Еңбек нарығы бұрынғыдан өзгерек

Жұмыс онлайн режімге ауысқан сәтте жұмыс берушілер мен қызметкерлер де өздерінің күнделікті қызметін басқа қырынан тани бастады. Кейбір мекемелер жұмысты кеңсеге бармай-ақ орын­дауға болатынына көз жеткізіп, таңер­тең­нен кешке дейін жалғасатын дәстүрлі фор­маттан бас тартып жатыр. Өмірлік құндылықтарын қайта түген­деген халық арасында көңілі қаламайтын жұмысын тастап, жүрек қалауын орындауға бел буғандар көп.

Канадада жүргізілген сауалдаманың нәти­жесінде тұрғындардың төрттен бірі пан­демия кезінде мамандық ауыстыру туралы ойлап жүргені анықталған. Кана­далықтардың 24 пайызын кәсіби жолын қайта қарап, жұмыс орнын өзгерту туралы ойға пандемия жетелеген екен. Қазір әр бұ­рыштан жаһандық пандемияның эко­но­микалық салдарын талқылап жат­қаны­­­мызбен, оның адамның әл-ауқа­ты­на, әлеу­меттік-психологиялық жайына қа­лай әсер еткенін айтып жатқан ешкім жоқ. Бұл – болашақ зерттеулердің еншісінде...

Жалпы, тұрақсыз әлемде тұрақты жалақы алып отырған жұмыстан бас тарту­­­дың өзі қиын. Қайта осы кезеңді өмір­­лік маңызы бар шешім қабылдамай, «тыныш» өткізуді де ойлайтындар көп. Деген­­мен кез келген дағдарыс жаңа мүм­кін­­­дік­терге жол ашады деген сөздің жаны бар се­кілді. Мансабын өзгерткісі келе­тін­­­дер­дің 36%-ы – 40 жасқа жетпеген аза­­мат­­тар, ал 50 жастан асқан респон­дент­­тер­­дің тек 15%-ы мамандық ауыстыру ту­ралы ой­лай­тын­ын айтқан. Бұл жас­тардың өз­геріс­ке бейім, заман талабына сай маңызды шешім қабылдауға дайын екенін көрсетеді.

Дағдарыста жұмыссыз қалған адам­дар­дың да көп екені белгілі. Көп кәсіп­керлер банкротқа ұшырап, өндіріс­терін жабуына тура келді. Екі қолға бір күрек іздеген жұрт жаңа мүмкіндіктер қарас­тыратыны анық. Сондай-ақ үйден жұмыс істейтін қызметкерлерде қосымша уақыт пайда болып, осыған дейін үлгермей жүрген ісін дөңгелетуге мүмкіндік алды. Қоғамның дәл бұрынғы қалпына келер-келмесін де кесіп айту қиын.

Автобус жүргізушілері, аула сыпыру­шылар, кәсіпорын, өндіріс, құры­лыс жұмысшылары секілді қара жұмыс күшіне сұраныс әрдайым болады. Ол жұмыс әзірге қызметкердің өз орнында болуын талап етеді. Алай­да ой еңбегімен айналысатын көп қыз­мет­кердің қашықтан жұмыс істей алатынына толық көз жетті. Сауалдамаға қатысқан, осы жолмен нәпақа табатын 4700 қызметкер ескі жұмыс тәсіліне орал­ғысы келмейтінін жеткізіпті. Қыз­мет­керлердің тек 12%-ы толыққанды кең­се­ге оралуға дайын екен, ал 72%-ы кең­се мен үйде жұмыс істеуді қатар алып жүру­ге болатынын қолдапты. Бұл алда­ғы жыл­дары күні бойы кеңседе отырып жұмыс істейтіндердің қатары азаяты­нын көрсетеді. Себебі жұмыс берушілер қыз­мет­керлердің ырқына көніп, жұмыс тә­сілін оңтайлы етуге тырысатыны анық.

Coursera секілді белгілі білім беру платформалары тегін курстар ұсынып, қысқа уақытта меңгеруге болатын маман­дықтарға жол ашты. Осылайша студент­тер ғана емес, кәсіби мамандар да біліктілігін арттырды. Ал үйде отыр­ған қыз-келіншектер арасында түрлі тағам­дар әзірлеп сату көбейе бастады. Осыған дейін отбасы үшін дәмді тағам әзір­лейтін жандар енді оны сатуға шы­ғара бастады. Осылайша карантин та­лай­ларға сүйікті ісімен айналысуға мүм­кіндік берді деуге болады.

