Риэлторға сенуге бола ма?

Себебі сол, бір үйге келін, бала-шағасымен тығылған ел шаңырағының тар екенін, тозғанын көрді, отбасындағы басқа да жағдайлар әсер етті. Одан бері де айналамыздағы елдердегі қақтығыс, Түркия мен Сирия мемлекеттеріндегі алапат зілзала жұрттың бір бөлігін жер үйлерге қашырып отыр. Бұған қоса қашанда өз қолымен үй салып, ағаш отырғызуды армандайтындар да жеткілікті. Сонымен алдағы уақытта тұрғын үй нарығындағы баға қандай болмақ?

Бұл ретте Қазақстан Біріккен риэлторлар қауымдастығы президентінің кеңесшісі Нина Лукьяненко «сұр» риэлторларды нағыз риэлторлардан қалай ажыратуға болатынын және тұрғын үй сатып алудың жай-жапсары туралы кеңінен айтып берді. 

«Қазір жылжымайтын мүлік нарығы­ның 80%-ы ипотекалық несие тарту арқылы жүзеге асатынын білесіздер. Сон­дықтан алдымен мемлекеттік жинақ­тау жүйесіне назар аударуға кеңес берер едім. Пәтерлер қымбаттады десек те, әсіресе қазіргідей құлдырап бара жатқан нарықта жолын тауып сатып алуға болады. Әрине, бұл ешкімге құпия болмай қалды, жақын арада тоқырау күтіп тұрғанын болжап айтқанмын. Біз қазір бағаның түскенін көріп отырмыз», деді Н.Лукьяненко.

Сарапшы қаражаты барлар мен пәтер сатып алғысы келетіндерге дәл қазір нарықты бақылап отыруды, сондай-ақ жаңа ғимараттарға қатысты пайдалы кеңес бере келе: «Құрылыс салушылар келісімшарттардың, құжаттардың бәрі де дұрыс деп жатады. Шындығында олай емес. Бағаның нақты түскенін байқаған кезде жарнамалық ұсыныстардың саны мен көлемін бақылаймыз. Бірнеше құрылыс салушы шілде айының басында акциялар жариялап, түнгі жеңілдіктер жасады. Мұны бағаның төмендегені деп айтпағанда, енді қалай атаймыз?» дейді.

Риэлтор бүгінгі таңда тұрғын үй сала­тын компаниялардың көпшілігі банк­термен бірлесе отырып, бастапқы жарнаны 10% етіп, жеке бағдарлама жасап жатқанын еске сала кетті. Ал енді бірқатар құрылыс компаниялары бөліп төлеуді ұсынады. Егер бұрын бөліп төлеу құрылыс аяқталғанға дейін ұсынылса, қазір 40 айға дейін беріледі.

Сонымен қатар Н.Лукьяненко бүгін­де халықтың барлық санатының мүм­кіншілігі ескерілген ипотека түрі көп екенін айтқанымен, оны да жақсылап зерттеп алу қажеттігін атады.

«Қазір тұрғын үй нарығында сұра­ныс­тың көптігінен бағаның кері кеткені байқалады. Тұрғын үй нарығын келешекте не күтіп тұрғанын ұзақ мерзіммен болжайтын болсақ, табиғи өсім, көші-қон легі, инфляция өсіп жатқандықтан, меніңше алдағы 3-5 жылда пәтерлердің бағасы әлі де көтеріледі», дейді спикер.

Жылда жаңа оқу жылы басталғанда жатақхана жетпей қалған студенттер арасында ескі мәселе бой көтереді. Яғни пәтерлерді жалға беру нарығындағы алаяқтардан қалай сақтануға болады?

