Киікті көпсінген күрделі мәселенің күрмеуі әлі де тарқамай тұр. Киелі жануардың санын оққа байлаумен оңтайландырудан басқа шешім ұсына алмаған тиісті ведомствоның басшысы Президенттен сөз естіп, сөгіс алды. Енді жан-жақты ғылыми-зерттеулер жүргізіліп, киік популяциясын басқарудың жаңа тәсілдері қарастырылады.
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев жақында Үкіметтің кеңейтілген отырысына қатысып, ісінің қиюын келтіре алмаған бірқатар министрге қатаң сөгіс берді. Бұл қатарда Экология, геология және табиғи ресурстар министрі Серікқали Брекешев те бар. «Киіктердің тағдыры туралы түсініксіз әуре-сарсаң мен пікірталас қалыптастырғаны үшін сөгіс жарияланады. Мұның бәрін қоғамдық талқылаудың осыншалық деңгейіне шығарудың қажеті не? Бұл мәселеге ұлтымыздың менталитетін ескере отырып, кәсіби тұрғыда келу керек. Шынында, киік қазақ үшін киелі жануар саналады. Табиғи ландшафтан 80 мың бас киікті жою, яғни өлтіру туралы ұсыныс енгізіліп отыр. Бірақ басқа да тәсілдер бар секілді. Мамандармен ақылдасыңыздар. Бұл ең соңынан жүгінетін шара ғой. Мен мұны қолдануымыз мүмкін екенін жоққа шығармаймын. Алайда мұның ақырғы шара екенін қайталап айтамын», деді Қ.Тоқаев.
Президент сынынан кейін барлық мүдделі мемлекеттік органдар, қауымдастықтар және ғалымдар жиналып, киіктер популяциясын реттеу және пайдалану мәселесін қайта талқылады. Нәтижесінде, бұл бағыттағы жұмыстарды, ғылыми зерттеулерді тереңірек жүргізу қажет деген қорытынды жасалған. Бұл туралы Экология, геология және табиғи ресурстар министрі Серікқали Брекешев Орталық коммуникациялар алаңында журналистерге кеңінен айтып берді.
Министрдің айтуынша, 1999 жылдан бастап киіктер саны күрт төмендеп, Қазақстанда оларды пайдалануға тыйым салынды, кейін бұл шара 2023 жылға дейін ұзартылды. Киік – Қызыл кітапқа енгізілмеген жануар. Бұл аңшылық түр, бірақ оны аулауға тыйым салынған.
«Киік санының төмендеуі тоқтап, 2003 жылғы 21 мыңнан, осы жылы 1 млн 318 мыңға дейін өсті. Бұл Кеңес одағы кезеңінің ең көп санынан, яғни 1 млн 200 мың болған саннан асты. Киік санын қалпына келтіру – бұл сөзсіз Қазақстанның жетістігі. Киіктің әлемдік популяциясының 95%-ы біздің елімізде. Киік қазақ үшін киелі жануар, ұлттық брендіміз де деуге болады. Оны сауатты басқару – біздің алдымызда тұрған үлкен міндет. Барлық пікірлерді ескеріп, міндетті түрде ғылыми орталықтармен ақылдасып, жүйелі түрде шешу қажет. Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес, менің төрағалығыммен, ғылыми ұйымдар, мүдделі мемлекеттік органдар, салалық қауымдастық өкілдері қатысуымен киік популяциясын басқарудың жаңа тәсілдерін қарастыру мәселесі бойынша кеңес өткізілді. Зоология институты мен Қазақстанның биоалуантүрлілікті сақтау қауымдастығы өкілдері әрбір популяцияның оңтайлы санын анықтап, жүйелі мониторинг және тұрақты басқару үшін Қазақстандағы киік популяциясы ареалындағы экожүйені кешенді бағалау бойынша терең ғылыми-зерттеулер жүргізу қажеттілігі туралы ұсыныс айтты. Ғылыми-зерттеулер жүргізгеннен кейін киіктердің санын басқарудың баламалы әдістері белгілі болады», деді С.Брекешев.
Өз кезегінде Ғылым және жоғары білім министрлігінің Ғылым комитеті ғылыми-зерттеулерді қаржыландыру мәселесін қарастырып жатыр екен. Техникалық тапсырманы әзірлегеннен кейін қажетті сома анықталмақ. Зоология институты дайындық жұмыстарын бастап та кетіпті.
