Еуразиялық одақ – келешегі зор құрылым

Адамзат қоғамы алға дамыған сайын жаңа мүмкіндіктер пайда болады. Мемлекеттердің алдына жаңа міндеттер қойылады. Ғарыштық қарқын алған жаһандық даму барлық елдердің де стратегиялық жоспарларына үнемі өзгерістер енгізуді қажет етеді. Жаңа заманға бейімделе білген мемлекет қана экономикалық даму деңгейінің тұрақтылығын ұстап тұра алады. Еуразиялық одақ құру, еура­зиялық интеграциялық байланыс­тар орнату туралы Қазақстан Пре­зиденті Нұрсұлтан Назарбаев бұдан жиырма жыл бұрын М.В.Ломоносов атындағы Мәскеу мем­лекеттік университетінде айт­қан болатын. Бірақ та ол кезде бұл бастаманы іске асыруға қоғам да дайын болмады, егемендігін жаңадан алып жатқан тәуелсіз мемлекеттер де өздерінің ішкі мәселелеріне көбірек мән беріп кетті. Енді жаңа ғасырдың екінші он­жылдығында Еуразиялық эко­номикалық одақ мәселесі өзі­нің дұрыс жүйесін тауып, оны іске асыру жолында 2011 жылдан бастап нақты жұмыстар жүр­гізіле бастады. Еуразиялық эконо­микалық қауымдастық құрылды. 2011 жылы Қазақстан, Ресей және Беларусь – үш ел арасында құ­рылған Кеден одағы жұмыс істеп келе жатыр. Кеден одағының тиім­ділігін уақыт көрсетіп отыр. Енді Еуразиялық одаққа көшу жағдайы қарастырылып отыр. Өйткені, бүгінгі таңда әлемде осындай 300-ге жуық ұйым жұмыс істеп жатыр. Қазақстан Президенті Еуразиялық экономикалық одақ аясындағы біздің әріптестерге 2050 жылға қарай әлемнің 300 бірлестігінің ішінде ең мықты интеграциялық ұйымдардың үштігіне ену мақсатын алға қою қажеттігін ұсынды. Жаһандық экономиканың өзі нақты бәсекеге бағытталған. Ал бәсекелестік өнімнің сапасы мен халыққа тиімділігінің артуына, оның өзіндік құнының арзандауына, сол арқылы тұты­ну­шыларға қолжетімді бағамен жетуіне алып келеді. Ал осыған қалай қол жеткі­зуге болады? Мысалы, біз­дің би­дайы­мызды әлемдік сау­даға шы­ғару үшін ең бірінші инфра­құ­рылым қажет. Яғни, Азия елдеріне және әлемнің басқа да елдеріне астығымызды сату үшін транзиттік тасымал­дау мәселесін шешіп алғанымыз жөн. Теміржолдың транзиттік ба­ғыт­тарын пайдаланамыз, сондай-ақ, теңіздерге шығу үшін порттар және басқа да құрылымдар керек. Соның барлығын есептей келсек, тауардың бағасы шарықтап шыға келеді. Өйткені, транзиттік тасымалдауды жолға қойып алған елдердің осы мәселемен айналысатын ұжымдары бар, олардың ішкі тәртібі, өз көзқарасы бар, өздерінің тауарларына жасалатын жеңілдіктері қарастырылған. Ал біз үшінші тарап ел болып оған кіру үшін өте қомақты деңгейде қаражат салуымыз керек. Ол тауардың өзіндік құнын бірнеше есеге шарықтатып жіберетіні бел­гілі. Басқа шығындарды есеп­те­мегеннің өзінде осы тасымал­дың өзі көп қаражатты талап етеді. Осы орайда, Еуразиялық одақ­тың тиімділігі зор. Мысалы, еліміздің тұрғындары 17 млн. болса, енді тұтынушыға айналып отырған үш елдің халқын қосқанда, 170 млн. болады. Сондықтан біздің кәсіпкерлердің өз өнімдерін нарыққа шығару көлемі арта түседі. Тауар өндіру көлемі артатыны анық. Ол – табыс көзі және жаңа жұмыс орындары ашылады деген сөз. Соның нәтижесінде көптеген әлеуметтік-экономикалық мәселелер жақсара түсетіні белгілі. Қазір Кеден одағының өзінде тауарларымыз бірнеше есеге өсіп отыр. Бұл бірінші меже ғана. Ол әрмен қарай өсе беретіні сөзсіз. Ал өнімнің артқаны біздің экономикамыздың тұрақтылығы, халықтың жағдайы жақсарып, еліміздің әлеуеті нығая түседі деген сөз. Егемендік алған кезі­мізден бері қарай бізге Ресей­дің теміржолын пайдалану қым­батқа түсетін-ді. Қазір шекара ашылғаннан кейін, екі ел арасын­дағы кеденге қатысты көптеген мәселелер шешімін тапты. Әлі де қалған кедендік рәсім­деу процесіндегі шаралар түрі азая­тын болады. Бүгінгі таңда әр адам үшін, әрбір мемлекет үшін уақыт қымбат! Бұрын Қазақстанның, Ресейдің және Беларусьтің тауар өндірушілері өз өнімдерін кеден арқылы өткізу үшін қаншама уақыттарын ысырап қылатын. Қазір соның бәрі азайды. Қандай жол ашылып отыр­ғанын осының өзінен де түсінуге болады. Еуразиялық одақтың тиім­діл­і­гін көрсететін тағы басқа да факторлар көп. Бізде үш ел арасында құрылған Кеден одағына әлемнің бірқатар елдері қызығушылық