Ор қазу опық жегізеді

Басы өскен соң кең өріс, шал­қар жайылым керек екені белгілі. Оның үстіне киелі жануар сан ғасыр бойы иен далада еркін, самал желмен жарысып, сары сағымды жа­мылып күн кешіп келе жатыр. Іл­кідегі үйреншікті, жыл бойы қа­лыптасқан киік соқ­пағының жолына сыналай салынып, кесе-көл­денең теміржол, авто­көлік жолы тәрізді кедергі түс­кен. Бәлкім содан ба екен, қа­лыптасқан жүрісінен жаңылды.

Біздің өңірде де қоңыр аң күрт көбейді. Қуанышымен бірге қиындығы да миллион­даған тұяқ­тың ізімен ере келді. Ырыз­дығын дала тө­сінен терген ди­­қандар кейінгі жылдары киіктің зиянынан әбден зә­ре­зап болып, зар илеу­де. Жал­ғыз диқандар ғана емес, төрт тү­лік малдың сү­ме­сімен күн көр­­ген малсақ қа­уым да жайы­лымымызды жайпап, шабын­дығымызды басып кетті деп өкпе қара қазандай болып отыр. Өңірде ақбөкеннің тұя­ғы егістік ал­қабының ту-та­лақайын шы­ғарып, шығынға батқан ауыл шаруашылығы құры­лымдары аз емес.

– Біздің өңірдің диқандары ақбөкендерден зардап шегіп отыр. Жалғыз біздің аудан ғана емес, Атбасар, Жақсы, Қор­ғал­жын ауданында да осын­дай келеңсіз көрініс қа­лыптасып жа­тыр. Қазір тығы­рықтан шы­ғар жол табу қиынға айналды. Алдымызда екі-ақ таңдау тұр: не ақбөкен өсірейік, не егін егейік. Ме­ніңше, қанша шы­ғын келсе де, ақбөкендердің өрі­сін қоршау керек. Басқа жол көріп тұрған жоқпын. Әйтпесе атуға болмайды. Тіпті үркіту де дұрыс емес. Шаруалар жаз бойы кезектесіп егістіктерін қо­ры­ғанымен, қай жақтан сап ете түсетінін кім білсін, табын-табын ақбөкен желе жоры­тып келіп, енді көктеп келе жат­қан егінді басады да кетеді, – дейді Егіндікөл ауданындағы «Қоржынкөл-А» серіктес­тігі­нің басшысы Әбілқайыр Ошақбаев.

Диқандар өздерінше қиын­дық­тан шығар жол іздеп жатыр. Атбасар, Жақ­сы, Қорғал­жын ауданда­рының ауыл ша­руашылығы құ­рылымдары егіс­тік ал­қаптарының айна­ласын шамамен үш метр тереңдікте қазып, орлап тастапты. Киік­тен қорғанған қарекеттері және оқыс әре­кеттеріне еш­бір рұқсат ал­маған. Қазір бұл қадам экология жанашырлары мен тұрғындар арасында дүмпу туғызуда. Ауыл тұрғындары егістік ал­­қаптардың ысырап болмай, қорғалуы керек еке­нін түсінеді. Диқандар миллиард­таған шығын шегіп отыр. Жел­дей ұйытқыған мың­да­ған киік егін көктеген кезде үстінен бір өтсе, бар үміті зая. Жеп тауыспағанымен, өткір тұяқтарымен тамырына дейін кесіп, қопарып кетеді. Қазір егін еккен қауым ақбөкеннен ке­летін залалды шегіртке шабуылынан бір кем емес деп отыр. Ал ор қазу оңтайлы шешім бе? Осы ауылдың тұр­­ғындарының айтуына қа­­рағанда, қараусыз мал қа­зылған орға түсіп, шығын бола бастаған. Малмен бірге жайылымға үйреніп қалған жүз сан киіктің топырлап келіп то­ғытылып түспесіне, сөйтіп, мерт болмасына кім кепіл?!