«Біз нарықтық экономикада талай­дан бері өмір сүріп келеміз және баға­лар ұсыныс пен төлемге қабілетті сұра­ныс­тың әсерінен қалыптасатынын бәрі жақсы түсінеді. Қазір байқалып отыр­ған жағдай, әрине, пәтерлерді жалға алуға сұраныс артып келеді. Бұл – объек­­тивті, маусымдық және жыл сайын қай­таланатын үрдіс. Бір жағынан бұл – бірқатар ЖОО өз студенттерін кампус, жатақхана, яки басқа да тұрақпен қамтамасыз ете алмауына байланысты туындайтын жағдай. Бағалар жақын арада шартты түрде 10-15%-ға көтеріледі. Тамыз айында көтерілген баға қазан айында кенеттен төмендейді деуге де болмайды. Себебі студенттер кем дегенде мамыр айына дейін тұрақты болады. Олар қазір пәтерлерді ай сайын жалға алмайды», дейді сарапшы.

Айналып келгенде пәтер жалдаушы­лардың тұрғын үй нарығында алаяқтыққа тап болатын кездері аз емес. Осындай келеңсіз оқиғалардың алдын алу үшін риэл­торлар қауымдастығының өкілі тұр­ғын үйдің ғана емес, меншік иесінің де құ­жаттарымен мұқият танысуға кеңес берді.

Біраз адам қаражатын үнемдеу мақса­тында делдал көмегіне жүгінгісі келмей, бірақ нәтижесінде «сұр» риэлторларға тап болатыны туралы сөз қозғаған Н.Лукьяненко: «Ең алдымен, жылжымайтын мүлікпен танысып, үйді барып көріп, қандай да бір келіссөздер жүргізген кезде, бұл депозит немесе жалдау шарты болсын, сіз кіммен келіссөз жүргізіп жатқаныңызды білуіңіз керек. Кез келген келісімшарт, мейлі ол депозит болсын, мейлі жалдау шарты болсын, ол меншік иесінің өзімен жасалуы керек. Жалға алушылар мен сатып алушылар пәтер құжаттарын сұрап қана қояды, жеке куәлікті сұрамайды. Бұл – үлкен қателік. Пәтер құжаттарын тексеру сол пәтер иесінің жеке куәлігінен басталатынын түсінген абзал. Адамдардың көпшілігі бұл жайтты ескермейді. Екін­шіден, кез келген келісім жазбаша түрде болуы керек. Сіз келіскен жағдайды нақты талқылауыңыз керек. Кез келген келісімшартты жазбаша түрде жасауға болады. Егер құжатқа екі тарап қол қойса, онда бұл толық заңдық күшіне мінеді. Нотариалды куәландырылған келісімшарттың ғана негізі болуы мүмкін деп ойлау – қате түсінік. Жылжымайтын мүлік саласындағы келісім жазбаша түрде жасалуы керек», дейді.

Оның айтуынша, жалға алушылардың үлкен қателігі – риэлтордың қызметінен ақша үнемдегісі келетіні, олар төмен бағадағы хабарландыруларға сеніп, пәтер иесіне тікелей шығып, ақпараттық қызмет көрсететін компаниямен шарт жасай отырып, 10, 15 немесе 20 мың теңге алдын ала төлемін қалдырып кете­ді. Шарт бойынша оларға пәтер жалға беретін иелерінің нөмірін беру уәде етіледі. Сондықтан риэлторлық қызмет көрсету шарттарын мұқият оқып шығу қажет. Шындығына келгенде, сіз тек пәтер иелерінің телефон нөмірін сатып алдыңыз, пәтердің өзін емес және де пәтер жалдау шарты жасалмады. Бұл ақшаны қайтару мүмкін емес, өйткені компания сізбен ақпараттық қызмет көрсету туралы ғана шарт жасасады.

Өз кезегінде Қазақстанның өзін-өзі реттейтін риэлторлар қауымдастығының мүшесі Орынбасар Сатаев қауымдастық сайтында сенімді риэлторлар мен компанияларды табуға болатынын атап өтті.

