Білікті педагог һәм сапалы оқулық

Бір қарағанда, елімізде педагогикалық кәсіптік білім беретін оқу орындары жет­кілікті тәрізді. Ал осы жағдайға үңі­ле қа­расақ, шешімін күтіп тұрған негізгі мә­селені аңғару қиын емес. Бұл – мектеп­те және мектепке дейінгі мекеме­лерде тәрбие мен білім бере алатын педагог-мамандарды даярлауға арналған педа­гогикалық оқу орындарының аз­дығы.

Педагогикалық оқу орындарының са­па­сына қатысты Білім және ғылым ми­­­нистрі Асхат Аймағамбетов былай де­ді: «Бүгінде көп бейінді универ­си­тет­тің барлығы мұғалімдерді даярлай­ды. Алай­да олардың сапасы сын көтер­мей­тіндіктен, қойылатын талаптарды кү­шей­ту арқылы мұғалімдерді даярлайтын ЖОО санын 85-тен 20-25-ке дейін қыс­қарту жоспарланып отыр. Олар бас­­қа бағыттар бойынша мамандар даяр­­лай береді, ал педагогика бойынша ли­цензиялары қайтарылып алынуы мүм­­­кін. Шамамен алғанда, әр аймақта мұ­ға­лімдерді даярлайтын бір мықты ЖОО және Алматыда бірнеше оқу орны болмақ».

Әрине, Алматы қаласында мектептің білім жүйесіне қажетті мамандар даяр­лайтын екі үлкен оқу орны жемісті еңбек етіп жатқаны баршаға аян. Бұл оқу орын­дарының бірі – Абай атын­дағы Қазақ ұлттық педагогикалық уни­верситеті, екіншісі – Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті. Алматы қа­ласы және оңтүстік облыстардың мек­тептері мен мектепке дейінгі меке­ме­леріндегі педагог мамандардың тап­шылығын жою мақсатында оңтүстік астанада қосымша педагогикалық оқу орындары ашылуы мүмкін.

Жақын шетелдердің астаналарын­дағы мектеп мұғалімдерін және мектепке дейінгі мекемелерде жұмыс іс­тей­тін мамандарды даярлау жұмысын са­раласақ, Ресей орталығы Мәскеудің педа­го­ги­калық оқу орындарының тәжіри­бе­лері еске түседі. Мәскеу қаласында пе­да­гогикалық мамандар даярлайтын 4 ірі мемлекеттік университет жұмыс істейді. Бұл – Мәскеу педагогикалық мем­лекеттік университеті, Мәскеу пси­хо­лого-педагогикалық университеті, Мәскеу қалалық педагогикалық уни­вер­­ситеті және Мәскеу облыстық мем­лекеттік университеті қызмет етеді. Атал­ған оқу орындарынан басқа бірнеше мем­лекеттік және мемлекеттік емес пе­да­гогикалық институттар педагогтер даяр­лайды.

Ел астанасы Нұр-Сұлтан қаласында және орталық, солтүстік аймақтарда педагогтер қаншалықты жеткілікті дегенге келсек, жедел шешуді қажет ететін мәселелердің бар екеніне көзіміз жетті. Соның ішіндегі кезек күттірмейтін ма­ңызды мәселенің бірі – елордада мемл­е­кеттік педагогикалық университет ашу. Өйткені астанамыздың және оған жақын орналасқан аймақтардың орта мектептері мен мектепке дейінгі мекемелерінде ма­мандардың тапшылығы жыл сайын қатты сезіліп жатыр. Ал мамандар жетіспей, сапалы білім беру мәселесін көтеру мәнсіз.

Нұр-Сұлтан қаласында педаго­ги­калық университет ашылып жатса, бұл үш тілде білім бере алатын, шы­ғар­ма­шыл, заманауи оқыту технологияларын меңгерген және IT-құзыреттілігі жет­кілікті, жан-жақты дамыған ұстаз­дарды даярлайтын оқу орны болуы тиіс. Орта мектеп құрылымында аз уақыт ішінде үлкен жетістіктерге жеткен На­зар­баев зияткерлік мектептері жә­не жоғары білім беру жүйесіндегі үлгі тұ­тар Назарбаев университеті сияқты пе­дагогикалық университет білікті ұстаз­дар даярлайтын оқу орындарының көш­басшысы дәрежесіне жетуі керек.

Педагогикалық университеттің не­гізгі мақсаттары мен міндеттері мына­лар болуы қажет деп ойлаймын: үш тілді еркін меңгерген, оқушыларға сыни ойлай білуді және өздігінен білім алу жолдарын үйрететін білікті ұстаздар даярлау; пәндерді ағылшын тілінде беру әдістемесі мен технологиясын дамыту; жаратылыстану-математика циклдері бойынша студенттерге әдістемелік білім бере отырып, мектептерге енгізіліп жат­­қан STEM бағдарламасымен жұ­мыс істеуге үйре­ту; тәрбие беру әдісна­ма­сының іргета­сы ретінде ұлттық тәрбие беру жүйесін қабылдау.

