Финляндия НАТО құрамына енеді, ал Швецияның жоспары қандай?

«Борис Джонсонның Финлян­дия мен Швецияға Ұлыбритания атынан жолдаған қауіпсіздік туралы жазбаша кепілдемесі НАТО құрамына кіру мақсатында жасал­ған үгіт-насихаттан да асып түс­ті», дейді швед сарапшылары. Сол­түстік Еуропа бойынша Атлан­та ке­ңесінің директоры Анна Вис­лан­дер Борис Джонсонның қол қойған құжаты халықаралық келі­сім­шарттың кепілдемесі емес, сая­си декларация екенін жеткізді. Соны­мен қатар ол қазіргі аумалы-төк­пелі кезеңде британдықтардың бұл әре­кеті ел қауіпсіздігі үшін маңыз­ды қадам болып отырғанын атап өтті.

Борис Джонсон екі елге сапары кезінде халықты Ресейден қауіп төне қалған жағдайда тұтас НАТО-ның өзі болмаса да, негізгі мем­­ле­кет­тердің оларды қорғауға да­йын екендерін айтып, сендіруге ты­рысты. Өзге мемлекеттер де Джон­сонның сөзін растағандай болды. Швеция Сыртқы істер ми­нистрі Энн Линденің Вашинг­тонға сапары кезінде АҚШ-тың Мем­­лекеттік хатшысы Энтони Блин­­кен ел ішіндегі қауіпсіздікті қам­­та­ма­сыз ететінін жеткізді. Сон­дай-ақ Гер­мания канцлері Олаф Шольц те Швеция премьер-ми­нистрі Магдалена Андерссон мен оның фин әріптесі Санна Марин Бер­­линге барған кездерінде олар­дың НАТО-ға мүшелігін қолдауға уәде берді.

Финляндия тәуекел етті

Ұлыбритания премьер-ми­нистрі­нің үгіт-насихат жұмыс­тары­нан соң көп күттірмей Фин­ляндия президенті Саули Нии­нистё мен премьер-министрі Санна Марин НАТО құрамына кіретінін мәлімдеді.

«НАТО-ға мүше болу еліміз­дің қауіпсіздігін нығайтады. Сондықтан біз кідірместен НАТО-ға мүшелікке өтініш береміз», деді Финляндия басшысы мен премьер-министрі бірлескен мәлімдемесінде.

Бұл мәлімдемеден кейін елдің саяси тұлғалары мен қоғам бел­сенділері пікірлерін білдіре бастады. Финляндия саясаткері Элина Валтонен Финляндия президенті мен премьер-министрінің НАТО-ға дереу кіру туралы шешіміне байланысты Ұлыбританияның Sky News басылымына сұхбат берді.

«Финляндия ондаған жылдар бойы бейтарап ел болды, бірақ біз шығыстағы көршіміздің қауіп­терін ешқашан ұмытқан емес­піз. Біз ешқашан Кеңес Одағы­ның құрамында болған емеспіз, өйткені біз бұрын Ресей мен Кеңес Одағына қарсы соғысқанбыз. Бірақ қазір заман басқа. Көршіміздің одан бетер агрессивті, тосын мінез танытқанын көріп отырмыз. Сон­дықтан ел қауіпсіздігі үшін НАТО-ға кірудің кезі келді», деді саясаткер.

Финляндияның НАТО-ға кіруіне байланысты Ресей қауіп төндіруі мүмкін бе деген сұраққа ол «НАТО – қорғаныс одағы. Сон­дықтан Финляндия болсын, мүм­кін Швеция болсын болашақта өз еркімен немесе халықтың шеші­мімен НАТО құрамына кіре­тіні сөз­сіз. Біз демократиялық елміз және ғасырлар бойы сақтап келе жа­т­­қан құндылықтарымызды қор­­ға­­ғымыз келеді», деді Элина Валтонен.

Швеция НАТО құрамына ене ме?

«Швеция үкіметі елдің НАТО-ға кіруіне ресми шешім қабылдау үшін алдағы дүйсенбіде қосымша отырыс өткізеді. Кездесуден кейін айтарлықтай өзгерістер орын алмаса, НАТО құрамына ену тура­лы өтініш дереу беріледі», деп хабарлады швед ақпарат көз­дері. Швед саясаткері Энни Лёф Фин­лян­дияның НАТО-ға кіруін Шве­цияны да әрекет етуге шақыру ретінде қабылдағанын жеткізді.

«Сыртқы дүниенің көзі енді Швеция мен Финляндияға ауды. Швеция Финляндиямен бірге Скан­динавия және Балтық жаға­лауы аймақтарындағы қауіп­сіздікті жақсартуға тиіс мемлекет», деп жазды ол өзінің Twitter парақшасында.

Осылайша екі ғасыр бейтарап­ позицияны ұстанған Шве­ция бұл көзқарасына тұсау салмақ. Сыншылар болса Шве­ция­ның өз ұстанымы жоғын алға тартып, өзге елдермен бір бағытта жылжып отырғанын айтады. Сонымен қатар Борис Джонсонның үгіт-наси­хаты мықты болып, Шве­ция­ны НАТО құрамына енуді итер­­­ме­леді деушілер де табылды. Мұн­­­дай пікір иелеріне Швеция са­рап­шыларының жауабы да дайын.

