Бүкіл дүниені дүрліктірген қауіпті індет барлық саланы сарсаңға салды. Соның ішінде білім беру саласы да жұмыстың жаңа форматына көшіп, жаңа кедергілермен күресуді бастады. Бәріміз білетіндей, 16 наурыздан бастап елімізде төтенше жағдай жарияланып барша студенттер қашықтан оқуға көшті. Ахуал қалай, проблема қандай, шешім қайсы? Сараптап көрелік.
Ахуал 1. Өзіміз де үйде жұмыс істеп отырғандықтан студенттермен кездесіп, пікірін көзбе-көз ала алмадық. Сол себепті таныс-тамырды ортаға салып, колледж студентінің телефон нөмірін таптық. Оңтүстік өңірдегі кәсіптік-техникалық білім ордасының 4 курсында оқитын ізденуші: «Сабақты колледжіміздің біраздан бері бар платформасы арқылы оқып жүрміз. Оқытушыларымыз жаңа тақырып пен тапсырмаларды сонда салады, біз 24 сағаттың ішінде түсінгенімізді өз сөзімізбен Word бағдарламасында жазып, орындаған үй жұмысымызды порталға жүктейміз. Біз негізі түстен кейін оқимыз. Ал қазір тапсырмаларға таңертеңнен тұратындықтан, қалаған уақытымда орындай аламын. Бірақ телефонмен жазған соң, теріп отыру оңай болмай тұр. Әрине оффлайн оқығанға жетпейді. Өйткені кері байланыс болмайды және қазір онлайн режімде лекция тыңдап жүрген жоқпыз. Болашақта болатын шығар. Бірақ оқытушылар видео-сабақтарын сайтымызға салып қойған», деді.
Проблема 1. Біз жағдайдың жай-жапсарын баяндауды сұраған сол студент жауабының жартысын телефонның арғы жағындағы автобус пен ондағы жолаушылардың дабырлаған даусынан дұрыстап айта алмай, үйіне жеткенде толықтырды. Сонда оған үйде оқу үйдегі карантинде болу үшін берілгенін есіне салып, неге көпшілік орында жайбарақат жүргенін сұрағанымызда демін ішіне тартқан үнсіздікпен жауап берді.
Еліміздегі барлық колледж қашықтан оқытуға дайын еместігі белгілі. Мұны Білім және ғылым министрлігі де ашық айтты. Десе де мүмкіндігі жеткілікті, электронды құжат айналымы толық қалыптасқан, өз платформасы бар колледжде студенттер ноутбук, компьютермен толық қамтылмаған. Телефонмен тапсырма орындауға мәжбүр.
Шешім 1. Алғашқы проблемадан студенттер арасында карантин мен төтенше жағдай талаптарын сақтау, сондай-ақ жеке адам ретіндегі жауапкершілікті сезінуі үшін жүргізілетін түсіндіру жұмыстарының әлі де кемшін екенін көруге болады. Проблеманың үлкен-кішісі болмайды десек, неліктен оқытудың мұндай форматқа көшірілгенін түсінбеген, оқу уақытын көпшілік жерде өткізуге арнаған адам достарының жиналуына да түрткі болуы мүмкін. Бұл білім сапасын төмендетіп қана қоймай, төтенше жағдай талаптарын ашық сақтамаудың салдарынан қауіпті күшейтуге әкеліп соқтырады. Мұндайда қайтпек керек? Елордадағы Жоғары сауда-экономикалық колледжінде оқытушы болып еңбек ететін Әсел Сыздықова: «Қазір расымен сын-сағатта тұрмыз. Студенттерді жатақханада ұстап отыра да алмайсың, өйткені бір ваннаны қолданады, бір бөлмеде кемі 4-еуі тұрады. Бұл жағдайда керісінше қауіп күштірек. Жан-жаққа кеткендерді бақылау одан да қиын. Сол себепті өзім сияқты кураторлықты қоса атқарып жүрген әріптестеріме, әсіресе колледжде істейтін педагогтарға ата-анамен тығыз қарым-қатынас орнатуға кеңес беремін. Өзім нәтижесін көріп келемін. Осы уақытта көп студенттер отбасында, үйде отыр. Сондықтан оларды ата-аналарымен бірге қадағалауды күшейту керек. Өйткені колледж студенттері арасында кәмелетке толмағандары да бар», дейді.
