Тозған жерде толымды табыс болмайды

Осыдан сегіз жыл бұрын Бурабай баурайындағы Қоянды ауылына Шығыс Қазақстан облысынан көшіп келген Қазбек Ахметов бүгінде төрт құбыласы тең, өрісі малға толған, босағасына береке байланған отбасы. Курортты аймақ­тағы Қоянды ауылы өтпелі кезең­нің өк­пек желіне шыдай алмай, соңғы қазы­ғын суыруға шақ қалған. Алдымен кәсіп іздеп жастар кетті, кейін туған жерін қимай-қимай егде адамдар да көш басын облыс орталығы мен Нұр-Сұлтан қаласына бұрған. Түгін тартса майы шығатын жердің игілігін көру үшін белсенді жұмыс істеуі керек еді. Бәлкім, осы бір қасиет кемдік еткен шығар. Ал жаңа қонысты жатырқамаған Қазбек Нұрсайынұлы болса, 2018 жылы «Сыбаға» бағдарламасы бойынша 50 млн теңге несие алып, сонау Чехиядан өнімділігі мол, асыл тұқымды ірі қара мал сатып әкелді.

Құнарлы топырақта жайқалған жасыл шалғын Чехиядан артық болмаса кем емес шығар. Таза қанды, асыл тұқымды мал кірпияз, кінәмшіл болады деп естіген. Мал түгіл адамның өзі көргенде көркіне көзі тоймайтын Бурабай баурайы неге жақпасын, жақты. Бұл күнде тәп-тәуір жерсініп кетті. Түлікті өз төлі есебінен өсіруді мұрат тұтты. Әуелі мал басын біршама көбейтіп барып, биыл тауарлы сүт фермасын ашты. Асыл тұқымды сиырлардың сүті бұлақтай екен. Жергілікті, тұқымы азған малдың желініне мұнша сүт бітпес еді. Шетелдік ірі қара мал қымбат болғанымен, малсақ қауымның бейнетін ақтайтын түрі бар. Бір жақсысы, мал азығын сатып алмайды, өздері егеді, өздері шабады. Егер сатып алса, сүттің өзіндік құны қым­баттап кетуі кәдік. Бір дәтке қуаты, тау етегінде шабындық жер көлемі шағын­дау болғанымен, өзге өңірлерге қараған­да өнімі көл-көсір.

«Қоянды» агрошаруашылығының басшысы Қазбек Ахметовтің ендігі арманы – мал басын 250-ге жеткізу. Күш-қуаты қаптал жетіп тұр. Жетпейтіні жайылым ғана. Іштей есептеп көрсе, 2 мың гектарға жуық шабындық және жайылымдық жер керек екен.

Қисынға келмейтін бір гәп, жайылым мен шабындық жердің аздығы. Былай қарасаңыз, облыста жер жеткілікті. Жер қоры 14 млн 600 мың гектарды құрайды, оның 10 млн 800 мың гектарын ауыл шаруашылығы мақсатында пайдалануға әбден болады. Былайша айтқанда, облыс аумағының 74 пайызы егіншілік пен жайылымға жарамды. Енді мына бір жайға назар аударыңыз, жыл басында ғарыштық мониторинг арқы­лы ауыл шаруашылығына пайдалану­ға жарамды жердің 1 млн 500 мың гектары бос жатқандығы анықталған. Ал Қазбек Нұрсайынұлы тәрізді шаруа қожалықтары мал басын көбейту үшін тоқымдай жер таба алмай жүр.

Сәл көңіл таразысына салып топшы­ласақ, оның бір себебі, өтпелі кезеңде бұрынғы астықты алқаптарды игере алмай, тоздырып алуымызға байланыс­ты сыңайлы. Арамшөп басқан астық­ты алқаптар да, көпжылдық екпе шөп те күтімсіздіктің салдарынан құлазып қалды. Шаруашылық басшылары ен­дігі арада аз жерден көп өнім алуға ұмтылу­да. Ол алқаптарды бұрынғы деңгейіне жеткізу үшін, одан да жақсарту үшін ты­ңайт­қыш қажет.

– Топырақтың құнарлылығы – басты мәселе. Тыңайтқыш бағасы қымбат, – дейді Ауыл шаруашылығы ғылымдары академиясының академигі Әбілжан Құсайынов, – біз жергілікті жерде қал­дық­тарды тыңайтқыш ретінде пайдалануды ойластырдық. Мәселен, көмір күлі негізінде жаңа тыңайтқыш шығарып, оны агробионат деп атадық. Үш бірдей патентіміз бар. Бірақ өкінішке қарай, өндіріске енгізе алмай отырмыз.

Осындай қадау-қадау, тиімді іс оңы­нан оралмаған соң тозған жердің топы­­рағын толық құнарландыра алмай отыр­мыз. Бұл ең алдымен ақ адал еңбе­гімен өрісін малға толтырғысы келіп отырған Қазбек Нұрсайынұлы тәрізді шаруалардың қолын байлауда.

Қазір шаруашылықта 15 ауыл тұрғы­ны жұмыс істеп, нәпақа тауып отыр. Сырт­тан келіп жұмыс істейтіндер үшін құстың ұясындай жып-жылы жатақ­хана салып берген. Төңіректегі ауылдар­дан қатынап жұмысқа орналасуға тілек біл­діргендер де аз емес. Өйткені мұнда еңбек­ақы толымды әрі тұрақты, жұмыс­шы­лар­­дың әлеуметтік-тұрмыстық жағ­дайы жасал­ған. Кәсіпкердің өзі болса, әлі де жұмыс көзінің бар екенін, әсіресе мау­сымдық жұмыс кезінде адам қолы­ның жетпей жата­тындығын айтып қынжылады.

Ақмола облысы