Жұмысшылардың құқығы лайықты қорғалуға тиіс

Конвенция толық емес жұмыс уақыты бойынша еңбек ететін қызметкерлердің құқықтары толық жұмыс күні бойынша жұмыс істейтіндермен тең болуын қам­тамасыз етуге арналған. Соған байланыс­ты қазақстандықтарды әлеуметтік қор­ғау­ды күшейту мәселесіне басымдық бері­леді.

Заң жобасы жөнінде Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Серік Шәпкенов баян­­дама жасады. Ве­домство басшы­сының айтуынша, құжат 2019 жылғы 18 қазанда Қазақстан Рес­публикасының халықаралық шарттар мәселелері жөніндегі ведомствоаралық комиссияның 40-отырысында қолдау тапқан. «Толық емес жұмыс уақыты жағ­дайындағы жұмыс туралы конвенция 1994 жылғы 24 мау­сымда Халықаралық еңбек ұйы­мының Бас конференциясында қабылданды. Конвенция толық жұмыс уақытында жұмыс істейтін жұ­мыс­керлердің құқықтары сияқ­ты толық емес жұмыс уақытында жұмыс істей­тін қызметкерлердің құ­қықтары мен мүд­делерін қорғау мәселелерін реттейді. Олар­ға ұжымдық келіссөздер жүргізу құқығы, еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау, ананың құқығын қорғау, жыл сайын­ғы ақылы демалыс беру, еңбек және жұмыспен қамту саласында кемсіту­шілік­ке жол бермеу кіреді», деді министр.

Осы Конвенция қызметкерлер мен кәсіпорындардың жекелеген санаттарын қоспағанда, экономикалық қызметтің бар­лық саласына қолданылады. Өз кезегінде Еңбек кодексінде жұ­мыс­керлердің жекелеген санат­тарының еңбегін құқықтық рет­теудің ерекшеліктері қарас­ты­ры­л­ған. «Ұлттық статистика бю­росының мәліметтеріне сүйенсек, 2021 жылдың 4-тоқсанында әр­түрлі салалардағы 470 мыңға жуық қызметкер толық емес жұмыс уақыты режімінде жұмыс істеді. Олардың жартысына жуығы аптасына 20 сағаттан аз уақыт жұмыс істеді. Олардың көпшілігі ауыл шаруашылығы, білім және өнеркәсіп салаларына тиесілі», деді С.Шәпкенов.

Конвенцияға сәйкес, «толық емес жұмыс уақытында жұмыс істейтін» термині толық жұмыс уақытында жұмыс істейтін және салыстырмалы жағдайда жұмыс істейтін қызметкердің жұмыс уақытының қалыпты ұзақтығынан аз жұмыс істейтін жұмыскерді білдіреді.

Сондай-ақ олардың негізгі жалақысы осы әдіспен есептелетін қарапайым қызметкерлердің негізгі жалақысынан кем болмауы тиіс. Өз кезегінде Конвенция аясында ұлттық еңбек заңнамасында қызметкерлерге еңбекақы төлеу саласындағы мемлекеттік ке­піл­діктер қарастырылған.

Бұдан бөлек, толық емес жұмыс уақытында жұмыс істей­тін қызметкерлерге арналған әлеу­мет­тік қамсыздандыру жүйелері толық жұмыс уақытында жұмыс істейтін қызметкерлерге ұқсас болуы тиіс. Бұл шарттар жұмыс уақытының ұзақтығына, жарналарға немесе кірістерге пропорционалды түрде анықталуы мүмкін.

Еңбек және әлеуметтік салаға қатысты заңда толық емес жұмыс уақытында жұмыс істейтін қыз­мет­керлердің құқықтарын шекте­мейді. Атап айтқанда, міндетті әлеу­меттік сақтандыру жүйесінен табысты жоғалту бойынша тө­лем қызметкердің орташа ай­лық сақтандырылған кірісінің мөл­шеріне және оның жүйеге қаты­су өтіліне тікелей байланыс­ты. «Бұл Конвенция толық емес жұ­мыс уақыты бойынша еңбек ететін азаматтардың мүдделерін қорғауды көздейді. Олардың жала­қы алуға, сондай-ақ еңбек қауіп­сіздігі мен гигиенасына, әлеу­меттік қамсыздандыруға, жыл са­йынғы ақылы немесе ауруы бойынша демалысына қатысты құ­қықтарын қорғайды. Алдағы уа­қытта Конвенция бұл бағыттағы ха­лықаралық стандарттарды елі­мізде одан әрі енгізуге қызмет ете­ді деп сенеміз», деді Мәулен Әшім­баев.

Сонымен қатар отырыс барысында сенаторлар депутаттық сауалдарын жолдады. Мұрат Бақ­тиярұлы елдегі мелиоративті қызметті заңнамалық тұрғыдан же­тілдірудің, суармалы егінші­лік­пен айналысатын шаруаларды қол­даудың, сондай-ақ фермер­лер­ге несие беру ресімдерін жеңіл­детудің маңызын атап өтті.