«Алаяқтық жағдайында, егер жалға алушы қауымдастыққа мүше компа­ния­лардың құрбаны болса, біз ішкі қызметтік тексеру жүргіземіз. Болған жағ­дайды, екі тарапты да талдап, тексе­реміз. Бұл уақытқа дейін бізде ондай оқиғалар тіркелген жоқ. Жалпы, қауым­дастыққа мүше болудың өз шарттары және де барлық серіктес компания жұмыс барысында қолданатын өз кодексі бар. Басқа жағдайда алаяқтық құрбаны сотқа жүгінуі керек. Астана мен Алматы сияқты ірі қалаларда алаяқтарға тап болмас үшін біздің қауымдастықтың сайтына кіріп, тексерілген компаниялар мен агенттіктердің тізімімен танысуға болады», дейді О.Сатаев.

Сондай-ақ ол алаяқтар үйді жалға алуға деген сұраныстың төмен, тіпті тапшы болған кезінде де айласын іске асыра алатынын айтады.

«Хабарландыру сайттарында аудандар бойынша төмен және жоғары бағадағы пәтерлерді табуға болады. Кей хабарландырулар бағаны ең төменгі бағадан 25-30% төмен көрсетеді, демек оған барлығы хабарласып, тез жал­ға алуды ойлайды. Алаяқтардың мақсаты – жалға алушыны асықтыру, өйткені төмен бағаны көріп, көбі жылжымайтын мүлікті иемденуге асығады да, жеме-жемге келгенде алаяқтар айласын асырып кетеді. Осылайша, көп жағдайда алаяқтар келісімшартсыз біреудің меншігіндегі пәтерді жалға өткізеді», деді спикер.

Әрине, жазбаша келісімшарттың болуы екі тарапты да қорғайды. Мысалы, жалға алушының кінәсінен пәтер ішінде апатты жағдайлар орын алып немесе өрт тұтануы мүмкін. Сол сияқты үй иесі де ай сайын пәтер жалдау ақысын көтеруге жол бермеу үшін жалдау шартында осыны әу бастан талқылау керек.

Сарапшылар тұрғын үй иелерінің студенттерді кіргізгісі келе бермейтінін растап: «Бұл – факт. Меншік иелері үшін жалға беру табыс болып табылатын­дықтан, «жалқау бизнес» деп аталады. Негізінен бүкіл әлемдегі меншік иелері төлем қабілеті бар адамдарға өз мүліктерін жалға беруді қалайды. Оның үстіне студенттердің белгіленген шарттарды орындамайтын жағдайлары жиі кездеседі. Олар екі адам тұруға уәде бергенімен, бірақ бес-алты адам қонақтап, түнімен думандатып жататыны жасырын емес Мұндай жағдайда студенттер ортақ баспана тауып алып жатады», дейді.

Кәсіпқой риэлторлар алданып қал­ған ақшалы жалға алушылардың да қауым­дастыққа жиі жүгінетінін хабарлады. Мұндайда оқиғаның қалай өрбігеніне байланысты мамандар жәбірленуші мен жалға беруші өзара жасаған қыз­мет көрсету шарттарымен танысып, адво­каттарға жібереді.

«Өкінішке қарай, көп жағдайда бізге компанияның қызмет көрсету шарты­мен таныспаған адамдар жүгінеді. Қазір өте кең таралған схема – бұл ақпа­рат­тық қызметтерді көрсету туралы шарт жасалғанда, яғни келісімнің мәні ком­панияның әлеуетті жалға берушілердің телефон нөмірлерін беруі. Жоғарыда атап өткендей, әлеуетті жалға алушы телефон нөмірлері үшін төлейді, шындап келгенде ол телефондар жауап бермейді, яки ондай нөмір жоқ болып шығады, тіпті ол пәтердің ешқашан жалға берілмегенін түсінеді.

Оған қоса спикерлер жылда жылжымайтын мүлікті жалға алған кезде неге кепілдік депозиті жиі алынатынын түсіндірді. Бұл жалпы әлем қабылдаған тәжірибе екен.

АЛМАТЫ