Екіншіден, аудио мен видео жазбаларды жіберуге және бір мезгілде 100 адамды эфирге қосуға мүмкіндік беретін ІТ өнімдер тұрғанда, Word бағдарламасында мазмұндама жазып отырудың қаншалықты қажеті бар? Телефонмен-ақ WhatsApp желісінен жеткен видеоларды көріп, ондаған аудиоларды тыңдап отырмыз. Педагогқа да көз майын тауысып, студенттің мәтінін оқып отырғаннан гөрі аудио-видео форматтағы жауапты тыңдау әлдеқайда жеңіл. Көлемі үлкендеу болса, Google дискіге сақтап, сілтемесін жолдаған жөн. Иә, тестті құжат толтырғандай орындауға болар, бірақ студенттердің бәрінде бірдей компьютер немесе ноутбук бола бермейтінін ескерген абзал.
Ахуал 2. Астанадағы медициналық университеттің жоғары курсында оқитын көрші (аты-жөнін көрсетпеуді өтінген) қызбен әлеуметтік желі арқылы сөйлестік. Ол керісінше қиналып жүр. «Себебі күні бойы компьютер, телефонмен жұмыс істеу тез шаршатады. Кейбір оқытушылар ұзақ лекциясының өзінде керісінше күш-қуат береді. Ал құрылғының алдында күні бойы отыру қажытып жібереді. WhatsApp әлеуметтік желісін және Zoom платформасын қолданамыз. Емтиханды Moodle қосымшасы арқылы тапсыратынымызды айтты. Бірақ оның қандай нәрсе екенін әзірге білмеймін. Бұған дейін таңғы сағат 8-ден түске дейін сабақ оқитынбыз. Ал қазір кеш, күн, таң демей, компьютерімізді құшақтап жұмыс істеуге мәжбүрміз. Өйткені бітпей қалған тапсырмалар бар, интернет айналып тұрып алады, оқытушылар кейбір жұмысымызды қайтадан түзеуге жібереді. Басқаларында қалай екенін білмеймін, біздікі медицина саласы болған соң, жаңа лекцияны өзің оқып, түсініп алу қиын. Түсінбегенімізді топтағы студенттермен бірге талқылайтынбыз», дейді аудан орталығынан хат жолдаған болашақ дәрігер.
Проблема 2. Студенттің сөзінен байқалғанындай, ол емтихан тапсыратын қосымшаның қандай екенін білмейді. Бұл ізденушінің ғана емес, ЖОО-дағы алдын ала дайындықтың, студенттермен жүйелі жұмыстың әлі де жетіспей жатқанын көрсетеді.
Шешім 2. Студент үшін емтиханның маңызы зор. Өйткені оның қорытындысы дипломға түседі. Емтиханның әділ бағалануы да маңызды. Себебі бұл өз кезегінде кейбір жұмыс берушілердің жұмысқа алуында немесе түлектің оқуын одан әрі жалғастыру мақсатында грантқа таласқанында шешуші рөл ойнайды. Ал емтиханды қосымшамен тапсыру қаншалықты ашық немесе студентке ыңғайлы жағдайда өтеді? Мұндай сұрақ тумауы үшін жалпы қашықтан оқытудың талаптарын сақтаған дұрыс. Мәселен, отандық университеттер біраз жылдан бері колледж түлектерін бакалавр бойынша қашықтан оқытады. Кейбір ЖОО-да, мәселен, Назарбаев университетінде магистратураны да қашықтан оқуға болады. Бірақ барлығында студент емтиханды міндетті түрде оқу орнына барып, оқытушының алдында тапсыруы тиіс. Себебі оны үйіндегі немесе жанындағы біреу тапсырып бермесіне кім кепіл? Оқытушы көріп тұрған жоқ қой. Сондықтан емтиханды қазіргі шетелдік ЖОО-дағы секілді кейінге қалдыру қажет. Мысалы, жазғы емтиханмен бірге тапсыруға болады.
