• RUB:
    5.06
  • USD:
    522.49
  • EUR:
    547.88
Басты сайтқа өту
Таным 18 Қараша, 2020

Қазақтың коды жазылған кітап

2167 рет
көрсетілді

Жақында ҰҒА академигі, Болония Ғылым академиясының корреспондент мүшесі (Италия), Қазақстан Республикасының Ұлттық музейі жанындағы физикалық антропология зертханасының меңгерушісі Оразақ Смағұлов пен М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті Республикалық антропология зертханасының аға ғылыми қызметкері Айнагүл Смағұлованың авторлығымен қазақ халқының кешенді физикалық антропология анықтамасына негізделген «Қазақ халқы және ата тегі» атты аса құнды еңбегі жарық көрді.

Көлемі 30 баспа табақ, 464 бет­тік бұл туынды негізі екі бөлімнен тұ­рады. Біріншісіне – Қазақ халқының негізгі физикалық антропологиясына орай жүргізілген кешенді зерттеулер қамтылыпты. Бұл бөлім: Жаратылыстану және гуманитарлық ғылымдар жігіндегі антропологиялық тоғысу; Байырғы атамекенінде өмір сүріп жатқан қазақ елі тұрғындарына этноантропологиялық шолу; Қазақ халқының соматологиялық сипаттамасы; Қазақ халқының дене құрылысы мен май бүрмелері; Қазақтар­дың дерматоглификалық сипаттамасы; Қазақтардың одонтологиялық сипаттамасы; Қазақтардың қан жүйелері мен генетикалық анықтамалары; Қазақ­тардың краниологиясы мен остеоло­гиясының сипаттамалары; Аймақтық және субэтностық құрылымдары бо­йынша қазақтардың антропологиялық анықтамалары және Еуразияның түркітектес халықтарының лингвистикалық және антропологиялық тұрғыдан жүйе­ленуі деп аталатын 10 тараудан құралыпты.

Ал екінші бөлімі – «Байырғы қазақ ата­мекенінің тарихи дәуірлеріндегі тұрғындардың краниологиялық сипаттамасы» деп аталып, мұнда: «Байырғы қазақ атамекені ескерткіштерінің бүгін­гі замандағы ахуалы мен кранио­ло­гия­­сы; Түркі дәуіріндегі байырғы қа­зақ ата­­мекені тұрғындарының кро­нио­ло­гиялық сипаттамасы; Анти­калық дәуір­дегі байырғы қазақ атамекені тұр­ғын­дарының крониоло­гиялық сипаттамасы; Савромат, сармат және ғұн дәуіріндегі байырғы қазақ атамекені тұр­ғын­дарының краниологиялық сипаттамасы; Ежелгі темір дәуіріндегі байырғы қазақ атамекені тұрғындарының кранио­логиялық сипаттамасы; Қола дәуіріндегі байыр­ғы қазақ атамекені тұрғындарының кра­ниологиялық сипаттамасы; Байырғы атамекенін палеоантропологиялық зерттеуден алынған кейбір краниологиялық анықтамалардың тарихи дәуірлік динамикасы; Бас сүйек арқылы адам бейне­­сін қалпына келтірудің қазақ халқы тари­хында алатын орны; Байырғы қа­зақ атамекенінің краниологиялық ерек­шеліктерінің жергілікті тілмен жә­не діни сеніммен байланыстары; Қазақ халқының этноантропологиялық шы­ғу тегі мен тарихи және физикалық даму­дың шартты панорамалық кешенді жүйе­лері атты тағы да 10 тараудан тұрады.

Бұның бәрін неге тәптіштеп баян­дап отырмыз? Өйткені бұл кітап әде­би көркем шығарма немесе деректі хро­нологиялық тарихи оқулық емес, қа­зақ халқының санғасырлық болмыс-бітім, этногенезінің ұзақ жыл ғылыми негізде сарапталған, өзгермейтін қатаң физикалық заңдылықтарға сүйене оты­рып, дәлел-дәйектермен жазылған ке­ремет шығарма екенін айтпақпыз. Қазақ­тың жалпақ тілімен тәпсірлесек, қазақ халқын жер бетіндегі басқа мыңдаған этностан айырып, танытатын ұлттық коды. Сондықтан оқырмандар үшін әр бөлім, әр тарауды атап-түстеп айтуды жөн санадық.

