінде өмір үшін күрес жалғаса береді. Қант диабетінің осы түріне шалдыққандардың қанындағы глюкозаны жүйелі түрде реттеп, ем-домы үзілмеген жағдайда ғана оның ауыр салдары мен асқынуларынан сақтануға болады. Мұны баласы дертті әке-шеше ғана жақсы біледі.
Сонымен сарапшылар диабеталды мен қант диабетінің ара-жігін ажыратып, диабеталды – бұл шарасыздық емес, әрекет жасауға дабыл, екенін ескертіп отыр. Әрине, «Диабеталды» диагнозы құлаққа 2-ші типті қант диабетінің дамуына бір аттасаң апаратын жол ретінде естіледі.
Швецияның Стокгольм қаласындағы Каролин институты жанындағы қартаю мәселелері жөніндегі зерттеу орталығы зерттеушілерінің пікірінше, диабеталды белгілері бар адамдар дер кезінде қаралған жағдайда, диабетке шалдықпай қандағы қанттың қалыпты деңгейіне анағұрлым тез оралады екен.
Дүниежүзілік диабет федерациясының деректері бойынша, қазіргі уақытта әлемде 425 миллионнан астам адам диабетпен өмір сүруде. NOMAD диабетті ерте анықтауға арналған Ұлттық скринингтік бағдарламаның нәтижелеріне сәйкес, Қазақстанда ересектердің 38%-ы диабет алдында тұрса, 8,2%-ы диабеттен зардап шегеді. Сонымен қатар 2-типті диабет диагнозымен есепте халықтың 1,8%-ы немесе 312 мың адам тұр. Өкінішке қарай, бұл аурудың жасырын түрі белең алып, кеш анықталғанын көрсетеді.
Докторантура аспиранты әрі осы саладағы зерттеулердің жетекші авторы Ин Шан әріптестерімен бірге «диабеталды» диагнозы қойылған 918 жағдайды зерттеген. Швед ұлттық зерттеу орталығы жоғарыдағы зерттеуге қатысқан 60 жастан асқан жандардың барлығына «диабеталды» диагнозы қойылғанын, яғни оларда қандағы қант деңгейі 100-ден 125 миллиграммнан децилитр (мг/дл) құраса (қандағы қант деңгейі 100 мг/дл төмен (5,51 ммоль/л) қалыпты немесе қалыпты гликемия болып саналатынын, ал 125 мг/дл жоғары болса (6,89 ммоль/л) қант диабетінің бар екендігін айтады.
Зерттеушілер 12 жыл бойы қарт адамдардың тобын бақылап, қатысушылардың 22% -ы қалыпты гликемияға қайтып келгенін, қатысушылардың 13%-ында диабет дамығанын және адамдардың бір бөлігі қайтыс болғанын анықтайды.
Осылайша, зерттеу систолалық қан қысымның төмендеуі, жүрек ауруларының болмауы және басқарылатын салмақ қандағы қанттың қалыпты деңгейіне қайтаратынын көрсетті. Сондай-ақ дене қимылын көбейту диабеттің алдын алып, өлім-жітім деңгейін төмендетеді.
«Диабеталды» 2- типті қант диабетіне бірден ауыспайды, бұл аурудың пайда болу қаупін төмендету үшін дер кезінде шаралар қабылдауға мүмкіндік беретін белгі ғана. Ауруды асқындырмау жолындағы ұсыныстар өте қарапайым: дене белсенділігі, дұрыс ұйқы және дұрыс тамақтану. Алайда, бұл әрбір науқастың өз ерік-жігері мен ынтасына да тікелей байланысты», дейді еліміздегі «Аман-саулық» қоғамдық қорының президенті, дәрігер Бақыт Түменова.
Өз кезегінде Денсаулық сақтау министрлігі де «Ауруларды басқару бағдарламасын» іске асырып отыр. Осыған сәйкес БМСК ұйымдары науқастармен шартқа қол қояды. Онда әркім өзіне белгіленген міндеттемелерді орындауы тиіс. Науқастардың өз денсаулығын басқаруға, ортақ жауапкершілікке тартылуына баса назар аударылады. Яғни, келісімшартқа отырған адам зиянды әдеттерден бас тартады, салмағын қадағалайды, дене қимылын көбейтеді, дұрыс тамақтанады, дәрі-дәрмектерді уақытында қабылдап дәрігердің бақылауында болады. Бағдарламаға науқастың өзі ғана емес, сонымен қатар оның туыстары да қатысады. Өйткені қант диабеті генетикалық бейімділігі бар, яғни тұқым қуалайтындықтан, балалар мен отбасының барлық мүшелерін бақылау қажет.
«Егер қант диабеті – бұл жастай мүгедектік пен ерте өлімге әкелуі мүмкін ауыр созылмалы ауру болса, ал диабеталды диагнозының ерекше белгілері жоқ. Сондықтан 45 жастан асқан адамдағы жоғары қан қысымы, тұқымында қант диабетімен ауыратын адамдар болса, артық салмақ, аз қозғалыстағы өмір салты, тәтті және газдалған сусындарға деген әуестік – дәрігерге барып, қандағы қант құрамын тексеруге бірден бір себеп болып табылады. Аурудың пайда болу қаупін төмендетуге бағытталған зиянды төмендету тұжырымдамасын ұстану қажет», дейді мамандар.
АЛМАТЫ