COVID-19 қайта өрши бастады

Америкада да науқастар саны артып отыр

Осыған дейін мамандар күннің суытуымен байланысты індеттің қайта өршуі мүмкін екенін айтқан-ды. Бірінші толқыннан кейін біраз уақыт «күту режімінде» болған вирус Батыс елдері мен Амери­каны қайта жаулай бастады. Осы аптаның өзінде он шақты елде COVID-19 жұқтырғандардың саны рекордтық көрсеткішке жеткен. 

Бұған Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы мен мемлекет басшы­лары да алаңдап отыр. Деген­мен зерттеушілер арасында жағ­дайды өз еркімен жіберу керек деген де пікір кездеседі. Бірне­ше күн бұрын баспасөз мәсли­хатында ДДҰ басшысы Тедрос Гебреисус Америка мен Еуропада індеттің қайта белең алғанын айтып, мемлекет басшыларын күресте жеңіске жеткен елдерден үлгі алуға шақырды. Індетпен күресте басты қару әзірге кешенді шаралар ғана екенін тағы да ескертті. 2020 жылы адам­зат­тың тіршілігін түбегейлі өзгерт­кен бұл жағдайдың әлі де толық зерт­теліп бітпегені белгілі. ДДҰ бас­шы­сы­ның мәлімдемесі де нақты ғылы­ми нәтижелер жоқ болған­дық­тан тәжірибе жүргізіп жапа шек­кенше, тексерілген шаралармен қорғана тұруға тура келеді дегенге саяды.

Кейбір зерттеушілер жақында «ұжым­дық иммунитет» тақыры­бын қайта қозғай бастады. Ол бойын­ша оқу орындары, бизнес және өзге де өн­ді­ріс орындары толы­­ғы­мен ашылып, вирустың ер­кін жа­йылуына жағ­дай жасалады. Егде жастағы тұр­ғы­ндар мен ден­саулығы нашар адам­дар ғана қор­ғ­алып, қалғандары ін­дет жұқты­рып, тез жазылып кетуі ке­рек. Бұл тұжырымды қолдайтын ма­­ман­­дар осылайша ұжымдық им­му­­нитет қалыптасады деген пікірде.

Алайда мамандардың көпшілігі бұл қадам одан да көп адамның вирус жұқтырып, өлім санының күрт өсуіне алып келетінін алға тар­тады. ДДҰ басшысы да бұл пікір­ге қарсы шығып, оны тіпті эти­каға жатпайды деп сынады. Ұжым­­­дық иммунитет ұғымы вак­ци­­­на салынғаннан кейін пайда бо­лат­ынын айтады. Мәселен, қоғам­­да қызыл­шаға қарсы иммунитет пай­да болуы үшін халықтың 95 пайы­зы вакцина алуы керек, сонда қал­ған 5 пайызына індет жұқ­пай­ды. Сол себепті ұжымдық им­му­­ни­тетке вирусты еркіне жіберу емес, тек вакцина салу арқылы жетуге болады.

АҚШ үкіметі осы ұжымдық имму­нитет теориясын қолдап, Ақ үй вирусты бақылаусыз қалдыр­ды деген пікір айтылуда. Елде вирус жұқтырғандар саны 8 мил­лионға жуықтады, ал өткен апта­ның өзінде 6 мыңға жуық адам қай­тыс болған. Бірнеше апта қатары­нан науқастар саны үздіксіз өсіп келеді. Әрине жағдай шілде-тамыз айларындағыдай ушыға қоймағанымен, вирус жұқтырған 40 мыңнан астам адам күнделікті анық­талуда. Мамандар бұл құ­былыстың нақты себебін айта алмай отыр. Дегенмен Ауру­ларды бақылау және алдын алу орталықтары жүргізген зерттеу 2 тамыз бен 5 қыркүйек аралы­ғында тіркелген жағдайлар бойын­ша 18-22 жас аралығындағы нау­қастардың 55 пайызға артқанын анықтаған. Бұл індеттің таралуына оқу орындарының ашылуы себеп болуы мүмкін екенін білдірсе керек. Одан бөлек ауа райының салқындауы да әсер етуі мүмкін.