«Ақбөкен популяциясы басқарусыз шексіз өсіп, тұрақты өмір сүре алмайтынын түсіну керек. Біріншіден, жемшөп ресурсы шектеулі, екіншіден, киікке тән әртүрлі себеппен – ауру, эпизоотия салдарынан жаппай қырылу. Киік санының динамикасын талдай отырып, 1980 жылдан бастап жаппай қырылуының 11 жағдайы, орташа алғанда әрбір 3,5 жыл сайын байқалды. Бұл кезде орташа есеппен бүкіл популяцияның 34%-ы немесе барлық санның 18%-ы қырылған. Тиісті ғылыми-зерттеулер болмауына байланысты, жаппай өлім-жітімді болжау мүмкін емес, сондықтан киік санының ауру мен жұттан күрт ауытқу ықтималдығын жоққа шығаруға болмайды. Киікті сақтау үшін арнайы қорғауды жалғастыра отырып, мүмкін болатын мөлшерін ұстап тұру – неғұрлым орынды мәселе. Мұндай популяцияны басқару мұқият дайындықты қажет етеді. Сондықтан біз Зоология институтымен терең зерттеу жұмыстарын бастаймыз және қорытындысын, әрине, жариялаймыз. Бұл жұмыс бірнеше жылға созылуы мүмкін. Өз кезегінде, ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілердің даулы мәселелерін шешу үшін Ауыл шаруашылығы министрлігі фермерлерге келтірілген залалды өтеу әдістемесін әзірлеу мәселелерін қарайды», деді ведомство басшысы.
Мемлекет басшысы Үкімет отырысында бұл салалық министрліктің алдына тағы бір маңызды міндет қойды. Бұл геология саласын дамыту болатын. С.Брекешев бұл мәселе бойынша қандай жұмыстар қолға алынатынын атап өтті.
Оның айтуынша, геология саласының алдындағы негізгі міндет – геологиялық зерделеуді арттырып, перспективалы учаскелерді анықтап, геология саласы мен геология ғылымының инфрақұрылымын дамыту, процестерді цифрландыру және автоматтандырып, заң базасын жетілдіру. Бұл 2025 жылға дейінгі Геология саласы дамуы тұжырымдамасы жобасында және «Қазақстандықтардың әл-ауқатын арттыруға бағытталған орнықты экономикалық өсу» ұлттық жобасында көрініс тапты. Ұлттық жобада геологиялық зерттеудің жалпы ауданы 2026 жылы 680 мың шаршы шақырымды құрайды. Бұл 2,2 млн шаршы километр геологиялық-геофизикалық зерделеумен қамтуға жол ашады. Сирек және сирек кездесетін металдарға перспективалы учаскелерді анықтауға ерекше назар аударылады.
«Процестерді цифрландыру және автоматтандыру үшін «Минералдық ресурстардың ұлттық деректер банкі» ақпараттық жүйесін енгізу бойынша жұмыс жүргізілді. Өкінішке қарай, жұмыс 2017 жылдан бастап қаржы бекіту, мердігер компанияны таңдау бойынша ұзақ рәсімделіп, кейінге қалдырылды. Жүйені былтыр шілдеде енгізу жоспарланған еді. Дегенмен ақпараттық жүйе жұмысын тестілеу оның дайын еместігін көрсетті. KPMG тәуелсіз жобалық кеңсесі бағалап, тек 60 пайызы ғана іске асырылғаны белгілі болды. Сонымен қатар 2,5 млрд теңге бюджет қаражаты Қазынашылық комитетінің шотында, өйткені мердігер міндеттемесін орындамады, сондықтан ақы төлеу жүргізілмеген. Өз кезегінде, құрылып жатқан Kaznedra жер қойнауын пайдалану бірыңғай платформасы шеңберінде осы ақпараттық жүйені одан әрі іске асыру туралы шешім қабылданды. Платформа ведомствоаралық болып саналады, бұл жер қойнауын пайдаланушы мен мемлекеттік органдарды байланыстыруы керек. Қазір Цифрландыру министрлігімен жұмыс жүргізіп жатырмыз. Осы жылдың соңына дейін тестілік режімде бірқатар компоненттер жұмыс істейді», деді Экология, геология және табиғи ресурстар министрі.
Сонымен қатар министрлік геологиялық барлауға инвестиция климатын жақсарту үшін мүдделі мемлекеттік органдармен бірлесіп, қолданыстағы заңнамаға өзгерістер енгізу бойынша тиісті ұсыныстарды пысықтап жатыр екен.