Ахуал 3. Ұлттық университеттің бірінде 2 курста оқитын Сандуғаш Маралбай жоғарыда аталған проблемалардан ада екенін айтады. ЖОО-ның бұрыннан жұмыс істейтін платформасы ыңғайлы екен, интернеттен қиындық жоқ және Zoom арқылы оқытушылар сабақты жақсы түсіндіреді. Тек қашықтан оқытуда студенттер бір-бірінен көшіруге шебер болып бара жатқан көрінеді. «Тапсырманы жіберетін студенттер де, оны тексеретін оқытушылар да жөнді жұмыс істеп жүрген жоқ. Тобымызда бірінің орындап жіберген тапсырмасын екіншісінің көшіріп жолдай салғанына реніштерін білдіргендер көбейді. Қатесіне дейін көшіріп алып, ұялмай салып қоятынын қайтерсіз. Өйткені біз қолданатын жүйеде «жауаптар» деген чат бар, ондағы жұмыстар мұғалімдерге ғана емес, студенттердің бәріне көрініп тұрады. Бұған қоса бүгін өткен тақырыптың тапсырмасын сол күні кешке дейін жіберуіміз керек. Көңілге тоқу түгілі миымыз қорытып үлгере алмай жатыр. Бұрын 1 пән аптасына 3 рет өткеннің өзінде арасында 1 тәулік ойлануға, оқуға, түсінуге мүмкіндігіміз бар еді», деді С.Маралбай.
Проблема 3. Кейбір студенттер қашықтан оқуды кезіндегі сырттай оқумен бірдей көретін сияқты. Өз шаруаларын бітіре жүріп диплом ала салатындай. Қашықтан оқытуға деген салғырттықтың соңы сапасыз білімге алып келуі мүмкін. Бұл талабы мықты, жемісті жұмыс істеп тұрған электронды жүйесі бар ұлттық университеттегі жағдай екенін ескерсек, басқасында қалай болмақ?
Шешім 3. Студенттер бір-бірінен көшіріп алмас үшін оқытушылар жаңа жүйе ойлап таппаса да тапсырманы қабылдаудың жаңаша жолын енгізуі керек-ақ. Л.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің аға оқытушысы Ақмарал Ниязбекова жаңа форматта оқуға көшкен
1 аптаның ішінде студенттердің бір-бірінен көшіретіні анық байқалғанын жеткізді. «Бір аптада бірден білінді, көп студенттің білім деңгейінде бұрынғыдан 1 саты болсын төмендеу бар. Дәл қазір студенттердің үй жұмысын тексеріп отырмын. Екі ізденушінің тапсырмасындағы мәтіні ғана емес, азат жолдарына дейін бірдей. Мұндай проблеманы тікелей эфирге шығып қана шешуге болады. Сол үшін Zoom арқылы СӨЖ (студенттің өзіндік жұмысы) қабылдауға дайындалып жатырмын. Онда студенттерді көріп, қадағалап, кері байланыс орнатып әрі жауаптарын сол сәтте қабылдап алуға болады», дейді. Оқытушының ойынша, көп нәрсе студенттің санасына байланысты. Оффлайн оқып жүргенде сабаққа салғырт қарағандар қазір де сол қалпынан айнымаған, сәйкесінше үздік ізденушілер қалайда жолын тауып, қиналса да тапсырманы жүйелі орындауға жанын салып жүр. Сол себепті студенттерін бұрыннан білетін, жан-жақты зерттеп алған оқытушы әділ бағалаудан танбайды деп түйеді.
Ушыққан жағдайдан проблема туады. Ал проблема бар жерде оның қандай да бір шешімін де шығаруға болады-ақ. Мәселе оны тек күрделендіріп алмауда, маңыздысы түйткілдің түйінін тарқатуға тырысуда болса керек. «Жау жағадан алғанда, бөрі – етектен» дегендей, төтенше жағдай жарияланғанда індеттен туған міндет те оңай оңайға соқпай тұр...