АҚШ-та мейрамханалар жабылып, тамақтану орындары шығынға батқан тұста жеке аспаздарға сұраныс арта бастаған. Сырттан тамақтануға үйренген қалталы азаматтар енді жеке аспаз жалдай бастаған. Осылайша кейбір маман­дықтар басқа қырынан ашыла түсті. Тағам жеткізу орындары да жоғары сұранысқа ие бола бастады.

Жалпы, пандемия кезінде жұмыс ауыстыру туралы пікірлер екіге айырылады. Біреулер тұрақсыз кезде басқа жұмыс іздеп сабылғанша, бар жұмыстан айы­рылмауға тырысу керек деседі. Енді біреулер қазір тұрақты жұмысың бол­ғанымен, ертең ол тоқтап қалуы мүмкін, сондықтан жаңа жұмыс іздеу артықтық етпейді деп кеңес береді. Шынында, алдағы жылдары да дағдарыс жалғасып, кейбір жұмыс орындары жабылып қалуы мүмкін деген қауіп бар.

Пандемия соққысы ауыр тигендердің бірі жастар екені бұрыннан айтылып келеді. Әсіресе 16-24 жас аралығындағы аза­мат­тардың жоғалтқаны көп болды. Жұ­мыссыз қалғандардың алғы шебінде – осы жас мамандар. Олар сондай-ақ кәсіп­тік дайындық мүмкіндіктерінен де тыс қалды. Оқу бітірген, еңбек нарығына жа­ңа­дан қосылуды жоспарлаған азамат­тар­­дың негізгі жоспарының күл-талқаны шық­ты. Енді олар не істемек? Мұның бар­лы­ғы онсыз да ушығып тұрған әлеу­мет­­тік саланың халін одан сайын ауырлатпақ.

Өз хоббиін қаржы табу көзіне айналдыра білгендерге әлеуметтік желінің көмегі көп болды. Қазір Instagram, Facebook, YouTube желілері де жаңа жұмыс орындарын ашып, ақша табуға мүмкіндік беріп отыр. Цифрлы әлемде осы секілді электронды медианың ықпа­лы арта бермесе, азаймасы анық. Сол себепті заман талабына сай жаңа пайда болған мамандықтарды да қосымша игеруге тура келеді. Жаһандық трендті дер кезінде сезіп, осы салаға бейімделген маман­дар ұтылмады. Карантинде үйіне қа­малған жұрт цифрлы медиаға сұра­нысты арттырып, қаралымды көбейте бастады. Әлеуметтік желі менеджері, әлеуметтік медиа стратегі, қауымдастық менеджері, бренд менеджер, контент стратегі секілді аты мен заты белгісіз жаңа мамандықтар қаптап кетті. Бұл жаңа кәсіп түрлері бүгінде қатардағы қызметке айналып кетті.

Пандемия жұмыс берушілер үшін де оңайға соқпады. Мәселен, Аустралияда жыл басынан бері миллиондаған адам жұмысын жоғалтқан, қыркүйектің өзінде 30 мың жұмыс орны бос қалды. Мамандар қазір еңбек нарығында бәсекенің жоғары екенін айтып отыр. Жұмыс берушілер үшін таңдау көп, ал іздеушілерге бәсеке жоғары. Жалпы, ерлер мен әйел маман­дар арасында да өзгеріс бар екені айтыл­ды. Аустралиялық сарапшылар ерлер­мен салыстырғанда әйелдердің жұмыс орнына қайта оралуы екіталай деп отыр. Мұның өзі жаңа әлеуметтік мәселелердің пайда бола бастағанын көрсетеді.

Еңбек нарығы пандемия елеулі әсер еткен салалардың бірі болды. Бұл өз­ге­ріс­­­т­ердің салдары мен мүмкін­дік­­терін әзір­ге болжау қиын. Десе де әр­бір күр­делі жағдай адамзатты жаңа бас­тама­лар­ға итер­мелейді десек, мұның да қайыры бола­тыны сөзсіз. Біреулер жүрек қалауын орын­дап, жаңа мамандық игеріп жатса, біреулер өзіне не керегін енді ойлана бас­тады. Бір анығы – бұл өзгерістер нәти­же­сінде еңбек нарығындағы бәсеке қайта кү­шейіп, білікті мамандар саны арта түсетіні.