Жақында АҚШ президенті Дональд Трамп пен оның жұбайы­ның және өзге де шенеуніктердің індет жұқтырғаны белгілі. Кемінде 11 адамның вирус жұқтыруына себеп болған басқосуды ұйымдас­тыр­ғаны үшін Ақ үйдің басы дауға қалған-ды. Елде атышулы жиынмен байланысты вирус жұқ­тырғандар саны әлі де артып келеді. Дегенмен ауруханадан шыққан Трамп сайлауалды науқа­нына белсене кірісіп кетті. Прези­денттің індеттен толық айығып-айықпағаны көпшілікті әлі де алаңдататыны сөзсіз. Вирустың қауіпсіздік шараларына құлақ аспай еркінсіп кеткен АҚШ президентіне жұққаны талайды ойландырып тастады.

АҚШ-тың солтүстіктегі көр­шісі Канадада індет кей өңірлер­де ғана өршіп тұр. Ел үкіметі жал­пыұлттық қатаң шараларды енгізбейтінін мәлімдеген. Тек вирустың ошағына айналған «қызыл аймақтағы» мекендер ғана басты назарда болады. Дегенмен ресми тұлғалар маска тағудан бас тартқан тұрғындарға қауіптің жақын екенін айтып, қауіпсіздік шараларын ұстануға шақырып келеді. Ел халқын әлеуметтік қолдау шаралары да қарқынды түрде жүзеге асып жатыр. Канадада вирус жұқтырғандар саны 189 мың адамнан асты, ал қайтыс болған­дар саны 8 мыңға жуық. Қатаң шаралар тек бақылауға алынған індет ошақтарына ғана қатысты болады.

Ал Латын Америкасы ін­дет­тің құрсауында қалғаны белгілі. Құрлықтағы елдер коро­на­вирус ең көп тараған мемле­кет­­тер­дің ондығына енген. Мәсе­лен, Бразилияның өзінде 5 млн-нан астам науқас анықтал­ған. Ай­мақтағы кедейлік секіл­ді әлеу­меттік мәселелер күн­нен-күнге ушығып барады. Чили зерт­теушілері болса ел аймақ­тары­ның бірінде вирустың мута­цияланған түрі тарап жатуы мүмкін деп дабыл қағуда. Ел халқының 1 па­йызы ғана өмір сүретін оңтүстік аймақта вирус жұқтырғандар саны елде тіркелген жағдайдың 20 па­йызын құрап отыр. Ал Аргентинада елдегі қиын жағдайға қарамастан үкіметке қарсы шеруге мыңдаған адам шығып жатыр. Халықтың наразылығын тудырған мәселелер шаш етектен. Көпшілігі үкіметтің дағдарысты еңсеру бо­йын­ша әре­кетін құптамайды. Ал елде вирус жұқтырғандар саны 1 мил­лион­ға жақындап келеді. Ла­тын Америкасындағы жағдай­ды ін­деттен бөлек, бірқатар әлеу­мет­тік мәселелер де қиындатып тұр.    

Вакцинаға келетін болсақ, сынақ­тың 3-кезеңіне өткен халық­ара­лық ірі жобалардың екеуі уақыт­ша тәжі­рибені тоқтатты. Окс­форд универ­ситеті мен AstraZeneca фарма­цев­тикалық компания­сы­ның сынақ­ты тоқтата тұру туралы ха­бары­нан бір айдан кейін осы дүйсен­біде Johnson&Johnson компа­ниясы да вакцина сынағын уақыт­ша тоқтату туралы шешімін жария­лады. Екі жағдайда да волон­тер­лердің бірінде пайда болған «күт­пеген белгісіз ауру» себеп болған. Зерттеушілер мән-жайды анықтап жатыр дегеннен басқа ақ­парат берілмей отыр. Бұл ін­детті зерттеуді әрі қарай жалғас­тыру керек екенін және өзге вакцина­лардың мұқият тексерілуі керектігін көрсетіп отыр.

 Қарт құрлық карантин режімін күшейтеді

Коронавирус індеті қайта өршіген елдер қатарын Еуропа құрлығындағы мемлекеттер де күн санап толықтырып келеді. Кеше бір күннің үшінде қарт құрлықтың 100 тұрғыны вирус жұқтырған. Бұл жағдай еуропалықтарды әжептәуір алаңдатып отыр.

Қалыпты өмірге орала бастаған елдер қайтадан карантин режімін күшейтуге кірісті. Мәселен, Латвия үкіметі қазанның ортасына жоспарланған Рига марафонын өткізбеуді дұрыс деп ұйғарды. Премьер-министр Кришьянис Кариньш «Азаматтарымызды қауіпсіздікке шақырып отырып, осындай үлкен шара өткізу – бассыздық. Сондықтан алдағы уақытта үлкен жиындар мен жиналыстар өткізуді тоқтата тұруымыз керек», деді. Ал аталған марафон осы елде 1991 жылдан бері дәстүрлі түрде өткізіліп келе жатқан елеулі шара болатын.

