Ауылды жаңғыртуға бастайтын маңызды қадам

Тұрғындар жергілікті бас­қару органының басшысын тіке­лей сайлай отырып, өздері ауыл болашағын сеніп тапсыра алатын тұлғаны таңдайды. Яғни мажоритарлы сайлау жүйесі көп­те­ген ауылдағы түйткілді мәсе­ле­лердің түйінін тарқатады деген сенім бар. Жергілікті халық талапты, үдеден шығатын, ел сенетін әкімді таңдау арқылы өзінің талап-арызын да айқын, ашық айта алатын болады. Мұндай сай­лау жүйесі бір жағынан әкім болғысы келетін үміткерге де зор жауапкершілік арқалатады. «Уәде – Құдай сөзі» болған соң, кандидат серттен таймауға, сенімнен шығуға ұмтылады. Себебі ауыл әкімі атану – саяси қызметтің алғашқы баспалдағы десе де болады. Ауылда абырой жинап, айтқа­нын адамдар қолдап тұрса, алда әлі де талай биік бар.

Екінші жағынан, ауыл әкім­дерін тікелей сайлауға азаматтық қоғамды дамытудың, адамдардың белсенділігін арттырудың жолы деп те қарауға болатын секілді. Неге? Себебі тұрып жатқан елді меке­нінің гүлденгенін қалаған азамат сайлаудан да, сайлаудан ке­йінгі ауыл тағдыры таразыла­натын түрлі жиындардан да қал­майды. Яғни азаматтық ұстаны­мы, жауапкершілігі жоғары тұр­ғындар қалыптасады деген сөз.

Үшіншіден, мұндай сайлауға үміткер ретінде қарапайым азамат та, белгілі бір партияның өкілі де түсе алады. Ең бастысы – ел сенімінен шығып, адал қызмет ету. Сондықтан бұл саяси дода кезінде партия өкілдері де қарап қалмайтыны анық. Өкілінің өзі де, сөзі де өтімді болуы үшін елі­­­міздегі саяси партиялардың жар­­ғақ құлағы жастыққа ти­мей­тін кезең жақын. Бұл да аза­маттардың белсенділігін арттырып, сайлауға қан жүгіртеді.

Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев бұл бастаманы сонау 2012 жылы «Әлеуметтік-экономикалық жаң­ғырту – Қазақстан дамуының бас­ты бағыты» Жолдауында көтеріп: «Жергілікті өзін өзі бас­қаруды жетілдіріп, барша жер­гілікті даму мәселелерін шешуге азаматтардың қатысуын ке­ңей­ту аса маңызды», деген бола­тын. Тіпті сол жылдың 1 шілде­сіне дейін Үкімет Жергілікті өзін өзі бас­қаруды дамыту тұжы­рым­да­масы  жобасын да  әзірлеген. Ара­ға бір жыл салып, 2013 жы­лы еліміздегі елді мекендерде саяси дода басталды да кетті. Бұдан соң, араға тағы төрт жыл салып, 2017 жылы аудандық ма­ңы­зы бар қалалардың, ауылдық округ­тердің, ауылдық округтің құра­мына кірмейтін кенттер мен ауылдардың әкімдері сайланды. Ресми мәліметке сәйкес сол кездегі сайлау науқанында ауыл әкіміне 4059 кандидат ұсынылып, олардың 3951-і тіркеуден өтіп, 1416 ауыл әкімі сайланыпты.

Содан бері не өзгерді, дәлірек айтсақ, нені өзгерткіміз келіп отыр. Айтайық, бұған дейін ауыл әкімі тек жанама дауыс беру арқылы, яғни жергілікті мәслихат депутаттарының шешімі ар­қылы сайланып келген болатын. Бұ­дан былай ауыл басшысын ха­лық тікелей дауыс беру арқылы анықтайды. Өзгеріс сол «жанама» мен «тікелей» сөздерін­де ғана болғанымен, бұрынғы мен бүгінгі сайлаудың екі арасы жер мен көктей. Осылайша, өткен жылы Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев «Жаңа жағ­дайдағы Қазақстан: іс-қи­мыл кезеңі» Жолдауында дәл осы «Жер­гілікті өзін өзі бас­қару­­ды же­тілдіру» мәселесін тағы көтеріп, ортаға орамды ой тастаған.

«Мемлекеттік биліктің бар­лық дерлік институтын реформалау керек. Жаңғыртудың не­гізгі мақсаты – тұтас мем­ле­кеттің тиімділігін арттыру. Егер азаматтарымыздың әл-ауқатын шын мәнінде жақсартқымыз келсе, олардың өздерін осы іске белсенді түрде тартқан жөн. Алдағы саяси реформалардың бар­лығы халықты мемлекет бас­қару ісіне кеңінен қатыс­тыруға бағытталуы керек. Мысалы, қо­ғам­дық пікір сауалдамалары ауыл әкімдерінің сайлау арқылы қыз­метке келуіне қатысты сұра­ныстың артқанын көрсетіп отыр. Бұл маңызды қадамды жан-жақты ойластырып, дәйекті түрде жүзеге асырған жөн. Мұндай жүйенің қалай жұмыс істейтінін нақты білуіміз керек. Алайда бұл мәселенің шешімін кейінге қалдыруға болмайды. Келесі жылы бірқатар ауылдық округ әкімінің өкілеттік мерзімі аяқталады. Ауыл әкімдерінің тікелей сайлауын өткізуге болады деп ойлаймын. Жергілікті билік өкілдерінің сайланбалы болуымен қатар, мемлекеттік басқару деңгейлері арасындағы құзыреттерді бөлу және жер­гі­лікті өзін өзі басқару ісін ай­қын­дап алуымыз қажет», деген болатын ел Президенті.

Мемлекет басшысының сөзі назардан тыс қалған жоқ. Осы жыл­ғы 20 мамырда Сенатта «Қа­зақ­­стан Республика­сын­дағы сайлау туралы» Қазақ­стан Рес­публика­сы­ның Конститу­ция­лық заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Конституциялық заң жобасы қаралып, қабылданды. Оған кеше Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев қол қойып, маңызды бастаманың алғашқы нақты қадамы жасалды.

Депутаттардың айтуынша, ауыл әкімдерін сайлау сая­си бәсекелестікті күшей­тіп, қо­ғам­ның азаматтық белсенділігін арт­тырады және «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжы­рым­дамасын толығымен іске асыруға ықпал етеді. «Қабылданған заң азаматтардың ауыл әкімін сайлауына қатысуға мүмкіндік береді. Бұл өз кезегінде тұрғындардың жергілікті басқару құрылымын нығайту ісіне араласуларын қам­та­масыз етеді. Қазіргі таңда елі­мізде 2 345 ауыл әкімі жұмыс істейді. Заң күшіне енген­нен кейін осы жылдың екін­ші жарты жыл­дығында 836 әкім­ді тікелей дауыс беру арқы­лы сайлау мүм­кіндігі туады. Әкім­дердің төте сайлануы жергі­лікті мемлекеттік басқару ор­ган­дарының халықтың қажетті­ліктері мен проблемаларын назар аудару мүмкіндігін арт­тыруға ықпал етеді», дейді сенатор Сұлтанбек Мәкежанов.

Осылайша, биыл ауылдық әкімдіктерде бірқатар өзгеріс болғалы тұр. Ал саяси науқанға барлығы 1 млн 250 мың сайлаушы қатысады деген болжам бар. Алда ауқымды жұмыс тұр. Ең бастысы – әкімдер сайлауы әділ әрі ашық өтуі тиіс.