Тұлғаға тағзым

Иә, расымен де бұл үй бір басына сан түрлі санаткерлік дарыған дара тұлғаның отыз жылға жуық өмірі өткен, рухы сіңген киелі ша­ңы­рақ. Мемориалды тақтаның ашылу салтанатында ака­де­миктің жары белгілі ғалым Әлия Бейсе­но­ваның: «Біздің отбасымыз үшін бұл үйдің жөні бөлек еді. Осы үйде тұңғыш баламызды үйлендірдік, ғұмырымыздың жарқын парақтары осы үйде ашылды. Дастарханымыздан қазақтың небір наркескен азаматтары дәм татты. Секеңнің тұстастары үшін де, шәкірттері үшін де бұл үй жайлы төр болатын. Ол кісі қаншама еңбегін көз майын тауысып отырып осы үйдің қабырғасында жазды» деген естелігі сөзімізді қуаттай түседі.

Серағаңның көзін көрген замандастары, ақын-жазушылар, өнер майталмандары мен айтулы ғалымдар бас қосқан мазмұнды шараны Алматы қаласы әкімінің кеңесшісі, қоғам қайраткері Мамай Ахетов жүргізді. Алғашқы болып сөз ал­ған Қазақстанның Еңбек Ері Асанәлі Әшімов: «Серік Смайылұлы қай жағынан да бәрімізге үлгі болды. Ол кісінің парасат-пайымы, адами болмысы тұтас бір романға татиды. Жүрісі де, тұрысы да, кісілік келбеті де өзіне жарасқан нағыз зиялы адам еді. Төл әдебиетіміздің тұғырын асқақтатты, Алаш­тықтардың есімін аспандатты. Қазақ деген елдің жүрегінен оның ұшан-теңіз еңбегі, өнегелі істері өшпейді. Серағаңды арман биігіне қанаттандырған Алматыда, өзі тұрған үйде жарқын бейнесі жадырап тұрғаны қандай жақсы», деп ағынан жарылды.

Келесі кезекте сөз тізгінін алған академик Сейіт Қасқабасов Серік Қирабаевтың тұтас бір буынды әдебиеттануға баулы­ға­нын, таңдаулы кітаптар, елеулі зерт­теулер жазғанын естелігімен дәлелдеп жет­кізді.

 – Серік Смайылұлы бүкіл қазақ руханиятына әсер еткен тұлға. Қаншама шәкірт тәрбиеледі, қаншама кітап жазды, соның бәрі ұлттың тарихы һәм ұрпақтың болашағы үшін жасалған еңбек. Мен, Серағаңды 1958 жылдан бері білем, қасында жүрдім, тәлімін алдым, кейіннен қанаттаса жүріп ғылым жолында бірге жұмыс істедік. Ол әдебиетке ғана емес, ұлт тарихын түгендеуге де айшықты үлес қосқан адам. Спандияр Көбеев туралы ең алғаш ауқымды еңбек жазып, жазықсыз жапа шеккен Сәкен Сейфуллин туралы да алғаш батыл зерттеу жүргізген, Жүсіпбек Аймауытов туралы қолға бірінші болып қалам ұста­ған осы Серағаң болатын. Ол қилы заман­дар­дың қыспағында тарихтан алынып тасталған аяулы есімдерді халыққа қай­таруға сүбелі үлес қосып, олардың ең­бе­гін, шығармашылықтағы орнын айқын­дауға күш жұмсады , – деді Сейіт Қасқабасов.

Белгілі тарихшы, Ұлттық Ғылым ака­демиясының академигі Мәмбет Қой­гелдиев, баба мұрасын барлап, әдебиет­тің ақтаңдақ беттерін толықтыру жұ­мыс­тарына белсене араласқан ға­лым­ның тұтас шығармашылық тұлға­сын тану бүгін­гілер үшін қасиетті борыш екенін айтты.

«Біз мектепте қазақ әдебиеті дейтін шетсіз де шексіз мұхитты Серік аға­мыз­дың оқулығы арқылы таныдық. Мен тарихшы болсам да ол кісіні ұстаз тұтам. Өйткені тарихты әдебиетсіз түсіну мүмкін емес. Жазушылық, көркем шы­ғар­ма халықтың жаны. Ал соны халыққа жет­кізетін әдебиет әле­мін зерттеуші ға­лым­дар. Әдебиеттанудағы ұлы тұлға­ла­рымыз Қ.Жұмалиев, Е.Смайылов, М.Әуезов салған арнаны жалғастырған Серік Смайылұлы бәрімізге өнеге бо­латын қайраткер», деді Мәмбет Қойгелдиев.

