Жаһанды қалпына келтірудегі көпжақты әріптестік

ПАРИЖ. 2000 жылғы қыркүйекте әлемнің 189 мемлекеті жаңа дәуірде ортақ мақсаттарға жету жолындағы халықаралық әріптестік принциптері қамтылған «Мыңжылдық декларация сына» қол қойды. Біз «қырғи-қабақ» соғысты бастан өткергеннен кейін аштық, кедейлік, қоршаған ортаның нашарлауы, індет, экономикалық қиындықтар мен кикілжіңдердің алдын алу секілді мәселелерді шешуге қабілетті көпжақты тәртіп орнатуға шамамыз жетеді деп сендік. 2015 жылы қыркүйекте әлем мемлекеттері ғаламдық мәселелерді бірлесіп шешуге дайын екенін тағы да растады. Бұл жолы күн тәртібіне БҰҰ-ның 2030 жылға дейінгі тұрақты даму жөніндегі бағдарламасы қойылды.

Әлем ғаламдық әл-ауқат артқан са­йын теңсіздік те күшейетін қарама-қайшы үдерісті басынан өткерді. Ұлтшылдық және протекционизмнің жандануымен бірге демократияның да шекарасы кеңейді. Кейінгі он жылдағы екі дағдарыс қоғамды қиратып, бәрімізге ортақ саяси шекараларды әлсіретіп, қиындықтарға қарсы күресу, мәселенің түпкі себебін жойып, болашақ ұрпаққа жарқын келешек қалыптастыру қабілетімізге күмән келтірді. Сондай-ақ бұл дағдарыстар біздің бір-бірімізге қаншалықты тәуелді екенімізді көрсетті.

Түйткілді дағдарыс болашақты өзгер­туге қабілетті табанды мақсат қою­ды талап етеді. Бұл тиімді әріптестік, ынты­мақтастық пен бірлесіп әрекет ету арқылы көпжақты қарым-қатынастар мен заң үстем­дігіне негізделген халықаралық тәртіп туралы келісімді қайта қалпына келті­руге мүмкіндік береді деп сенеміз. Сон­дықтан қазіргі және болашақта болуы мүмкін ғаламдық мәселелерді шешу үшін БҰҰ, өңірлік ұйымдар, G7 және G20 сияқты диалог алаңдары және арнаулы коалициялармен бірлесіп жұмыс істеуге дайынбыз.

Кезек күттірмейтін мәселенің бірі – ден­саулық. Covid-19 дағдарысы ұрпақ­тан-ұрпаққа жалғасқан ғаламдық ынты­мақтастық үшін ең үлкен сынаққа айналды. Осылайша, бізге бір мәселені аңғартып өтті. Пандемия кезіндегі денсаулық қауіпсіздігінің деңгейі ең әлсіз денсаулық сақтау жүйесімен пара-пар. Covid-19 барлық елдегі адамдарға, экономикаға қауіп төндірді.

Пандемия кезінде иммунитет қа­лып­тастыру бәрінің қолы жететін қоғамдық игілік деп танылды. Сондай-ақ тестілер, екпелер мен емдеу шараларын тез таратуға көмектесетін халықаралық бір­лескен іс-қимыл жүргізуді талап етіп отыр. Бұл тұрғыдан алғанда, былтырғы сәуір айында Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы мен G20 серіктестері іске қосқан Access to COVID-19 Tools (ACT) Accelerator ғаламдық платформасын толықтай қолдаймыз.

ACT-Accelerator өз миссиясын орындауы үшін оған саяси және қаржылық қолдау керек. Біз сондай-ақ серіктестер арасында еркін дерек алмасуға және интеллектуалды меншікті ерікті түрде лицензиядан өткізуге көмектесе аламыз. Қазіргі пандемиядан сабақ алып, болашақ індеттерге дайындалу үшін дағдарысқа қарсы шараларымыздың тиімділігін анықтайтын ұзақ мерзімді тәуелсіз әрі жалпылама бағалау қажет. Бұл процесте Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы негізгі рөлге ие.

Төтенше жағдайдың экологияға да әсері бар. БҰҰ-ның биылғы қарашада Глаз­года өтетін климаттың өзгеруі жө­нін­дегі конференциясына (COP26) дейін эко­номикамыздың тұрақтылығын арт­ты­рып, климаттың өзгеруіне қарсы іс-қи­мылды күшейтуіміз керек. 2021 жыл­дың басында әлемдегі парниктік газ қал­дықтарының 65 пайызын шығаратын елдер көмірқышқыл газы бойынша бей­тараптылық міндеттемесін мойнына алады деп күтіліп отыр. Барлық ел үкіметі, кәсіп­орындар, қалалар мен қаржылық меке­мелер Париж келісіміне сәйкес атмос­ферадағы CO2 көлемін нөлге дейін төмендету жөніндегі ғаламдық коали­цияға қосылып, нақты жоспарлар мен саясатқа көшуі тиіс.

Пандемия Екінші дүниежүзілік со­ғыстан кейінгі ең үлкен дағдарысқа әкеліп соқты. Қазір әлемдік экономиканы қалпына келтіруге басты назар аударылып отыр. Шын мәнінде, пандемия кедейлік пен гендерлік теңсіздікке қарсы жиырма жылға созылған күрес кезінде қол жеткен жетістіктерді жоққа шығаруы мүмкін. Теңсіздік әлеуметтік бірлікке нұқсан келтіріп, демократияға қауіп төндіреді.

