Құқықтық мемлекетте біліксіз заңгерлерге орын жоқ

Президент тапсырмасына орай елімізде сапалы құқықтық білім беру мәселесіне байланысты Сенат депутаттары заң мамандарын даярлаудағы өзекті мәселелерді зерделеу мақсатында Л.Н.Гумилев атындағы Еура­зия ұлттық университетіне, М.Нә­рік­баев атындағы ҚазГЗУ, ІІМ-нің Қарағанды академиясы жә­не басқа да қазақстандық жо­ғары оқу орындарында болды. Осы отырыста сенаторлар еліміздегі сот-құқықтық рефор­малар мен құқықтық білім беру­ді жетілдіру жолдарын тал­қылады. Сонымен қатар заң бі­лімінің сапасын арттыру мәсе­лелері жөніндегі үкіметтік меке­меаралық жұмыс тобының қоры­тындысын талқылап, оқыту­шы­лар мен болашақ заңгерлердің сұрақтарына жауап берді.

Іс-шараға онлайн режімде қатысқан Білім және ғылым министрі Асхат Аймағамбетов сапалы мамандар даярлау ісі, талапқа сай емес жоғары оқу орындарының лицензия­ларын қайта қарастырудың ма­ңызы, оқу-әдістемелік кешенді жетілдіру, т.б. маңызды мін­деттерге тоқталды. Министр атап өткендей, еліміздегі конституциялық реформаларға байланысты тиісті министрлік тарапынан нақты істер атқа­ры­луда. Осы орайда құқық саласына білікті мамандар даярлау мәселесі өзекті. Жоғары білім алуға байланысты мемлекеттік тапсырыс көрсеткіші соңғы жылдарда  екі есеге дейін өскен. Алайда заң мамандықтарына мемлекеттік тапсырыс керісінше азайған. Бүгінде осы бағытта 45 мыңнан астам студент білім алуда. Биыл заң мамандықтарына түсетін түлектер үшін шектік балл 75-ке жетті. Сонымен қатар жоғары оқу орындары қосымша емтихан өткізуге мүмкіндік алады. Жоғары оқу орындарын бейіндеу бағытында бірқатар шара қабылданып, оның ішінде бейінді жоғары оқу орындарының оқытушыларына қойылатын біліктілік талаптарын күшейту, білім беру бағдарламаларының реестрін кеңейтіп, цифрлық криминалис­тика, IT саласындағы қыл­мыс­тық құқық бұзушылықтарға қар­сы іс-қимыл, екі шет тілін білетін жасыл экономика құқығы сияқты инновациялық басымдықтар енгізу көзделуде. Заң білімін жаң­ғыр­туға бағытталған шаралар қа­тарында министр салалық білік­тілік шеңберінің және «Заң­гер» кәсіби стандартының жоба­ларын әзірлеуді, білім беру бағ­дар­ламаларын өзектендіруді, сала­лық мемлекеттік органдардың және жұмыс берушілердің кадр­лар даярлауға қатысуы міндетті екенін атап өтті.

Сенаттың Конституциялық заңнама, сот жүйесі және құқық қорғау органдары коми­тетінің төрағасы Владимир Вол­ков еліміздің 2030 жылға дейінгі құқықтық сая­сат тұжырым­дамасында айтыл­ған құқық­тық білім беру жүйе­сін жаңғыр­ту қажеттігін атап өтті. Соны­мен қатар соң­ғы жылдары заң­гер­лерді даяр­лау сапасы жиі сынға ұшыра­ған­дығына тоқталып, мамандарды даярлаудың заманауи жүйесі көптеген оқу орындарымен сипат­та­латынына тоқталды. «Бүгін­гі таңда еліміздегі оқу орын­дарының 50 пайызы заңгер­лер даярлайды. Соңғы 5 жылда 82 мыңнан астам заңгер бітіріп шыққан. Бұл көрсеткіш Жаңа Қазақстанның құқықтық дамуын қамтамасыз етуге қабілетті сапалы заң кадрларын даярлау саласында түбегейлі реформаларды жүргізу қажеттігін көрсетеді. Комитет кейбір жо­ғары оқу орындарының жұмысымен танысып, әсіресе, сапалы білім беру қызметіне бейім емес, заңгерлерді оқыту ақ­ша табудың тәсілі болып табы­ла­тындығына көз жеткізді», деп атап өтті сенатор.