Университет құрамында тәрбие және білім беру жұмысына қатысты мә­селелерді шешетін арнаулы зерттеу институттары болуы керек. Мұн­дай жағ­дайда педагог мамандығын таң­да­ған студенттер тек теориялық және прак­­тикалық білім жүйесін ғана мең­гермейді, сонымен қатар ғалым-педа­гогтер жетекшілігімен әртүрлі зерттеу жұмыстарына қатыса алады. Ал ка­федралардың профессор-оқытушылар құрамы, магистранттар мен докторанттар педагогикалық бағыттағы ғылыми-зерттеу жұмыстарымен мақсатты және жүйелі түрде айналыса алады. Әлемдік білім беру жүйесі және педагогикалық бағыттағы ғылыми-зерттеу орталық­тарының іс-тәжірибелерін сараласақ, педагогикалық университет құра­мын­­дағы төменде айтылатын зерттеу инс­­титуттары және орталықтардың бол­ғаны құптарлық.

Еліміз Одақ құрамында болған кезде жемісті жұмыс істеген «Мұғалімдердің біліктілігін көтеру институтын» қайта­дан қалпына келтіру керек. Егер осындай институт педагогикалық университет құрамында болса, мектептегі пән­дерді оқыту үдерісінің практикалық нә­тижелері және осы пәндерді оқы­ту әдістемесі мен технологиясы сала­сын­дағы теориялық жаңалықтар бір арнада тоғысар еді.

Педагогика және психология ғы­лым­­дары әрбір баланың түрлі бағытта да­рыны болатынын дәлелдегелі жарты ға­сырдан артық уақыт өтіпті. Демек уни­верситет құрамында оқушының да­рынын мақсатты түрде зерттейтін ғы­лыми орталықтар керек. Мектеп оқу­шы­ларының дарындылық феноменінің тео­риялық негізін арнаулы ғылыми-зерттеу институттары жасаса, оны практикаға ен­гізу жұмысымен республикалық «Да­рын» ғылыми практикалық орталығы ай­налысар еді.

Мектеп оқулықтары жөнінде 30 жыл­ға созылған дау-дамайдың тоқтайтын уақыты әлі белгісіз болып тұр. Өйткені әр пән бойынша сапалы оқулықты жасап шығару – бір-екі автордың қолынан келетін жұмыс емес. Оқулықтар ке­шен­ді, күрделі ғылыми ізденіс жұмыс­та­рының нәтижесінде сапалы болады. Оқу­лық – тек ұжымдық әдіспен жаса­латын білім беру құралы. Ресейде мек­теп оқулықтарының көбі – Мәскеу мен Санкт-Петербург қалаларында ор­­на­лас­қан педагогикалық универси­тет құрамындағы ғылыми-зерттеу инс­титуттары мен орталықтарында ең­­бек ететін ғалым-педагогтардың жа­са­­ған дүниелері. Көрші мемлекетте бі­лім және ғылым министрлігі мектеп оқу­лықтарын жасауға арналған конкурстарды бұқаралық ақпарат құралдарында жариялап отырады. Ашықтық және жа­риялылық жағдайда өткен конкурс нә­тижесінде өте сапалы оқулықтар дүниеге келеді. Әлемдегі көптеген мемлекет Ре­сей­дің оқулықтарының лицензиясын сатып алып, өз тілдеріне аударып, мек­тептерінде негізгі оқулық немесе қо­сым­ша оқу құралы ретінде қолданып жүр.

Егер мектеп оқулығын құрастыру жұмысына педагогикалық университеттер атсалысса, бұдан біздің ұта­ры­мыз мол. Өйткені оқулық жасауға педа­гогикалық оқу орнының ғалымдары, қызметкерлері, студенттер және мектеп­тердің үздік мұғалімдері қатыса алады. Педагог-ғалымдар Ы.Алтынсарин атындағы Ұлттық білім академиясы жа­саған білім беру стандарттары негі­зінде оқулықтар құрастырады, кафедра мүшелері мен студенттер оқулықтың әрбір тақырыбын эксперименттік мектептерде тәжірибеден өткізіп, әрбір оқу­шының оқу материалдарын қабылдау мүм­кіндіктерін зерттейді. Осындай зерттеу нәтижесінде алынған статистикалық мәліметтер кафедраның ғылыми семинарларында талқыланады. Сөйтіп университет кафедраларында оқулықтың жеке тақырыптары бойынша айтылған сындарлы пікірлер нәтижесінде сапалы оқулық пайда болады.

Жаратылыстану пәндері бойынша мұғалімдер даярлайтын факультеттер­де мектептегі пәндік кабинеттерге қа­жетті құрылғыларды жетілдіру жұмыс­тарымен айналысатын студенттік кон­структорлық орталықтар, приборларды қолдан жасайтын шеберханалар, робототехникалық зертханалар және білім алушылардың практикалық ма­шығы мен шеберлігін қалыптастыруға бағытталған тағы басқа бағдарламалар жұмыс істеуі керек. Болашақ маман­ның шығармашылығын дамытатын жә­не практикалық шеберлігін ұштайтын осын­дай арнаулы орталықтардың болуы уни­верситеттің профессор-оқытушы құ­­­ра­мының, кафедра докторанттары мен магистранттарының студенттермен тікелей ғылыми және әдістемелік қарым-қатынаста болуын қамтамасыз етеді.

Қазақ халқының мыңдаған жыл бойы үздіксіз жинақтаған рухани бай­лы­ғы – өнерін, әдебиетін және тарихын зерт­­тейтін ғылыми институттар мем­ле­ке­ті­міздің әр жерінде жемісті еңбек етіп жат­қанын білеміз. Университет құ­ра­мында осы рухани құндылықтардың қат-қабат катпарындағы педагогикалық ойлар мен идеяларды зерделейтін этно­педа­гогикалық орталықтар немесе арнаулы институттар болғаны дұрыс.

Базарбек МҰҚЫШЕВ,

профессор, педагогика ғылымдарының докторы