Сұрапыл соғыс жүріп жатқан кез. Елді еңбекке шақырып жырын көкке самғатқан ақын Нартайдың атақ-даңқы дүркіреп тұрған сәт. Көкірегі жырға толған ақын«Алғабастың» қырманында қара гармонды құлаштай сермегенде көкке ұшқан дала қыранындай көрінетін. Неткен шырқау, төгілген жыр.
Арқалы ақынның жыры жұртты бір серпілтіп тастайды. Алыстан құйындатып біреу келе жатыр. Жас бала екен. Ауылдағы ат бапкерінің баласы болар, бірден байқалып тұр. Ақын Нартай орнынан тұрды.
– Аға, сүйінші, Баукен аға ұлды болды. Соған сізді шақыра келдім!
– Ал ағайын, бағанадан бері айтқан ән-жырыма риза болыңдар. Баукен туысым ұлды болды. Мен сол жерді думандатып қайтайын, – деп ақын гармонды құшағына қысып, қара қасқа жорғаға суыт мінді. Жануар ауыздығымен алысып, «Үлгілі» деп аталатын ауылдағы Баукеннің үйін бетке алып жортып келеді.
Аттан түскен бойда ақын Нартай қаумалаған жұртқа қарай жырды төгіп тастады.
Ауылға келіп қалдым, Баукен інім,
Қып-қызыл жарылыпты қызыл гүлің.
Келешек ғалым болсын, ақын болып,
Халқыңа төгіп тұрсын күннің нұрын!
– Төк-төк Нартай аға! – деп жұрт қаумалай түсті. Баукен аға қуаныштан көзіндегі жасты іркіп алды. Ақын Нартай жаңбырдай нөсерлеген жырды жалғастыра түсті:
Ақын боп, атақ-даңқың дауылдасын,
Мәңгілік ұмытпасын бауырласын.
Досына дос боп өсіп, дұшпанына
Тас болсын, қайсар болсын,
табынбасын!
– Па, шіркін, Нартайым-ай! – десті қариялар.
Баукен аға Нартайды төрге отырғызды, шекпенін кереге басына ілді. Дастарқан жайылды.
– Ұлдың атын кім қоямыз, Нартай аға? – деді Баукен. – Абай болсын. Абайдай дана болсын, халқына пана болсын, деп ақын жырды тағы төкті.
Сол Абай Баукенов қазір секесенге қарай бет бұрды. Әңгімелестік, әріден бастап отыр.
– Біздің ауыл ақындар мен батырлар ауылы. Диқан Шырынкүл, Ұлбала, ақын Қалмахан, журналист Нұртөре, Шиелінің даңқын шығарған Ыбырай, Шахмардан Есеновпен мақтанамыз. Ауылымыз Нартай ауылы атанды. Мен ақын Нартай көшесінде тұрамын. Атым Абай болғасын Нартай, Абай жырларын жасымнан жаттап өстім. Институтта қазақ тілі мен әдебиет мұғалімі мамандығын алдым.
Алтын бесік – туған жерде қызметімді қатардағы мұғалімдіктен бастадым. 14 жыл ұстаз болдым. 8 жыл мектеп директорының орынбасары, содан 21 жылдай Нартай ауылында мектеп директоры болып зейнетке шықтым. Әріптестерім «мені ұстаздар генералы» деп әспеттейді.
Әкем Баукен Байжанов осы Нартай ауылында елуінші жылдарға дейін колхоз төрағасы болды. «Құрмет белгісі» орденін алды. Анам Тәшен колхозшы еді. Ұл-қыз өсірді, бәрімізді ержеткізді, – деді ол шежірешілдік әңгімесін тереңнен толғап.
Ұстаз Абай Баукенов сүйікті жары Күлайхан екеуі ұзақ жыл мектепте ұстаз болды. Екі ұл, бес қыз тәрбиелеп өсірді, бәрі де жоғары білімді.
Абай сәлден соң әңгімені тағы да ақын Нартайға бұрды.
– Әлі есімде, сонау алпысыншы жылдың қысы еді. Менің он жасар кезім. Ақын атаның үйіне бір топ ағайын көңілін сұрауға барды. Ақын жүдеу көрінді. Жастықтан басын көтерді. «Халіңіз қалай, Нареке?» дегендерге «жақсымын!» деді де, гармонды құлаштай сермегенде жұрт тына қалды. Неткен қайрат! Ақын қуаттанып орнынан тұрды.
Өздерің білер Нартаймын,
Нарда бір болсам да қартайдым.
Арнасы бар да өзі жоқ,
Баяғы дауыс айқайдың.
Дәме бар да, дәрмен жоқ,
Еріксіз басты шайқаймын!
Бұл күндері бір кезде Нартай жырлаған, атын Абай қойған Абай Баукенов қазір кіндік қаны тамған Шиелідегі Нартай ауылында тұрып жатыр. Қуатты. Отырған жерде ақын Нартайдың жырларын, ел аузында сақтаған әңгімелерін айтудан жалықпайды. Қысқасы, ақын Нартайдың бай қазынасын насихаттаушы.
Қайырбай МЫРЗАХМЕТҰЛЫ,
Қазақстанның Құрметті журналисі