Қарт құрлықтың оңтүстігінде де жағдай мәз емес. Пандемия басталғанда дүрлігіп, аса қауіпті аймақ саналған Италия науқастарының саны 5 мыңнан асқанын мәлімдеді. Кешегі көрсеткіш – 5 372. Италия үкіметі науқастар мен өлім санының қазан айы басталғалы бері күрт өскенін де жасырмады. Ал Испанияда бүгінге дейін 896 мыңнан астам адам вирус жұқтырған. Кеше науқастар саны 7 118 болды.

Карантин шараларын күшейтіп жатқан елдердің тағы бірі – Германия. Еуропа кеңесінің Ынтымақтастық қоры бірқатар мемлекетке пандемия және оның салдарымен күрес үшін қаржылай көмек көрсететін болды. Германиямен қатар Ирландия, Грекия, Испания, Хорватия, Мажарстан мен Португалия да 132,7 млн еуро көлемінде көмек алмақ. Германия денсаулық сақтау министрлігінің хабарлауынша, елде 337 мыңнан көп адам вирус жұқтырған, 10 мыңға жуық адам қайтыс болған. 2021 жылдың қазанында елде парламент сайлауы өтуі керек. Германия үкіметі пандемия жағдайында сайлау өткізудің механизмін ойластырып қойған. Сайлау дәстүрлі форматта өтпеген жағдайда үміткерлерді ұсыну реті өзгермек. Германия ішкі істер министрі Хорст Зеехофер арнайы құқықтық ереже дайындап, электронды немесе пошта қызметіне жүгіну жағын қарастыруда.

Вирус өршіп тұрған Еуропа елдерінің көш басында Чехия тұр. Богемия елінде үшінші күн қатарынан жағдай ауыр. 9 қазаннан бері вирус жұқтырғандар 5 мыңнан асып, жалпы саны 100 мыңнан асып түсті. Польша да дабыл қаққандардың бірі. Варшава мемлекетте 135 мыңнан астам адамнан вирус анықтағанын мәлімдеді.

Скандинавия елдері әзірге тыныш. Норвегияда кеше  жалпы 15 793 адамның вирус жұқтырғаны хабарланды. Данияда 33 мыңнан астам адамда вирус анықталған, ал Финляндияда науқастар саны 12,5 мыңға жуықтаған. Пандемия басталғалы карантин енгізбей, төтенше жағдай жарияламаған Швецияда 2 203 науқас тіркелді. Сарапшылар Швеция моделі керісінше қауіпті екенін алға тартады. Олардың бақылауынша, Швецияда вирустан көз жұмғандар саны көрші Дания, Норвегия, Финляндиядан көп. Пандемия басталғалы Швецияда шамамен 6 мың адам көз жұмған.

Еуропадағы ең кішкентай мемлекет Ватиканда бүгінге дейін 19 науқас тіркелген. Грекияда 23 мың адамның індет жұқтырғаны анықталған. Қазанға дейін еуропалықтар жұмыстарына оралып үлгерген-ді. Енді әр мемлекет карантин режімін күшейтуді қарастырып жатыр. Оффлайн режімде жұмыс істеп жатқан мектептер тағы да қашықтан оқуға көшуді ойластырып жатыр. Бұған дейін Эстониядағы мектептердің жаппай онлайн оқуға көшіп жатқаны хабарланған-ды. Бүгінде Еуропа елдеріндегі тамақтану орындары мен қоғамдық орындар кешкі 19:00-ге дейін жұмыс істейді, топтасып жиналуға әлі де рұқсат етілмейді.

Азиядағы ахуал да адамзатты алаңдатады

Коронавирус пандемиясы Азия құрлығына да оңайға соғып жатқан жоқ. Күн сайын шартараптың түкпір-түкпірінде 250 мыңнан астам науқас тіркелсе, со­ның 100 мыңға жуығы сары құрлыққа тиесілі. Әсіресе Үндістандағы жағдай өте қиын. Бүгінге дейін Боливудтың отанында вирус жұқтырғандар саны 7 мил­­­лион­нан асып кетті. 

