Пирамида жасаушылар өз схемаларына мүмкіндігінше көп адамды тарту үшін ойын-сауық форматын қолдана бастады. Олар экономикалық немесе инвестициялық онлайн-ойындарды ойлап тапты, онда ойыншылар жоғары кіріс тауып, содан кейін өз қаражаттарын ала алады-мыс. Бұл – виртуалды тауарларды: құстар, жануарлар, жылжымайтын мүлік немесе басқа активті нақты ақшаға немесе криптовалютаға сатып алуға, инвестициялауға және пайда табуға болатын онлайн-ойындар. Мұндай ойындарды жасаушылар бонустар немесе басқа сыйақы бере отырып, пайдаланушыларды жаңа қатысушыларды әкелуге шақырады.
Fingramota-ның хабарлауынша, мұндай ойынның танымал мысалдарының бірі – «Көңілді балықшылар». Онлайн-ойын сайтында бұл жоба «Кем дегенде сіздің қаржылық жағдайыңызды жақсарту үшін жасалған» деп жазылған. Ол үшін ойынға қатысушылар балықшыларды сатып алуы керек – ойында олардың тоғызы бар. Олардың жарамдылық мерзімі әртүрлі – 20-дан 100 күнге дейін және олар әртүрлі кіріс әкеледі. Балықшылар күн сайын сатылуға тиіс «балықты» аулайды. Пайдаланушылар жалқау болмауы керек, «пайда» күйіп кетпес үшін ойынға күн сайын кіру керек. Содан кейін, белгілі бір мөлшерде виртуалды ақша жиналған кезде, оларды нақты ақшаға айналдырып, шығарып алуға болады. Әрине, шын мәнінде олай емес.
Ұқсас қағидат бойынша жұмыс істейтін онлайн-жобалардың тағы бірі – «Қараңғы ойын». Оны жасаушылар күніне 70%-ға дейін, ал жаңа ойыншыны тартқаны үшін – виртуалды депозитке 20% пайда табуға уәде береді. Танымал «Ферма» ойыны негізінде құрылған «Ақша фермасы» және басқалары да осыған ұқсайды.
«Ақша табуды» бастау үшін ойыншылар сайтта өз деректерін қалдырып, онлайн-ойынға тіркеліп, пайдаланушының келісімін қабылдауы керек, осылайша ресурсқа жеке деректерді өңдеуге келісім беруі керек. Кейбір компаниялар пайдаланушының келісімінде, кейде ұсақ қаріптермен қайтаруға мүлдем кепілдік жоқ екенін көрсетеді. Мысалы, «Бай құстар» ойынының сипаттамасында «Ұйымдастырушы сізге ойын ішінара қаржы пирамидасының қағидаттарына негізделгенін ескертеді және кез келген уақытта сіз барлық қаражатыңызды жоғалтуыңыз мүмкін, бұл ретте сайт ұйымдастырушысына ешқандай шағым болмайды!» деп жазылған.
«Көптеген адам бұл ойындарға айтарлықтай мән беріп, олардың айналасында дүрбелең тудырады. Олар егер ойында виртуалды кіріс алсам, нақты шотқа да қаражат түседі деп сенеді. Нәтижесінде, ойын ішіндегі «инвестициялық өнімге» сұраныс арта түседі, бірақ одан тыс жерде ойынға қатысушылар ақшаға немесе криптовалютаға сатып алатын бұл «өнімнің», әдетте, ешқандай құндылығы болмайды. Ақшаның да, жаңа пайдаланушылардың да ағыны тоқтаған кезде, ойын жабылады, салынған қаражатты алу мүмкін емес. Сөйтіп, ойыншы инвесторлар сан соғып қалады. Өкінішке қарай, мұндай алаяқтық схемаларға оқушылар мен студенттер жиі түсіп қалады, олар өздерінің сенгіштігі мен құмарпаздығының салдарынан қаржы пирамидаларына қарсы тұра алмайды», деп жазады Fingramota.
Әрине, мұндай ойынның таза алаяқтық екенін аңғару, білу маңызды. Құқықтық реттеудің жоқтығынан оңай және тез пайда табуға қызықтыратын мұндай ұсыныстар – ақшаны жоғалтудың тікелей жолы болып тұр. Онлайн-ойындардың қаржы пирамидасы екенін мұқият қарап, анықтауға болады. Өйткені ондағы көрсетілген талап бойынша:
ойынға қатысушы олар арқылы ақша табу үшін басқа адамдарды шақыруы керек; Әзірлеуші туралы ақпарат жоқ, сайтта байланыс телефондары мен заңды мекенжайы жазылмаған; Сайттың дизайны нашар, бөлімдердің нақты құрылымы жоқ, есеп айырысу үшін анонимді сервистер қолданылады; Ақшаны «алу» үшін негізінен электронды әмияндар қолданылады; Мұндай пирамидалардың өмірлік циклі қысқа – бірнеше ай. Осылайша, қаржы пирамидасын ұйымдастырушылар құқық қорғау органдарының өздерін анықтау ықтималдығын азайтуға тырысады.Онлайн инвестициялық ойындар түріндегі қаржылық пирамидалардың жаңа түрі Қазақстанда аса кең таралмағанын айта кету керек. Ресейдің Орталық банкі 2021 жылғы күзден бастап қауіпті экономикаларды белсенді түрде анықтай бастады және өз тізіміне қаржы нарығында заңсыз қызмет белгілері бар компанияларды енгізеді. Қазақстанда да жосықсыз қызмет белгілері бар ұйымдардың осыған ұқсас тізімі жүргізіледі, оны азаматтардың өтініштері негізінде Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі жаңартып отырады. Қазіргі уақытта тізімге қызметі қаржылық лицензиялау мен реттеу өлшемінен тыс орналасқан және қаржы реттеушінің интернет-ресурсында және Fingramota.kz оқыту сайтында жарияланған 154 субъект кіреді.
Қаржы пирамидаларын анықтау бойынша алдын алу шаралары шеңберінде мемлекеттік органдар 2022 жылдың бірінші жартыжылдығында 3 мыңнан астам сайтты бұғаттап, 44 қылмыстық іс қозғалды.