Өй­ткені Елбасы Нұрсұлтан Назар­баев «Болашаққа бағдар: рухани жаң­ғыру» атты бағдарламалық мақаласында: «Жаңа тұрпатты жаңғырудың ең бас­ты шарты –  ұлттық кодты сақтай бі­лу. Он­сыз жаңғыру дегеніңіз құр жаңғырық­қа айналуы оп-оңай» деп, ұлттық код мәселесінің қаншалықты маңызды еке­нін айта отырып, «ұлттық код, ұлт­тық мәдениет сақталмаса, ешқандай жаң­ғыру болмайды», деген еді. Демек бұл туын­ды Тұңғыш Президентіміз бастамасын қоғамға кіріктірудің оқулығы іспеттес.

Шындықты айтар болсақ, ғылыми еңбекті толық талдап түсіндіруге біздің бі­лім-қабілет жете қоймасы анық. Сол себепті еңбек авторларының бірі Оразақ Смағұлұлына хабарласып, «Бұл кіта­быңыздың басты ерекшелігі не?» деген сұрақ қойдық:

– Бұл кітапты оқыған адам қазақ хал­қын көнеден келе жатқан этнос ретін­де танып, оның бұзылмай-сызылмай сақ­­талған қырық ғасырлық тарихы ба­рын ғылыми дәлелдер негізінде тү­сі­не алады – дейді, жақында ғана 90 жас­қа толған академик ақсақал. – Кітап­тағы ғы­лыми тұжырымдар – жаратылыс­та­ну ғылым бойынша емес, био­­ло­­гиялық тұрғыдан анықталып отыр. Ғұ­мы­рымның жартысы тек осы еңбек­­ке арналды. Бұл кітапта қазақтың бү­тін этнос ретінде төрт мың жылдық та­рихы бар халық екені дәлелденді. Мұн­дай ұзақ тарихы бар халық әлемде жал­ғыз еврей деп жүрдік. Оның өзінде олар өз тарихын  теологиялық діни кон­цепцияға байланыстырып дәлелдеп жүр. Бұл нақты ғылыми тәсілге жатпайды. Ал қазақтар ше, антропологиялық ерек­шелігі жағынан Еуразияда тұрып жат­қан халықтардың бірде-біреуіне қосыл­майтын жеке-дара этнос. Бұндай ерек­шелікпен жаратылған халық әлем­де кемде-кем. Өйткені біздің ата-баба­ларымыздың ешкімге ұқсамайтын керемет даму сатылары болған.  Мына кі­тапта қазақтың ұлттық ерекшеліктері нақ­ты дерекпен баяндалады. 

–  Бұл жұмысты қай жылдан бастап қолға алдыңыз және зерттеу нысанына халқымыздың барлық тобы толық қам­тылды ма?

