Өткен жылы Қазақстан бензин экспортын шамамен үш есеге көбейтіп, 493,6 мың тоннаға жеткізді. 2019 жылғы көрстекіш 180,7 мың тонна болатын. 2020 жылы экспорттың өсуіне ішкі нарықтағы сұраныстың COVID-19 шеңберіндегі карантиндік шектеулерге байланысты төмендеуі әсер етті. 2020 жылы бензин өндірісі 4,48 млн тоннаны құрады және 2019 жылмен (4,54 млн тонна) салыстырғанда айтарлықтай өзгерді, деп жазады Egemen.kz
Бірақ республика бойынша бензинді тұтыну 2020 жылы 10%-дан асты. Былтыр темір жол көлігімен бензиннің экспорттық жеткізілімі 487,1 мың тонна бензинді құрады.
Өзбекстан 2020 жылы қазақстандық мұнай өнімдерінің ірі импортері болды. Қазақстандық теміржол операторларының ақпараты бойынша, экспортқа шығарылған қазақстандық бензиннің жартысына жуығы Ташкентке – 234,2 мың тонна, Қырғызстан нарығына – 97,7 мың тонна,
Тәжікстан – 62,5 мың тонна және Грузия – 46,3 мың тонна, 46,3 мың тонна Ресей аумағы арқылы Тамань және Новороссийск теңіз порттарына жеткізілді. Ресейден ЕО елдеріне экспортталды.
Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Мемлекеттік кірістер комитетінің статистикасында көрсетілген бензин мен дизельді отынның экспорттық жеткізілімдері Қазақстанға 2020 жылы 160 миллион доллардан астам пайда әкелді.
Естеріңізге сала кетейік, 2010 жылдан бастап Ресей мен Қазақстан арасындағы «Қазақстан Республикасына мұнай және мұнай өнімдерін жеткізу саласындағы сауда-экономикалық ынтымақтастық туралы» екіжақты келісім аясында жеңіл мұнай өнімдерін экспорттауға тыйым салынған болатын Қазақстаннан. 2019 жылы тыйым алынып тасталды, ал қазақстандық бензинді сыртқы нарықтарға алғашқы жеткізу басталды.
Бұл тыйым тек карантиндік жағдайда Қазақстанда мұнай өнімдерін тұтыну едәуір азайған кезде жойылды.
2020 жылдың қаңтар-тамызында компаниялар 362,1 мың тонна автокөлік бензинін экспорттады, бұл өткен жылдың сәйкес кезеңіндегі 6,3 мың тоннаға көп. Өсім – 57,6 есе.
қшаға шаққанда экспорт 125,6 млн долларды құрады – бұл өткен жылмен салыстырғанда 48,5 есе көп. ТМД елдеріне $36,7 млн болатын 103,3 мың тонна бензин жіберілді. Қазақстандық бензиннің негізгі импорттаушы елдері – Қырғызстан, Тәжікстан және Өзбекстан. Қалған әлемге 88,9 миллион долларға 258,8 мың тонна автомобиль бензині жіберілді.
2020 жылдың қыркүйегінде елдің ішкі нарығында бензин бағасы жыл сайынғы өсімді көрсетті:
Мұнай сервистік компаниялар одағының мәліметтері бойынша, 2025 жылға қарай ЕАЭО елдерінде бензин бағасындағы алшақтықты азайту керек. Одақ аумағында мұнай мен мұнай өнімдерінің ортақ нарығы құрылады. Сонымен бірге қазір ресейлік бензин қазақстандық газға қарағанда әлдеқайда қымбат. Қазақстандық бензинді экспорттау географиясы екі фактормен анықталады:
Мамандар Қазақстан үшін ең жақын нарықтар Орталық Азия елдері болып табылады, олардың аумағында негізінен отандық мұнай өңдеу зауыттарында шығарылатын К-4 экологиялық класындағы бензинді пайдалануға рұқсат етіледі. Сондықтан бұл елдер Қазақстан экспортының 90%-дан астамын құрауы әбден мүмкін.
Қазақстан Орталық Азия елдеріне негізінен АИ-92 бензинін және жазғы дизель отынын жеткізді. Бұл сегментте республика Ресей, Өзбекстан, Қырғызстан және Тәжікстан нарықтарындағы тауарлармен бәсекеге қабілетті.
К-5 класындағы бензин мен дизель отынының сегментінде жоғарыда аталған нарықтарда ресейлік өндірушілер басым, өйткені Қазақстанда бұл ассортименттің өндірісі әлі де шектеулі.
Мысалы, қазақстандық саудагерлер Ресейге бензин жеткізе алмайды, өйткені ол жерде автомобиль отыны К-5 класына сәйкес келуі керек. Сондықтан ресейлік бағытта жүзеге асырылатын жүктер тікелей теңіз порттарына түседі және басқа нарықтарға кетеді. Argus баға агенттігінің хабарлауынша, Грузияға «бесінші класты» жанармай жеткізілген.
Экспортқа қосатын ештеңе болмайды
2021 жылы қазақстандық бензин мен дизель отынының экспорты өткен жылғы көрсеткіштерге жетуі екіталай. Ішкі сұраныс биыл тұрақталуы керек, сонымен қатар Шымкент мұнай өңдеу зауыты техникалық қызмет көрсету үшін тоқтатылады. Еске салайық, Қазақстан барлық жеңілдетілген мұнай өнімдерін 2019 жылы, үш мұнай өңдеу зауытын – Атырау, Павлодар және Шымкентті модернизациялау аяқталғаннан кейін ғана бастады. Осы сәттен бастап жанар-жағармай материалдарының ішкі нарықтағы жетіспеушілігі проблемасын шеше отырып, Қазақстан өзін бензинмен және жазғы дизель отынымен толықтай қамтамасыз ете бастады.
Сарапшылардың пікірінше, мұнай бағасының өсуі (жыл басынан бері мұнай бағасы 10% өсіп, барреліне 56 долларға жетіп отырды) мұнай компанияларының қолында ойнайды, ол үшін бензин экспорты одан да тиімді бола түсуде.
Vygon Consulting компаниясының қызметкері Евгений Тыртовтың айтуынша, бөлшек саудадағы жанармай бағасын негізінен мұнайшылар ұстап тұрады. Бірақ, сарапшының түсіндіруінше, 2021 жылдың басынан бастап бұл өтемдер жеткіліксіз болуы мүмкін, өйткені демпфер параметрлері 2019 жылдың ортасында мүлдем басқа жағдайларда қайта реттелді және қазіргі нарықтық жағдайға сәйкес келмейді.