танытуда. Мысалы, одаққа алыс шетелдердің де қызығушылығы артуда. Олардың қатарында Түр­кия, Вьетнам, Үндістан және басқа елдер бар. Біздің қоғамның, халқы­мыз­дың «бұрынғы Кеңес өкіметі қайта құрылып кетпей ме?» деген күмәні болды. Бұл одақтардан сескенетін ештеңе жоқ. Тек қана экономика және өндіріс мәселелері алынған. Бұған саяси, денсаулық сақтау, білім беру мәселелері кірмейді. Сондай-ақ, адамдарда «Кеден одағына үш ел қосылды, тағы басқа елдер осы одаққа кірсе, соның бәріне Ресей үстемдігін жүргізіп кетпей ме?» деген және бір күмән болды. Ал жасалған келісім бойынша «бір ел – бір дауыс». Оның басымшылығы немесе халқының көптігі әсер етпейді. Мысалы, үш ел – үш дауыс. Соның біреуі қарсы шықса, ол мәселе өтпейді, шешім қабылданбайды. Сондықтан бұл мәселе де шешімін тауып отыр. Сонымен қатар, «Ресей мен Беларусь тауарлары біздің нарық­ты басып кетпей ме?» деген күмән болды. Қазіргі қалыптасқан жағдайда қай елдің болмасын кәсіпкерлерінің және тау­ар өндірушілерінің сыртқы нарыққа шығуына тиімді жол ашып отырған одақтың бірі болып отырғанына көз жеткізіп отырмыз. Бұл дегеніңіз одаққа кірген қай ел үшін де, жаһандық дамудағы өз экономикасын өркендетудің ең бір тиімді бағыты болатыны анық. Сонымен, күмәнді болып көрінген үш мәселенің де біздің елге алып келетін қиыншылығы, кедергісі болмауы тиіс екендігі осыдан-ақ байқалады. Басты мақ­сат – Еуразиялық одаққа кірген елдердің экономикасын дамыту, халқының жағдайын жақсарту. 2012 жылғы 14 желтоқсандағы «Қазақстан-2050» Стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Жолдауында Қа­зақ­стан Президенті Нұрсұлтан На­зарбаев: «Біз Кеден одағын және Біртұтас экономикалық кеңіс­тікті нығайтатын боламыз. Біздің таяудағы мақсатымыз – Еу­разиялық экономикалық одақ құру. Осыған орай біз мәсе­лелердің консенсус арқылы ше­шілетінін нақты мәлімдейміз. Саяси егемендікке қысым көр­сетілмейді», деп нақты айтты. Экономиканың қарқын алған бағыты, өсуі тұтынушылар нары­ғының көлеміне байланыс­ты. Егер нарық көлемінің дең­гейі неғұрлым ұлғая берсе, кедер­гілер келісімдер арқылы шешілген болса, кәсіпорындарға, кәсіпкерлерге өз тауарларын шығаруға мүмкіндік жасалады және елдің экономикасы мейлінше тұрақты болады және дами береді. Экономиканың дамуы – қоғамның берік болуының негізі, халықтың жақсы жағдайда өмір сүруінің кепілі. Бұл – бір. Екіншіден, осы еуразиялық интеграция ішіндегі бәсекелестік біздің біраз мүмкіндіктерімізді ашады. Біздер бұл іске білімді жас­тарды тартуымыз керек. Ол үшін өз елімізде білім беру және ғылым саласын дамытуымыз қажет. Бәсекелестікке төтеп беруде өнді­рісті дамытуға, кәсіпкерлікті алға бастыруға, оны басқару үшін білімді және денсаулығы мықты азаматтар болуы тиіс. Үшіншіден, ішкі нарығы­мыз­дағы азық-түлік тауарларын өндіруді ұлғайта түсеміз. Өнім­нің өзіндік құны тұрақты болып, халыққа тиімділігі арта түсе­ді. Бәсекелестік неғұрлым көп бол­ған сай­ын соғұрлым тауардың өзін­дік ба­ғасы төмендеп, сапасы жақса­рады. Өзімізбен өзіміз қалып, әлем­дік бәсекелестікке шыдау – мүм­кін емес. Нарық экономикасы жағдайында жаһандық байла­нысқа түспей отыра алмайсың. Ол бүгінгі таңда дәлелденіп отыр. Ал шекарасын жауып алып, өзіммен өзім өмір сүремін дейтін ел болса, ондай мемлекеттің болашағы жоқ. Сондықтан біздің Прези­ден­ті­міздің бастамасымен құры­лып отырған Еуразиялық экономикалық одақ ке­лешегі зор құрылым. Бұл – Ел­ба­сы­ның көрегендік саясатының арқа­сында жасалып отырған ауқым­ды интеграциялық жоба. Осын­дай батыл қадамдардың нәти­жесінде біздің еліміз одан сайын ны­ғая түседі, экономикасының тұрақ­тылығы мен дамуы арта береді. Осы орайда, Астанада Қазақ­стан, Беларусь және Ресей прези­дент­терінің қатысуымен қол қойыл­ған тарихи интеграциялық шарт­тың түпкі мәні – еліміз­дің серпінді дамуын және әлеу­мет­тік-экономикалық тұрғыда жаң­ғыруын қамтамасыз ету мақса­тында «мүмкіндік терезесін» ай­қара ашатын өте маңызды құжат болып табылады. Жексенбай ДҮЙСЕБАЕВ, Парламент Мәжілісінің депутаты, «Нұр Отан» партиясы фракциясының мүшесі, экономика ғылымдарының кандидаты. Астана.