– Жұмысты1966 жылы бастадым. Ол кезде елімізде 19 облыс бар-тын. Жыл сайын осының бір-екеуін қамтып отыр­дым. Зерттеуге отырықтасқан қала  қазақтарынан гөрі, ауыл тұрғындары, яғни дала қазақтары көптеп тартылды. Өйткені қазақтың популяциялық генетикасы ауыл қазағында жақсы сақ­талған. Сонымен қатар зерттеу нысанына 12-ден 60 жас аралығындағы ер және әйел адамдар тартылды. Одан кейін антропологиялық зерттеудің негізгі сала­сының бірі – тіс морфологиясына 12-17 жас аралығындағы жас­тар таңдалды. Себебі бұл жаста тістің тұрақты кезеңі болады. Со­нымен қатар қазір әлемде 7 миллиардтан астам адам болса, солардың алақан терісінің бедерлері бір-біріне ұқсамайды және жеке қауымның өмір сүрген ор­тасы, ішкен тағамы, табиғат ерек­шелігіне байланысты ұзақ жыл қалып­тасқан ерекшелігі болады. Соны ұзақ жыл зерттедім. Содан кейін сақ, ғұн дәуі­рінде өмір сүрген ата-бабаларымыз бен  қазіргі қазақтардың қаңқасы, бассүйектеріне ұзақ мерзімді кешенді зерттеу жүргіздім. Сонымен қатар еңбекте қазақ этносына қатысты оның бет-бейнесі, қан жүйесі, тіс құрылысы, сезімі, тері бедерлері мен қаңқа сүйектеріне ұзақ жыл жүргізілген кешенді салыстырмалы зерттеудің нәтижесі топтастырылды. Яғни қазақ халқы Еуразия құрлығында өзімен бірге тұрып жатқан жүздеген эт­ностық топпен салыстырылып зерт­телді. Нәтижесінде, қазақ халқы еш­кімге ұқсамайтын жеке-дара, құдай айрықша бөлек етіп жаратқан, өзіндік морфофизиологиялық анықтамалары мен антропологиялық мәртебесі бар этнос екені дәлелденді. Осы зерттеудің арқасында қазақтың биологиялық, ан­тро­пологиялық тарихы жаңадан жазылып, ешкімге ұқсамайтын этнос ретінде 40 ғасыр бұрын пайда болғандығы толық дәлелденді. 

– Болашақта сіз дәлелдеген тұжы­рым­дарға қарсы уәж айтушылар болуы мүм­кін бе?

– Мен жасаған тұжырымға қарсы шық­қысы келген адамның қолында менікі сияқты 60 жыл жиналған ғы­лыми дерек қоры болуы керек. Әйт­песе бекер.

 * * *

Байқағанымыздай, бұл кітап ака­демиктің жанкешті еңбегінің жемісі. Осындай ұлттық коды, яғни физикалық антропологиялық ерекшелігі зерттеліп, ғылыми айналымға түспеген халық қаншама.

Кітапта келтірілген деректерге мән берген адам қазақ халқының көпсалалы кешенді морфофизиологиялық және популяция-генетикалық ерекшелігіне негіз­делген соматологиялық (антропо­метрия, дене пропорциялары, май бүр­мелері), одонтологиялық (тұрақты тіс құрылымы), серологиялық (қан жүйе­лері, дәм сезімдері), дерма­тог­ли­фи­­калық (алақан және саусақ бедер­ле­рі), остеологиялық (қаңқа сүйек­тері­нің анықтамалары), краниоло­гиялық (бас­сүйек құрылымы) және палеоан­тро­пологиялық зерттеу нәтиже­лерінің қо­ры­­­тынды түйіндерімен танысары сөзсіз.

Аталған туынды жайлы бірауыз сөзге сыйғызып, қорытынды айтар бол­сақ, бүгінгі өмір сүріп отырған ата­ме­ке­німізде бізге дейін, яғни біздің жыл са­науымыздан бұрынғы 20 ғасыр (екі мың жыл), одан кейінгі біздің жыл санауымыздан бастап қазірге дейінгі 20 ғасыр (екі мың жыл), барлығы 40 ғасыр, 4000 жылдық қазақ халқының антро­пологиялық дерегі жазылған. Ал ең­бектің жаңалығы – осы аралықта қазақ халқының морфофизикалық құ­ры­лымында өзгеріс болмағандығы. Яғни қазақ халқы бір жақтан көшіп ке­ліп қоныстанбаған, ежелден ұлы дала тұр­ғындары.  

Бұндай ғылыми дәйек – халқымыздың 40 ғасырлық биоәлеуметтік және этномә­дени даму жолы бар, өзінің ба­йырғы ме­кенінде өмір сүріп келе жат­қан, онысын дәлелдейтін кешенді арте­фактілері жетер­лік этнос екенінің айғағы. Бұл кітап қазақ халқының төлқұжаты іспет­тес. Уақыты келгенде бұл туынды – қа­зақ баласын ежелгі ата-бабасымен сабақ­тастыратын бірден-бір дереккөзі ретінде өзекті болары анық.