Орайы келмей тұрған ты­ғы­рықтан ор қазып та шыға алмайды екенсіз. Мә­селенің мәнісін тереңдеу білетін адамдардың айтуына қарағанда, шұңқыр қан­шалықты терең болғанымен, бос топырақ қопарылып, жауып тастауы әбден мүмкін. Жап­са болды, көктемгі қы­зыл судай лықсып келген киік табыны қияметтің қыл көпіріндей тар жерден өте бермек.

– Ақбөкен қазылған ордан өте алмағаннан кейін, айнала орағытып көршілес шаруа­шы­лықтардың егістік алқап­тарына түседі. Сол кезде ор қазған­ның айдарынан жел ессе, ор қаз­бағанның ырысы үптеледі. Осыны көріп отырғандар жөнсіз істен үлгі алып, олар да қаза бастайды. Сонда не болмақ? Ауыл мал бағудан қалады ғой, – дейді Атбасар ауданының тұрғыны Серік Қапаров.

Атбасар ауданындағы Сепе, Новомариновка, Со­чин­ское, Петров елді мекен­деріндегі бір­қатар шаруа­шылық өткен жыл­дан бері егістік алқаптарын айнала ор қазып, қорғануға көшкен.

– Бұл – киіктің кесапатын көп көрген, сөйтіп, шаш­етектен шығынға батқан ша­руалардың тіршілігі. Әри­не, әкімдікпен еш­бір келі­сім жасалған жоқ. Негізін­де ауыл шаруашылығы тауар өндірушілері сан мәрте ша­ғым айтқан болатын. Әйтсе де ешкім құлақ асқан жоқ, – дейді Атбасар ауданы әкім­дігінің баспасөз хатшысы Ми­хаил Майер.

Облыстық орман шаруа­шыл­ығы және жануарлар әле­мі аумақтық инспекция бас­шылығы бұл істің проку­ра­ту­раға жолданғанын айтып отыр. Мекеме басшысы Ла­шын­тай Дүйсеновтің пікі­рін­ше, қазір өңірде ақбөкен мәсе­лесі өте өткір күйде. Таяу­да Степногор қаласында Эко­ло­­гия министрі Зульфия Сү­лей­­менованың қатысуымен өткен жиында да бұл мәселе көте­рілген. Мәселе жан-жақ­ты зерттеліп барып шеші­летіні мәлім етілген.

– Осындай келеңсіз жағ­дай орын алып отыр. Бір­неше аудан­дағы ауыл ша­руашылығы құрылымдары жергілікті әкім­діктің рұқса­тынсыз егістік ал­қаптарын айналдыра ор қазып тастаған. Күні бүгінге дейін бес киіктің осы орға құлап опат болғаны белгілі болып отыр. Жазықсыз жануарлардың өлек­селері шашылып жатыр. Біз өз тарапымыздан облыстық про­ку­­ратураға, экология де­пар­­­­­­та­ментіне, жергілікті ат­қа­ру­­шы органдарға жердің қор­­­ғалуы мен пайдаланылуын бақылау мекемесіне хат жаздық. Атбасар ауданын­да ар­найы жиын өткіз­дік, – дей­ді облыстық орман ша­руа­шы­лығы және жануар­лар әле­мі аумақтық инс­пек­ция бас­шысы Лашынтай Дүй­се­нов.

Жанайқайын жеткізген хат жазылуы жазылған. Бірақ әзірге күрмеуі қиын мәселенің мә­ні­сіне тереңдеп барып, жағ­дай­ды жақсартатын іс-шара қа­былданбай отыр. Тиісті мекеме басшыларының пікі­рінше, ор қазған ойсыз шаруа мәсе­ле­сін шешу бұлардың құ­зы­рына кір­мейді екен.

Міне, осылайша киікке байланысты кикілжің шеші­мін тап­пай, сыздауықша сыз­дап тұр. Әрине, табиғат жа­нашырлары өз пікірін біл­діруі мүмкін. Біз ел ырысы – егіннің ысырап болғанын қаламаймыз. Жазық­сыз жа­нуарлардың жағдайына да көңіл аударған дұрыс. Қалай болған күнде де...

Ақмола облысы