Оқушының қолын ұзартқан мұғалім

Мирастың анасы Алма Ма­­ха­нова да баласы оқитын мек­тепте мұғалім болып ең­бек етеді. Ол 2020 жылы «Қа­зақстан ұстазы» ұлттық бай­қауына қаты­сып, 1,5 млн теңге көлемінде сыйлық ұтып алады. Сол сыйлықтың ішін­де 3D принтер де болды. А.Ма­ха­нова осы сый­лығын физи­ка пәнінен сабақ бе­ретін әріп­тесіне ұстатып, педагогтің тех­­никаға, бағдарламалауға әуес екенін біліп, одан баласына протез жасап бе­руін сұраған. Қатардағы мектеп мұ­ға­лімі бұл өтініштен бас тарта алма­­ды. Әре­кеттеніп көрді. Білімін сал­ды. Зерт­теу жүргізді. Тәжірибе жа­са­ды. Нәтижесінде, протез жасап, бала­ның қолын ұзарт­ты. Оқушыға жаңа мүм­­кіндік сыйлаған ұстаз – «Тәуел­сіздік ұрпақтары» байқауының «Ғы­лым» аталымы бойынша же­ңім­­­пазы Бақытәлі Дәулешяр болатын.

«Бұл – биомеханикалық протез. Онымен бала заттарды ұстап, бір жерден екінші жерге тасып, көтеріп, есік­ті ашып-жаба алады. Жобамды іске асыруға себепші болған Мирас 4 жасын­да электрлі еттартқышқа байқаусыз­да қо­лын сұғып алып, 4 саусағынан айырылған. Оған көмектескім келді. Анасының өтінішін жерге тастай алмадым. Протезбен баланың түрлі әре­кеттерді іс­тей алғанын көргенде одан әрі шабыттандым. Осы жобамды әрі қарай жетілдіру үшін «Тәуелсіздік ұрпақ­тары» байқауына ұсындым. Бай­қауда қаншама қарапайым жас өз идеясын іске асыруға мүмкіндік алды. Соның ішінде өзім де болдым. Енді байқауда берілген грант арқылы жобамды жетілдіремін. Қазір жасаған протезімде 5 саусақ бірден қозғалады. Ал грант­тан­ ал­ған­ қаражатқа бұлшық ет пен жүйке жүйесі ар­­қы­­лы әр сау­сағын бө­лек-бөлек, же­ке-жеке қоз­ғалта ала­тын­­дай жағ­дай­ға жет­кізуді жос­пар­лап отырмын», дейді кейіпкеріміз.

Б.Дәулешяр протез жасау барысында біраз кедергілерді өткерген. Соның ішінде ба­ла­ның қол өлшемін алуда қиын­дықтар кездесті, оны жеңу үшін бір жұмысты бірнеше рет істеуге тура келген көрінеді. Одан кейін 3D принтерді программалап, протездің моделін жасау да оңайға соқпаған. Бұған қоса протезге керек плас­тикті де ұзақ іздепті. Жоба ав­торының айтуынша, қа­зір­гі жа­саған материалынан да жұмсақ түрі табылғанда бұдан да иілгіш болатын еді. Жо­бадан бір нәтиже шығару үшін күніне 4-5 сағаттан 2 ай бойы тынымсыз осы іспен айналысқан.

«Биомеханикалық протез 3D принтерге FreeCAD, CUR бағдарламасын енгізу арқылы жүргізілді. Оның құра­мы қатты және жұмсақ плас­тиктен құйылған. Протез үш бөліктен тұрады: 1 – білезікті ұстайтын бөлігі; 2 – қол­дың негізгі бөлігі; 3 – саусақтар. Әр сау­сақтың арасы жұмсақ майысатын пластиктерден жасалған буындар арқылы қосылады. Саусақтардың ішінен тар­тылған жіптің көмегімен бі­лезікті тө­мен басқанда сау­сақтар бүгілу нәти­жесінде зат­тарды ұстауға, іс-әрекет жа­­сауға жағдай жасалынып,­ спортпен айналысуға да мүм­кін­дігі кеңейді. Бола­шақта қо­лының саусақтары мен буын­дары жоқ басқа да мүгедек жан­дарға медициналық сараптамадан өткен зиянсыз, қатты және жұмсақ пластиктерден моделін жобалап, биомеханикалық протез жасауды жоспарлап отырмын. Және оның қолдану аясын кеңейтіп, яғни қолдың буындары және аяғы, тобық, тізе буындары жоқ жандарға арнап та шығару ойда бар. Осы қарқынмен протездер жасалса, жылына 25-30 мүгедек жанды протезбен қамтамасыз етуге болады», дейді Б.Дәулешяр.