Бұл түйт­кілді мәселеге Прези­дент Қ.Тоқаев та аса мән берген болатын. Сенатор атап өткендей, заңгер, дәрігер мамандардың қателесуге құқығы жоқ. Өйткені, бұл қоғам мен мемлекетке қауіп төндіреді. Ал заңгерлік тәжірибе көбінесе адам тағдырымен байланысты. Осы орайда тиісті  министрлік жоғары оқу орындарын бейіндеу, бейінді емес және талап етілмеген лицензияларды қайтару бойынша жұмыс жүр­гізуде. «Құқық» бағыты бойын­ша біліктілік талаптары күшей­тіліп, оқыту сапасы төмен оқу орын­дары қысқаруда. Бұл ба­ғыттағы жұмыстар әлі де жалға­сатын болады.

Өз кезегінде сенаторлар Қ.Са­­финов, Л.Сүлеймен, Н.Бек­на­­заров құқық саласын жетіл­­діруде, адам құқын қор­ғауда білікті заңгерлерді даяр­лау мә­се­лесінің өзектілігіне тоқ­талды. Се­натор Н.Бекназаров атап өткендей, білікті заңгерлер даяр­лау ісін күшейту мақсатында кешен­ді шаралардың іске асып жат­қандығын жеткізді. Сенатор­дың айтуынша, бүгінде құқық са­ласы мамандықтарын бітірген­дердің 60 пайызы ғана өз ма­мандығымен жұмыс істеп жүр.

«Құқықтық реформалар­ды іске асыру, жүйедегі түйт­кіл­дерді шешу – осы саладағы ма­мандардың кәсіби біліктілігіне тіке­лей байланысты. Әл-Фара­би атындағы Қазақ ұлттық уни­вер­ситеті бұл бағытта жүйелі жұмыс атқарып келеді», деді Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ ректоры Ж.Түймебаев.

Аталған университетте заңгер­лерді даярлау 1954 жылдан бас­тап жүйелі жүзеге асып келеді. Осы жылдар ішінде әл-Фа­раби атындағы Қазақ ұлт­тық университетінің Заң факуль­тетінде біртұтас білім беру-ғылыми экожүйесі құрылды. Бүгінге дейін оқу орнын 30 мың­нан астам заңгер бітірген. Тү­лектер еліміздің мемлекеттік бас­қару жүйесінде жауапты қыз­меттер атқаруда. Ал қазіргі уақытта «Құқық» бағыты бо­йынша бакалавриат, магистратура және докторантурада 20-ға жуық білім беру бағдарламасы іске асуда. Университет алдағы уақытта да құқықтық білім беру сапасын көтеру жұмыстарын тиімді жалғастыра беретін болады. Ректор атап өткендей, қазіргі уақытта «Оқу-әдістемелік бі­р­лестік» өкілеттіктерін жүзе­ге асыратын университеттерге же­ке рөл берілген. Атап айтқан­да, «Құқық» бағыты бойынша қазіргі уақытта бұл рөлді М.Нәрік­баев атындағы Қазақ гумани­тар­лық заң университеті атқарады. Сонымен қатар ҚазҰУ-дың заң кадрларын даярлаудағы бі­лім беру-ғылыми тәжірибесін ес­ке­ре отырып, біріккен «Оқу-әдіс­­темелік бірлестік» құруға бо­лады. Бұл саладағы ынтымақ­тастық – ресурстарды шоғыр­лан­­ды­руға және заң білімін жаң­­ғырту жөнінде кешенді ше­шім­дер қабылдауға мүмкіндік береді.

Жиынға Бас прокуратура жанындағы Құқық қорғау органдары академиясының ректоры Т.Сүлейменов, Д.Қонаев атын­дағы Еуразиялық заң акаде­мия­сының ректоры Ө.Жалаи­ри, Қазақстан ЖОО қауымдас­ты­ғының перзиденті Р.Алшанов, тағы да басқа оқу орындарының басшылары қатысты.

АЛМАТЫ