Осылайша Үндістан әлем бойынша коронавирустан ең көп зардап шеккен АҚШ-тағы көрсеткішке жақын қалды. Денсаулық сақтау министрлігінің мәліметіне сүйенсек, өткен тәулікте 70 мыңға жуық тұрғын қатерлі дерттің тырнағына ілінген. 110 мыңнан астам адам бұл дүниемен қоштасты. Үндістан вирус жұқтырғандар саны жағынан бірнеше күн бойы алдыңғы қатардан түспей тұр. Яғни елдегі ахуал әлі де күрделі қалпында қалып отыр.

Бұл ретте вирус жұқтырғандар саны­ның өсімі тәулігіне қыркүйектегі 100 мың­нан 70 мың адамға дейін кеміген. Індет­тің сәл де болса бәсеңдегені аңға­рыла­ды. Мәселен, қыркүйектің ортасын­да бір күнде жүз мыңға жуық адам нау­қастанса, қазір бұл көрсеткіш 60-70 мың­ның айналасында. Елдің денсау­лық сақтау министрлігі вирус жұқтыр­ғандар саны азайған жағдайда үндістан­дықтар­дың жаңа жылы – Дивали мерекесін той­лауға мүмкіндік туады деп үміттеніп отыр. Биыл аталған мереке 14 қарашада атап өтілмек.

COVID-19-дың отаны Қытайда қауіп­ті індетпен жаңадан ауырғандар саны бір тәулікте жиырма шақты адамды құрай­ды. Елдің мемлекеттік денсаулық сақтау комитеті таратқан мәліметке сүйенсек, бүгінге дейін науқастардың барлығы вирусты шетелден жұқтырып келген. Алайда күні кеше Циндао қаласында екі айдан кейін алғаш рет вирусты Қытайда жұқтырған адам тіркелді. Осыған байланысты дүйсенбіден бастап жаппай тестілеу жүргізіліп жатыр. Бұл өңірді 9 миллионнан астам тұрғын мекендейді. Аталған науқас коронавируспен ауы­ра­тын­дарды емдейтін аурухананың қыз­меткері көрінеді.

Өткен дүйсенбіде анықталған 13 науқастың жетеуі шетелден жұқтырған, ал алтауы Циндао қаласының тұрғындары екен. Соңғы рет Қытай коронавирустың жергілікті жерде жұғуы туралы мәлімет­ті 15 тамызда хабарлаған еді. Ол кезде анық­талған 4 адам Шынжаң автоно­мия­лық облысында тұратыны белгілі болды. Бүгінге дейін Қытайда науқастар саны 85 мың­нан асып, 4 634 адам қайтыс болды.

Ирандағы жағдай да мәз емес. Бір­неше күннен бері осы елде індет сал­­дарынан бақиға аттанғандар саны рекорд­тық деңгейде тұр. Мәселен, дүй­сенбіде 272 адам бұл дүниемен қоштас­са, 4 206 тұрғынның вирус жұқтырғаны анық­талды. Осылайша Ирандағы індет­тің тырнағына ілінгендер 500 мың адамнан асып кетті. Соның 30 мыңға жуығы бақиға аттанды.

Осы орайда айта кеткен жөн. Иран пандемияның үшінші толқынын бастан өткеріп жатыр. Өйткені алғаш рет нау­рыз­дың аяғы мен сәуірдің басында нау­қастар саны күрт көбейген-ді. Бірақ мамырда жағдай сәл де болса тұрақталып, жаңадан вирус жұқтырғандар саны бәсеңдеді.

Ал мамырдың аяғынан бастап індет қайта өршіді. Жағдай тамыздың соңына дейін тынышталған жоқ. Сөйтіп, Иран екінші толқынды еңсергендей көрінген. Әйтсе де, қыркүйекте ахуал тағы қиын­дай түсті. Қазір науқастар саны күннен күнге көбейіп барады.

Коронавирустың қарқыны Иран экономикасына күйрете соққы берді. Әсіресе ұлттық валютасы риал құлды­рай бастады. Қазір нарықта бір дол­лар 42 136 риалға сатылып жатыр. Бұған де­йін Иранның ақшасы мұншалықты құн­сызданбаған еді. Былтырғы осы кезең­мен салыстырғанда риал 138 пайызға құнын жоғалтқан.