Жаһандану мен халықаралық әріп­тес­тік, сөзсіз, миллиардтаған адамға кедей­­ліктен құтылуға көмектесті. Бірақ әлем халқының жартысына жуығы әлі де қиын жағдайда өмір сүріп жатыр. Көп елде кедейлер мен байлар арасын­дағы ал­шақтық үлкен, әйелдер әлі де тең мүмкін­дік­терге қол жеткізбеген. Адам­дардың көбі жаһанданудан пайда барына көз жет­кізгісі келеді.

Экономикамызға 1945 жылдан бе­рі болған ең қиын рецессияны еңсе­ру­ге көмектесу арқылы ережелерге негіз­делген, инклюзивті, тұрақты өсімнің қоз­ғаушы күші саналатын еркін саудаға басымдық беруді жалғастырамыз. Сон­дықтан Дүниежүзілік сауда ұйымын ны­ғайтып, экономиканы қалпына кел­тіру үшін халықаралық сауда әлеуетін толық пайдалануымыз керек. Сонымен қа­тар инновацияларға қолайлы жағ­дай қалыптастырып, экономикалық мо­дельдің қақ ортасына қоршаған ортаны қорғау, денсаулық сақтау және әлеуметтік стандарттар мәселесін қойғанымыз жөн.

Біз ғаламдық жағдайдың қалпына келгенін әлемнің әрбір азаматы сезінуіне ықпал етуіміз керек. Дамушы елдерге, оның ішінде Африка мемлекеттеріне қолдау көрсеткен жөн. G20 ұйымының Африкамен әріптестігі және Қарыз бо­йынша қызмет көрсетуді тоқтату бас­тамасы аясындағы Париж клубымен бірлескен іс-қимылдар жеткіліксіз. Бұл қадам мемлекеттердің қарызын азай­туға көмектеседі. Халықаралық валюта қорының резерві, Арнаулы иелену құқығы (SDRs) секілді халықаралық қаржылық құралдардың көмегімен олардың экономикасын тұрақты қаржыландыруға мүмкіндік береді.

Жаңа технологиялардың дамуы прог­ресс пен инклюзияның үлкен акти­віне айналып, қоғамның, экономика мен мемлекеттің ашықтығы мен тұрақ­ты­лығына әсер етіп, пандемия кезінде адамдардың өмірін құтқарып қалды. Бірақ әлем халқының жартысына жуығы, қыздар мен әйелдердің жартысынан көбі желіден тыс қалып, технологиялардың игілігін көре алмай отыр.

Жаңа технологиялардың негізгі бөлі­гі азаматтардың құқықтары мен бос­тан­дықтарын шектеу, араздық туғызатын ақпарат тарату және қауіпті қылмыстар жасауға қолданылуы мүмкін. Қазіргі бастамаларға сүйеніп, мүдделі тараптарды интернетті тиімді басқаруға тартып, деректердің қауіпсіздігіне кепілдік беретін ашық әрі еркін цифрлы орта қалыптастырған жөн. Экономиканы цифр­ландыру және зиянды салық бәсе­кесіне қарсы күрес мәселесін шешудің пайдасын бірінші кезекте халықтың назардан тыс қалған бөлігі көруі тиіс.

Денсаулық сақтау саласындағы дағ­дарыс миллиондаған баланың білім алуына кедергі жасады. Жалпыға бір­дей білім беру туралы уәдемізде тұрып, келер ұрпаққа негізгі білім мен дағ­дыларды, әртүрлі мәдениетті түсініп, сөз бостандығы мен көзқарас еркіндігін қабылдауды үйретуіміз қажет. Балалар мен жастар – біздің болашағымыз, сондықтан олардың білімі өте маңызды.

Аталған мәселелерді шешу үшін қолданылатын көпжақты қарым-қатынас – кезекті дипломатиялық тәсіл ғана емес. Бұл – халықаралық қарым-қатынас құрудың әріптестік, заң үстемдігі, ұжымдық әрекет және ортақ принциптерге негізделген ерекше әдісі. Өркениетіміз бен құндылықтарымызды бір-біріне қарсы қойғанша, өзара ерекшелігіміз бен Адам құқықтары жөніндегі жалпыға ортақ декларацияда көрсетілген дүниелерді құрметтеп, инклюзивті көпжақты қарым-қатынас құруымыз қажет.

Covid-19 пандемиясынан ке­йін­гі әлем бұрынғыдай болмайды. Бұл мә­се­лелерді шешу үшін Париж бейбіт­шілік форумы секілді әртүрлі талқы­лау алаңы мен мүмкіндікті пайда­ланған жөн. Сондықтан саяси, экономи­калық, діни, интеллектуалдық сала көш­бас­шыларын ғаламдық талқылауға қатысуға шақырамыз.

Эммануэль МАКРОН,

Франция президенті,

Ангела МЕРКЕЛЬ,

Германия канцлері,

Маки САЛЛ,

Сенегал президенті,

Антониу ГУТТЕРИШ,

БҰҰ Бас хатшысы,

Кристалина ГЕОРГИЕВА,

Халықаралық валюта қорының басқарушы директоры,

Шарль МИШЕЛЬ,

Еуропалық кеңес президенті,

Урсула фон дер ЛЯЙЕН,

Еуропалық комиссия президенті

Copyright: Project Syndicate, 2021.

www.project-syndicate.org