Өнертапқыштың зерттеуі­не қара­ғанда, оның дайында­ған протезі басқа елдердегі өнім­дер­ден 2-3 есе арзан жә­не сапасы жоғары. Мәселен, Ресейде бір протез 800-900 мың теңге тұрады, ал бұл жобада бір биопротездің құны 300 мың теңгеге бағаланып отыр. Әлеуметтік маңызы зор жобаны дамыта түсу үшін автор Arduino процессоры көмегімен импульстық нерв пен бұлшық­етті қосатын ақылды робот-протез шығаруды жоспарлап отыр. Ал бұл жоспарын іске асыруға шетелден бөлшектер мен материалдар алу керек. Осы ойға алғаны орындалса, өнімі саусақтарынан айырылған жандарға демеу, ел қатарлы өмір сүру­ге мүмкіндік, қарапайым халыққа қол­жетімді болар еді. Сұраныс көп, себебі саусағынан айырылған балалар мен жасөспірімдерге екі жыл сайын протезді ауыстырып отыру қажет.

Өнертапқыш мұғалім мек­тебін бұдан басқа да жобаларымен алға сүй­реп келеді. Мек­теп­тің қоңырауы өз уақытында сыңғырлайды, оны қосып-өші­ріп отырудың қажеті жоқ. Бұл да – мұғалімнің еңбегі. Осыған қоса педагогтің ізденісінен ту­ған қараңғыда өзі жанып, та­биғи жарық түскенде өз беті­мен өшетін шам, алыстан бас­қару арқылы өздігінен ашылып-жабылатын қоқыс шелек те көптің қызығушылығын ту­­ды­рып, сұранысқа ие болып жатыр.

Кейіпкеріміз Қазақстан ин­женерлік-техникалық уни­вер­ситетін, одан кейін Абай атындағы Қазақ ұлттық педа­го­ги­калық университетін физика пәні­нің мұғалімі бойынша бітірген. Әсет Бейсеуов атындағы орта мектепте 5 жыл­­­­­­ға жуық жұмыс істеп ке­леді. Қа­ра­­­­па­йым мектепте де ғылыммен, өнер­­табыс­пен, зерт­теумен айналысуға бола­ты­­нын айтады. Айтпақшы, был­тыр бір сы­ныптағы 25 оқу­­шының бақандай 20-сы Ұлт­­тық бірыңғай тестілеуде фи­­зи­­ка­ны таңдаған. Оның сырын да мұға­лім­нің тынымсыз тір­лігінен іздеріміз анық.

«Педагогтер де ғылыммен, зерттеумен айналысып, лайық­ты нәтижелер көрсете алады. Бұл үшін бар болғаны өз кәсі­бін, соның ішінде өз пәнін шын жақсы көруі керек. Барлығы демеймін, бірақ мұғалімдердің көбі жалақы үшін ғана жұмыс істейді. Өзін осы салада дамытып, кәсібилігін көтеріп, ізденіп, жаңалықтар ашып, жетілдіруге тырыспайды. Бір сызықтың шеңберінен шыққысы келмейді. Шын мә­нінде қаншама мүмкін­дік бар. Бекітілген оқу бағдар­ла­масымен ғана шектеліп қалады. Онда ешқандай даму бол­майды. Әріптестерімді білім беру саласының қай са­тысында еңбек етсе де зерттеумен, ғылыммен, өнер­табыспен шұғылдануға ша­қырамын. Әрқайсымыздың мұн­дай әрекетіміз сапалы білім мен өмірге ең қажет құн­дылықтарды, дағдыларды игер­ген ұрпақ қалыптастыруға тың серпіліс береді», дейді Б.Дәулешяр.