Премьер-Министрдің атына жолдаған сауалында сенатор Мұрат Бақтиярұлы аграрлық сала еңбеккерлерін қаржылай қолдауды күшейту үшін Қазақстанда ауыл шаруашылығы банкін құруды ұсынды. Депутаттың пікірінше, ол қазіргі таңда аса қажет салаға айтарлықтай қолдау көрсетер еді.

Бұл мәселе жақында сенатор­лардың Қызылорда облысына барған жұмыс сапары кезінде көтерілген болатын. Диқандар аймақтағы негізгі аграрлық дақылы күріш екенін айта келіп, осы дақыл облыста ішкі нарық сұранысының 80 пайызына дейін қамтамасыз ететініне тоқталды. Алайда жыл өткен сайын жұмыс істеу қиындай түседі. Аудандағы суармалы жерлердің жағдайы өте нашар, суармалы жерлерде су құбыры мен кәріз жүйесі тиісті қаржыландырудың жоқтығынан уақытында тазартылмайды. Бұл құ­бырлардың қоқысқа толып кетуіне және шамадан тыс тұзда­нуға әкеледі. «Дамығын елдерде 1 текше метр суға 4-6 кг ауыл шаруашылығы өнімі өндірілсе, бізде небәрі 0,4-0,8 кг, яғни 6 есе аз өндіріледі. Ал дамыған елдерде 1 кг өнім өндіруге 160-400 литр су жұмсалса, бізде 1200-2500 литр су жұмсалады. Демек, еліміздегі суармалы жерлердің гидромелиоративтік жағдайы қанағаттанарлықсыз жағдайда. Бұл Үкімет тарапынан назар ау­да­­р­арлық мәселе», деді депутат.

Минералды тыңайтқыштардың қымбаттығы да бөлек бір проблема. Биыл олардың бағасы өткен жылмен салыстырғанда 2,5-3 есе өсті. Бұл салада делдалдар ма­ңыз­ды рөл атқарады, соның салдарынан өнімнің құны едәуір өсіп кетеді.

Депутат осыған байланысты «Мелиорация туралы» заңды қабылдау қажеттігін атап өтті. Ол заңда мемлекеттік органдар мен жер пайдаланушылардың жер­ді мелиорациялау жөніндегі жауап­кершілігі нақтылануы тиіс. Депутат сонымен қатар елі­мізде ауыл шаруашылығы бан­кін ашу қажеттігіне де назар аудар­ды. «Біздің ауыл шаруа­шылы­ғы өндірушілері Еуразиялық эко­­но­микалық одаққа енген Ресей, Беларусь елдерінің ауыл шаруашылығы тауарларын өн­дірушілерімен бәсекеге түсе алмай отыр. Өйткені бұл елдер­дің шаруаларының жері мен мүл­кін кепілдікке алып, ұзақ мер­­зімге арзан несие беретін, бөлім­шелері барлық аудандарда ор­на­ласқан Агробанктері жұмыс іс­тейді. Осы кезге дейін Парла­мент қабырғасында осындай арнайы мамандандырылған ауыл­ша­руа­шылық банкін ашу мәселесі бірнеше рет көтеріліп, бірақ ше­ші­мін таппай келеді. Елімізде мұ­ның оң шешілуін бүкіл шаруа­лар күтіп отырғанына назары­ңызды аударғымыз келеді», деді сенатор.

Үкімет басшысына жолдаған сауалында Әбдәлі Нұралиев атмос­­фералық ауаның ласта­нуы­на назар аударып, еліміздегі эко­логиялық проблемаларды ке­шенді түрде шешу­ге бағытталған іс-шараларды іске асы­рудың тиім­ділігін артты­рудың маңызды екеніне тоқталды.

Депутат қалалардағы эколо­гияның нашарлауы адамдардың өмір сүру сапасы мен ахуалына теріс әсер ететінін атап өтті. Экологтер қалаларда атмос­фераның жоғары деңгейде ласта­нуы салдарынан құрбан болатындар жылына орта есеппен 2 па­йызға көбейіп бар жатқаны жайында деректер келтіріп отыр. Ал үш жыл ішінде қатерлі ісікке шалдыққан науқастар саны 14 пайызға өскен. Әсіресе, респуб­ликалық маңызы бар және өнер­кәсібі бар қалаларда жағдай нашарлап барады. Сенатор осыған байланысты өзінің депутаттық сауалында жағдайды жақсарту үшін жұмысқа қарқын беру қажеттігін айтты. «Қазақстан  Париж келі­сіміне орай 2030 жылға қарай пар­никтік газдардың шығарылуын 15 пайызға қысқартуды міндетіне алған. Есепті кезеңде нысаналы индикаторлардың орындалмауына байланысты экология мəселелерінің «Жол қарталары» пысықталып, нақтылануы керек және іс-шаралардың нәтижелі жүзеге асырылуы тиіс деп санаймыз. Сондай-ақ қазіргі уақыт­та Қазақстан көміртекті бейта­раптанудың 2060 жылға дейінгі док­тринасымен жұмыстар жүргі­зуде. Бұл ел мүддесі үшін, таби­ғатқа және климатқа ұқыпты қа­раудың негізін қалауы керек», деді сенатор.