Иордания билігі коронавирустың таралуына жол бермеу үшін демалыс күндері шектеу шараларын күшейтті. Апта аяғында тұрғындардың сыртқа шығуына толық тыйым салынды. Көшеде меди­циналық қызметкерлер мен эпиде­ми­ялық зерттеу жүргізу­ші топ­тарға ғана жүруге рұқсат. Полицей­лер коменданттық сағатта тәртіптің сақ­­талуын қатаң қадағалайды. Өткен жұ­мадан бастап мектептердегі сабақ тоқ­­татылды. Білім ошағының қайта­дан қашан есігін ашатыны әзірге белгі­сіз. Студенттер қашықтан оқуға көшірі­лді. Иорданияда коронавирусты жұқтыр­ғандар саны 22 мыңға жуықтады, 144 науқас көз жұмды.

Жапонияда коронавирус салдарынан суицид саны күрт артыпты. Әсіресе елге танымал «жұлдыздарға» оңайға соқпай тұр. Мәселен, мамырда балуан әрі түрлі ток-шоудың қатысушысы Хана Кимура, шілдеде актер Харума Миура, қыркүйекте актер Сей Ашина мен Юко Такеучи өз-өзіне қол жұмсаған.

Биылғы шілде айында суицид көрсет­­кіші былтырғы мерзіммен салыстыр­­ған­да қатты айырмашылық байқал­маған. Бірақ тамызда 2019 жылмен салыстыр­ғанда 15 пайызға артқан. Жапония үкі­меті­нің мәліметіне сүйенсек, мұның бас­ты себебі өз-өзіне қол жұмсауды бол­дыр­мауға жұмсалатын қаражатты 40 пайыз­ға азайтумен тікелей байланысты. Жыл сайын Жапония суицидпен күресу үшін 55 миллион долларға жуық қаражат жұмсайды.

Коронавирус алғаш әлемге тарай бастағанда, қаңтар-мамыр айларында Күншығыс елінде суицид көрсеткіші 10 пайызға төмендеген еді. Бірақ панде­мияның экономикаға тигізген зардабы салдарынан әлеуметтік жағдай қиын­дай түсіп, көптеген жапониялық азамат күй­зеліске түскен көрінеді. Жұмыс­сыздар саны да күрт артып, шағын және орта бизнес өкілдері кәсібін тоқтатуға мәжбүр болған.

Індет салдарынан суицид көбейгеніне қарамастан, COVID-19 жұқтырып қай­тыс болғандар көп емес. Бүгінге дейін Жапонияда 90 мыңға жуық адам науқас­танып, 1600-ден астам тұрғын ажал тырнағына ілінді.

Аустралия билігі елдегі жағдай әлі де тұрақталмағанына қарамастан кей штаттардағы карантиндік шектеулерді жеңілдетуді жоспарлап отыр. Бүгінге дейін осы елде 27 мыңнан астам адам вирус жұқтырғаны анықталып, соның 900-і пәни жалғанмен қоштасты. Қазіргі таңда Аустралияда күнделікті 30 шақты адам вирус жұқтырады. Дегенмен бұл тамыздың басындағы көрсеткіштен әлдеқайда аз. Сол кезде күніне 700-ге жуық адам науқастанған еді.

Осыған байланысты ел билігі Жаңа Оңтүстік Уэльс штатында сыртта тамақ ішуге рұқсат берді. Сондай-ақ мейрамханалар мен дәмханалардағы үстелдердің арақашықтығы 4 метрден кем болмауы тиіс. Аустралия үкіметі осындай қадам­дар арқылы карантиндік шектеу­лерді бірте-бірте жеңілдетпек.

Малайзия билігі керісінше ел астана­сындағы жүріп-тұруды шектеуге шешім қабылдағанын мәлімдеді. Кейінгі екі апта­да бұл мемлекеттегі ахуал нашарлап, науқастар күрт көбейді. Мәселен, 6 қа­занда вирус жұқтырғандар саны ре­корд­тық деңгейге жетіп, бір тәулікте 691 адам қауіпті дерттің тырнағына ілінді.

Оңтүстік Кореяда өткен тәулікте 97 адамның вирус жұқтырғаны анықталды. Бұған дейін кореялықтар індетті сәтті ауыздықтап келген еді. Алайда кейінгі деректерге сүйенсек, Оңтүстік Кореяда коронавирус қайта күшіне мініп келе жатқандай.

Дайындағандар

Меруерт БҮРКІТБАЙ, Светлана ҒАЛЫМЖАНҚЫЗЫ, Абай АСАНКЕЛДІҰЛЫ,

«Egemen Qazaqstan»