«Ұлыбритания – әлемдік тарихта өз орнын ойып алған елдер­дің бірі. Оның Brexit немесе Partygate саясаты Швецияның көз­қарасын мүлдем өзгертпейді. Біз Ұлыбританияның Украинаны әу бастан қолдағанын көрдік, бұл аталған елге сенім арттырды. Біз әлі де Ұлыбританияның ЕО мүше болуын қалаймыз», деді швед сарапшысы Фегерстен.

Қалай десе де ең бастысы халық бұл мәселеде үкіметті қолдап отыр. Күн сайын шығатын швед бас­па­сөзінің бірі Aftonbladet газеті жүргізген сауалдама нәтижесі елдің НАТО-ға кіруін қолдайтын тұрғындардың саны күн сайын өсіп отырғанын көрсетуде. Мәсе­лен, қазір мүшелікті қолдай­тын халықтың саны 61 пайызға жеткен. Ал баспасөздің 20 сәуірде жа­рияланған сауалдамасы швед­тердің 57 пайызы НАТО-ға қосы­луды қолдайтынын көрсеткен еді, наурыз айында бұл көрсеткіш 51%-ды құрады.

Одақтас екі елдің НАТО құра­мы­на кіруге шешім қабыл­дауынан гөрі олардың қауіпсіздік альянсына толық мүше болуы қиынға соқпақ түрі бар. Стокгольм мен Хельсинкидің өтпелі кезеңі 12 айға созылуы мүмкін. Өйткені НАТО-ның 30 мемлекетінің әрқайсысы олардың мүшелігін ратификация­лауы қажет.

Ал қауіпсіздік сарапшыларын Скандинавия ел­дерінің пікірталасына Ресей­дің үнсіз қалып отырғаны таңғал­ды­рып отыр. Әдетте Ресей мұндай сая­си әрекеттерге жалған ақпарат таратумен жауап беретін еді. Бұл жолы тыныш отыр. Олар Ресей келесі кезеңде мүшелікті толықтай қолдайтын 30 мемлекеттің біріне қарсы әрекет етуі мүмкін деген болжам жасап отыр. Оның ішінде кибершабуыл, жалған ақпарат тарату науқандары, электронды араласу, әуе кеңістікке кіру секілді қадам күтетіндерін жасырмады. Ресей барлық әрекетін өзге елдерге түсініксіз болу мақсатымен ойластырып, күтпеген жерден шабуыл жасайды дейді сарапшылар.

НАТО неліктен Украинаға әскер жібермей отыр?

Украинаға қанша жақтас болғанымен НАТО зардап шегуші елге әскер жібере алмай отыр. Оның себебін олар «Украина НАТО-ға мүше болмағандықтан, альянс оны жақтауға міндетті емес» деп тү­сін­дірді. Егер НАТО елдерінің әс­керлері Украинадағы ресейлік әскер­лермен қақтығысатын болса, бұл Ресей мен Батыс арасындағы жан­жалға ұласуы мүмкін деп қауіп­тенеді. Сондықтан НАТО мү­шелері Украинаға қолдау көр­сету үшін қолдан келгеннің бә­рін жасауға ниеттіміз, бірақ әскер­­леріміздің Украинаға өтіп кет­пеуін қамтамасыз етуіміз керек деп отыр. Алайда олар Словакия, Мажар­стан, Болгария және Румыния­да көпұлтты ұрыс тобын құру идеясын мақұлдады, өйткені аталған ел­дердің үшеуі Украинамен шек­теседі, сондықтан бұл кезде НАТО-ның қатысуы міндетті әрі қажет-ақ. Сонымен қатар бүгінде НАТО елдері Ресейдің басқыншылығына қарсы әрекет көрсету үшін Украи­наға миллиард долларды құрайтын қару-жарақ жеткізуде.

Шығыс Еуропада НАТО-ның қанша әскері бар?

Осы уақытқа дейін НАТО-ның Балтық теңізінен (солтүстігінде) Румынияға (оңтүстігінде) дейін созылған әскерлері болды. Олар 2014 жылы Ресей Қырымды аннек­сия­лап алғаннан кейін орналас­ты­рылған. Қазір НАТО Ресей және Ук­раинамен шектесетін елдер­ді 40 мың адамнан тұратын қауіп­сіздік күштерімен қамтып отыр. Олар әскери ұшақтар мен кемелер арқылы теңіздердегі қауіпсіздікті қада­ғалауда. Оған қоса АҚШ НАТО-ның Эстония, Латвия, Лит­ва және Польшадағы төрт көп­ұлт­ты ұрыс тобына, сондай-ақ Ру­мы­ни­я­дағы көпұлтты бригадаға қо­сым­ша әскер жібереді деп күтілуде.

Неліктен Ресей НАТО-ға қарсы?

Өйткені Украина 2008 жылы НАТО-ға мүшелікке енуге ұсыныс берді. 2014 жылы Ресей Қы­рымға басып кірер алдында қойған талап­тарының бірі Украинаның НАТО-ға қосылуына жол бермеуі болды. Ресей НАТО Шығыс Еуропа елдері арасынан жаңа мүшелерді қабылдау арқылы өздерінің саяси ықпалды аймағына басып кіріп жатыр деп есептейді.