Электронды коммерция: қаржы қайда кетіп жатыр?

Әрине, мұны жақсы жаңа­лыққа балаймыз. Ақша айналымы артты. Азаматтардың онлайн сауаты көтерілді. Алайда жа­қында бір қызық дерек шықты. Былтыр мамыр айынан бері қазақ­стандықтар негізінен ресей­лік интернет-дүкен тауарларын сау­далай бастаған. Сатылым саны 23-ке, ал орташа чек 10 пайызға – 12 176 теңгеге бір-ақ өскен.

«Пандемия Қазақстан тұр­ғын­­дарының интернеттегі тө­лем көлемін арттырды. Айна­лым 2019-2020 жылдармен салыс­тырғанда 35 пайызға артты. Не­гізінен «телевидение», «интернет және IP-телефония» және «франшиза» санаттары бойынша сатылым деңгейі артқан», деп жазады ЮKassa сарапшылары.

Бұған қарап қазақстан­дық­­­тардың көбіне гаджет пен тұрмыстық техниканы, сонымен қатар тамақ өнімдерін, спорт пен туризмге арналған тауарларды, автобөлшектер мен аксессуарларды көптеп сатып ал­ғанын байқаймыз. Сондай-ақ қазақстандықтар киім, аяқкиім, аксессуар, косметика, парфюмерия, кәдесый және балалар тауарларына да белсенді түрде онлайн тапсырыс берген. 2021 жылдағы әзірге ең үл­кен орташа чек – 56 659 теңге. Аталған сатылым туризм санаты бойын­ша жасалған. Ресейлік ин­тернет-дүкендердің клиенті болу тұр­ғысынан Қарағанды, Нұр-Сұл­тан, Шымкент, Семей, Ал­маты қалалары көш бастап тұр.

Аз уақыт бұрын осы саланың жәй-күйін әдейілеп зерттеген PwC былтыр онлайн-тапсырыс деңгейінің 20, ал орташа чектің 52 пайызға өскенін айтып еді.

«Доллармен жасалған на­рық көлемі де 2019 жылмен салыс­тырғанда 72 пайызға өсті. Бұл теңгенің құнсыздануымен байланысты. Офлайн дүкен­дерден барып тауар алудың мүм­­кін болмауы нарықтағы ой­ын­шылардың өз платформа, сер­вис, төлем про­­цесін және жет­кізу қызметін дамы­туына сер­пін берді. Бұл жағ­дай өз ке­зегінде тұтынушылар тарапынан сенімнің артуына және электронды коммерцияның ерек­ше қарқынмен дамуына әсер етті», делінген зерттеу мәтінінде.

Сондай-ақ телефон арқылы жасалған онлайн сатылым кө­лемі де 2019 жылғы 80 пайыз­дан 2020 жылы 88 пайызға дейін жоғарылаған. Ресей ин­тер­нет-дүкендерінің саудасын қазақ­стандықтардың қыздырып жат­қанын айттық. Жақында Пе­тер­бург халықаралық эко­но­­ми­калық форумы өтіп, онда 2030 жылға Еуразиялық эко­но­ми­калық одақтағы (ЕАЭО) элек­трон­ды сауда үлесін арттыру жайы сөз болды. Сөз басындағы дерек пен бұл әңгіменің бір-бірімен қаншалықты байланысы бар, алдыңғысы соңғысының же­місі ме, ол жағын білмедік. Десе де шенділердің кейбір сөзін кел­тіріп өтейік. Еуразиялық эко­но­микалық комиссияның (ЕЭК) мә­лімдеуінше, одақ аясында онлайн сауда дамуы үшін алдымен са­лық төлеу, логистика және тұ­тынушылар құқығын қорғау сияқ­ты мәселелерді шешіп алу керек.

«Бізге электронды коммер­цияның бірыңғай нарығын қа­лыптастыру және дамыту өте маңызды. Алайда бұған деректер алмасудың ұлттық стандарттары, төлем жүйелері кедергі кел­тіруде. Одақта ондай барьер­лер болмауы тиіс. Мүдделі тараптар кейбір тауарлардың нарықтағы танымалдылығын жасанды түр­­де арттырып, басқаларды ығыс­тырғысы келеді. Комиссия на­рықтағы үстем жағдайын асыра пай­даланды деп айыпталған қы­тайлық Alibaba компаниясына ұқсас жағдайды болдырмауға ниетті. ЕАЭО-да электронды коммерция үшін ешқандай дискриминациясыз ашық орта құруға барлық мүмкіндік бар», дейді ЕЭК сауда министрі Андрей Слепнёв.

Материалды әзірлеу барысында ресейлік Ozon интернет-дүкенінің де қазақстандық на­рыққа шығуды жоспарлап отыр­ғаны жайлы оқып қалдық. Бұған дейін компания Беларусь елінде «Озон Рокет Бел» операциялық компания­сын тіркеген. Олар ал­дағы бес жылда ТМД-ны жау­лау­ды мақсат тұтып отыр екен. Қа­зіргі кезде бұл интернет-алаң­қайда 20 санат бойынша 11 млн-ға жуық тауар түрі ұсы­нылады.

Интернетте шекара жоқ десек те оның да өзіндік террито­риясы мен дербестігі болуы ке­рек екенін бағамдаймыз. Ре­сейлік интернет-дүкеннен тауар алу – ақшаңды Ресейге жі­беру. Қазақстандықтардың онлайн төлем қабілетінің арта түс­кеніне қуана отырып, ендігі ке­зекте өзіміздің өндірушілер мен сатушылар электронды алаң­қайда белсенді бола түссе екен дейсің. Әйтпесе, Еуразиялық эко­номикалық комиссия бас­шыларының бірыңғай орта құ­рамыз деп, электронды сауда алаңын да ортақ «базарға» айналдырамыз деп белсенуі бізге онша жағып отырған жоқ.