Ел тарихында алғаш рет тікелей дауыс беру арқылы ауыл әкімдерін халық сайлағалы отыр. Ауыл тұрғындары үшін ауыл әкімінің өздеріне жақын адам болғаны өте маңызды. Себебі ауылдың тыныс-тіршілігін бұрыннан білетін адамның әкім болуы – жұмысты жандандыратыны сөзсіз.
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев ауыл әкімдерін сайлаудың маңызды екенін атап өтті. «Осы оқиғаны еліміздің тарихындағы айтулы белес деп айтуға болады. Негізі, бұл – біз үшін стратегиялық мәні айрықша міндет. Азаматтарымыз тұңғыш рет жергілікті атқарушы биліктің басшысын тікелей сайлау мүмкіндігіне ие болмақ. Біз бұған біртіндеп, жоспарлы түрде келдік», деген Президент халықтың 40 пайыздан астамы ауылда тұратынына тоқталып, бұл саяси іс-шара ең алдымен ауыл тұрғындарының мүддесі үшін жасалып жатқанын атап айтқан еді.
Әкімдер сайлауы шілденің соңғы онкүндігінде өтпек. Елде 700-ден аса ауылдық округ әкімі, ал Сыр өңірінде 40 ауылдық округ әкімі тұңғыш рет халық сайлаған әкім ретінде тәуелсіз ел тарихында қалмақ. Дегенмен әкім болу бар, халыққа жақын болу тағы бар. Сайланғаннан соң, сайлаған халықтың үмітін ақтап, елге қызмет етудің жөні бөлек.
Ауыл әкімдеріне қойылар талап та, жауапкершілік те жоғары. Сайлау заңында атап көрсетілгендей, әкім сайлауына жасы 25-тен асқан, жоғары білімді және кемі бір жыл мемлекеттік қызмет атқарған немесе мемлекеттік органға жатпайтын ұйымда кемі екі жыл жетекші болып істеген азамат қатыса алады. Заңға сәйкес, үміткерлерді ұсынудың үш түрлі жолы көрсетілген. Бірінші, саяси партия ұсынады. Партия бір сайлау округінде бір ғана кандидат ұсынуға құқылы. Екінші, дауыс беруге құқығы бар тиісті округ сайлаушыларының жалпы санының кемінде 1 пайызынан қол жинау арқылы өзін өзі ұсынуға болады. Үшінші, ұсыну аяқталатын күні екіден кем кандидат ұсынылса, аудан әкімі ұсына алады.
Ауыл әкімдерін сайлауды саясаткерлер біраздан бері ұсынып жүргенімен, халық үшін әкімді сайлау елеулі жаңалық болғаны рас. Дегенмен бұрын-соңды сайлауларға қатысып жүрген қоғам бұл қадамға дайын деп есептеймін. Халық арасында қоғамдық саяси зерттеу институтының жүргізген сауалдамасына қатысқандардың 60 пайызы сайлауға баруға дайын екенін білдірсе, 23 пайызы әлі нақты шешім қабылдамағанын айтқан. Сауалдамаға елдегі 134 ауылдан 2936 тұрғын қатысқан.
Осы орайда сайлау талабы бойынша үміткердің мемлекеттік қызметте тәжірибесі болуы кейбір мемлекеттік қызметте жұмыс істемеген, іскер ауыл азаматтарының бағын сынауға кедергі келтірмес пе екен деген ой туындайды.
Тағы бір маңызды мәселе бюджетке келіп тіреледі. Әр әкім өз ауылына тиісті бюджет болғанын қалайды. Ақша болмаса, мәселе де шешілмейді. Әр ауылдың сыртқа көрінбейтін проблемасы бар. Қажеттіліктің көпшілігі ауылдың өз бюджеті арқылы шешілетін болса, мемлекеттік қызметте тәжірибесі бар мықты азаматтар ауыл әкімі болуға да қызығушылық танытуы бек мүмкін.
Иә, халық сайлаған әкімдерге артылар жауапкершілік те жеңіл болмайды. «Әкімдер – биліктің әрбір елді мекендегі тікелей өкілі. Жұрт олардың қызметіне қарап бүкіл мемлекеттік басқару жүйесінің тиімділігін бағалайды. Сондықтан тиімді мемлекет және әділетті қоғам талаптарына сай болу үшін алдағы сайлауды дұрыс ұйымдастыру өте маңызды», деді Мемлекет басшысы.
Бюджет тақырыбы алдағы уақытта талқыланып, түйінді мәселелер шешімін табады деген ойдамын. Бұл сайлау қоғамға жаңа леп әкелері сөзсіз. Тіпті сайлау нәтижелі болып жатса, келешекте аудан әкімін, облыс әкімін сайлау жұмыстары да жүйеленуі мүмкін. Бұрын-соңды сайлау жүйесінде жинақталған жұмыс тәжірибеме сүйене отырып, біз демократиялық ел болғандықтан, сайлау жұмыстарын елімізде дамыту қажет деп есептеймін. Халық үніне құлақ асатын мемлекет ауылдан бастау алатын болса, мұның өзі еліміздің демократиялық жолмен одан әрі дамуы үшін қажет үлкен тәжірибе болмақ.
Абайбек ЖҮНІСОВ,
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университетінің проректоры