Өз кезегінде микрафон алған Сера­ғаң­ның қанаттас інісі, қаламгер Мыңбай Рәш, М. Әуезов атындағы әдебиет инс­титутының директоры Кенжехан Маты­жанов, профессор Жанғара Дәде­баев, Абай университетінің ректоры Дархан Біләлов, қоғам қайраткері Серік Сейдуманов кемел ілімнің кеніне үңілген көрнекті ғалымның ұстаздық ұлағаты жайлы жарқын есте­лік­те­рін айтып, ғылым қайраткеріне құрмет көрсетіп, ескерткіш тақтаның ашылуына мұрындық болған қала әкімдігіне алғыс білдірді. Әдебиеттің әрін, мазмұн-мәнін Серағаң салған соқпақтан таныдық деген ізбасарлары Қирабаев әлемін зерттеп-зерделеу ісі енді басталатынын тілге тиек етті.

Алматы қаласы әкімінің орынба­сары Арман Қырықбаев, ғасыр ғұ­мыр ғибратын көрген Серік Сма­йыл­ұлының саналы ғұмыры Алма­ты­да өтке­нін, қазақ әдебиеттану ғы­лы­мы­ның өркендеуіне қомақ­ты еңбек сі­ңір­ген қайраткердің өнегелі өмірі мен жарқын бейнесі ел жа­дынан өш­пей­тінін айта келе, Алма­ты қаласы жұрт­­шылығының атынан Сера­ғаңның жа­қындары мен балаларын ескерткіш тақтаның ашылуымен құт­тық­тады.

Қазақстан Жазушылар одағы төраға­сының орынбасары, ақын Бауыржан Жақып, тіршілігінде Сера­ғаңның қам­қор көңілінен су ішке­нін, ғылым ға­шығының санадағы шырақты сәулесі жарқырай бе­ретінін айтып, көп­шілік алдында ұста­зына ар­наған өлеңін тебірене оқыды.

Биіктік деген дәл сіздей

болар абызым,

Ақиқат боп жеткен бүгінгі

күнге аңызым.

Өзің сөйлесең көне

қоңырауым күмбірлеп,

Күңіреніп кетер кеудемде

қара қобызым.

Жүрдің сен, аға, Мұхтардай

данышпандармен,

Жүрдің сен, аға, Сәбиттей

арыстандармен.

Ғабиден, Ғабит, Әбділда,

Тайыр, Ғалидай,

Азаттық үшін жанын сап,

алысқандармен.

Сәкеннің сұлу сыр сандығын

аштың жастарға,

Өзің де сөйтіп айналып

кеттің дастанға.

Заманы туып зауалды қуар күн келіп,

Алаштың туын көтеріп

алдың аспанға.

Бекзатым дер ем екі

ғасырда көктеген,

Алдыңнан ешкім қия

көлденең өтпеген.

Сүйегі асыл дейді өзіңдей

жанды қазағым,

Әдебиетте бір өзің бөлек мектеп ең.

Ғибратты ғалым, ұлағатты

ұстаз нұр мүсін,

Найзақарадай шаншылған

көкке шыңбысың.

Арғы-бергіні түгел қопарып

жазатын.

Сыншы болудың көрсеттің

ғажап үлгісін.

Көкірегің толы бабалардан

қалған бір ағын,

Сөз-домбыраның келтіріп

алып бұрауын,

Орайы келсе, Ханға да сөзін өткізер

Осы ғасырдағы өзіңсің Бұқар

жырауым.

Қазақтың аштың шерге де

толы омырауын.

Тәңірім сізге шырқата берсін

өмір-әнін.

Күмбірлей берші, кеудемде

көне домбырам,

Алтын да баулы, күміс те

зерлі қоңырауым!

Ақын жүрегінен шыққан шымыр шумақтар ескерткіш тақта алдына жи­нал­ған көпшіліктің көңілін тербеді. Дәл осы күні Алматыда ғалымның жыл­дық асы беріліп, әруағына құран бағыш­талды. Тұғырлы тұлғаның есімі тасқа ба­сылған тақтайша ол тұрған үй­дің белгісі ғана емес, Серағаңның ел жүре­гін­дегі екінші өмірінің басталғанын ай­ғақ­тай түседі.

 

АЛМАТЫ