Заман озған сайын адам тәні тоза беретіні ақиқат. Әйткенмен адам баласының басқа жаратылыстан ерекшелігі сол, қай қиындыққа да қол қусырып қалмаған. Күллі тарихы күреске толы. Тағдырдың сызығы таусылғанша өмірді мәнді де мағыналы, саулықта сүрудің сан қилы соқпағын саралап келеді. Осының бір айғағы – геронтология ғылымы.
Геронтологияның қазіргі кездегі негізгі міндеттеріне адамды кәрілікке дайындау, егде тартқан адамдар мен қарттардың белсенді әрі толық өмір сүру дағдыларын зерттеуден басталады. Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігінде: «Геронтология (грекше geron және logos – ілім) – адамның және жануарлар организмінің қартаю заңдылықтарын зерттейтін ғылым. Егде тартқан және қартайған адамдардың ауруларын клиникалық медицинаның гериатрия (грекше geron және іatreіа – емдеу) деп аталатын бөлімі зерттейді. ХХ ғасырдың 30-40-жылдары Қазақстанда қариялар мен мүгедектер үйі, геронтологиялық және гериатриялық кабинеттер (Алматы, Қарағанды, т.б.), ауруханаларда гериатриялық бөлімдер ашылды, жүйелі зерттеулер жүргізіле бастады», деген анықтама беріліпті.
Бұл зерттеулердің нәтижесінде қартаюдың әлеуметтік себептері мен клиникалық белгілері анықталды. Яғни адам жасының ұлғаюына байланысты жүрек пен қан тамырларында пайда болатын өзгерістер зерттеліп, егде тартқан адамдардың әдетте байқалмайтын ақауларына сипаттама берілді. Егде жастағы адамдардың психикасы мен мінез-құлық ерекшеліктерін, жас психологиясының бір саласын геронтологиялық психология зерттейді. Бұл – геронтология ғылымы туралы қысқаша ғана аңдатпа. Әйтпесе мұның басқа да функциялары көп екені түсінікті.
Геронтология мәселелері бойынша Денсаулық сақтау министрі Ажар Ғинаятқа сауал жолдаған едік. Бас дәрігердің айтуынша, елімізде бүкіл әлем бойынша халықтың қартаю үдерісі артып бара жатқандықтан, геронтология мәселесі маңызды болып отыр.
«Денсаулық сақтау министрлігінің еліміздегі геронтологиялық қызметті жетілдіру жөніндегі 2021-2023 жылдарға арналған осыған сай әзірленіп, бекітілген. Соған сай геронтология кабинеттері ашылды. Егде жастағы адамдарға гериатрия дәрігерлері медициналық көмек көрсетеді», дейді А.Ғинаят.
Министрліктің мәліметіне сүйенсек, биылғы есеп бойынша елімізде медициналық мекемелердің жанынан құрылған 127 гериатрия кабинеті жұмыс істейді. Мәселен, Астана қаласында – 15, Алматы қаласында – 39, Ақтөбе облысында – 1, ШҚО-да – 5, Жамбыл облысында – 19, БҚО – 7, Маңғыстау облысында – 17, Павлодар облысында – 4, Түркістан облысында 20 гериатрия кабинеті бар. Ресми деректерге қарап отырсақ, кейбір өңірде өте аз, тіпті кейбір жерлерде әлі де жеткіліксіз екені байқалады.
«Сонымен қатар Бірыңғай ұлттық денсаулық сақтау жүйесі шеңберінде еркін таңдау қағидаты бойынша қарт адамдар кез келген республикалық медициналық ұйымда жоғары мамандандырылған медициналық көмек ала алады. Егде жастағы адамдарға дәрі-дәрмектерге, жол жүруге, санаторий-курорттық емдеуге жеңілдіктер қарастырылған. Қарт адамдардың нысаналы топтарына кездесетін қан айналымы жүйесінің аурулары, қант диабеті, глаукома, сүт безі, жатыр мойны обыры, тоқ ішек және тік ішек обырын анықтауға бағытталған Ұлттық скринингтік бағдарлама іске асырылып жатыр. 2011 жылдан бастап еліміздің барлық емханасында медициналық, әлеуметтік көмек көрсетуді және барынша назар аударуды талап ететін созылмалы аурулардан зардап шегетін науқастарға көмек көрсететін әлеуметтік қызметкерлер мен психологтер қарастырылған», дейді министр.
Елімізде әр жылдарға арналған денсаулыққа қатысты мемлекеттік бағдарламасында қарт кісілерге қамқорлық жасау мен олардың қажеттіліктеріне айрықша көңіл бөлінген. Оның айқын бір куәсі егде кісілерге арналған Геронтология орталықтарының жұмысын айрықша айтуға болады. Мәселен, мамандардың айтуынша, мұндай орталықтарда қарияларды әлеуметтік қолдаудың оң факторы ретінде қарастырылатын өркениетті елдердің озық тәжірибесі қолданылады. Осы ретте жыл басында ашылған елордадағы №5 қалалық емханадағы геронтология кабинетін сөз етпекпіз. Аталған емханаға тіркелген зейнеткерлер үшін сырқаттың алдын алу, диагностика жасау, емдеу бойынша мол мүмкіндік ашылып отыр. Геронтология кабинетінің жұмысын қарттарды қабылдайтын біліктілігі жоғары геронтолог дәрігерлер жүргізеді.
– Біз үшін ең бастысы – сырқаттың алдын алу, бүкіл емхананың жұмысын оңтайлы ұйымдастыру. Дәрігерлер дәрі-дәрмек терапиясын, оңалту жұмыстарын, психотерапиялық қолдауды қолға алады. Маманның басты міндеті – қарттарды емдеу ғана емес, олардың белсенділігін арттыруға көмектесу. Геронтологке 65 жастан бастап, жылына кемінде бір рет профилактикалық тексеру және кеңес алу үшін келуге болады. Сондай-ақ есте сақтау қабілетінің жоғалуы, депрессия, жүрек соғысының нашарлауы, қан қысымының көтерілуі және басқа да көптеген сырқат белгісі пайда болған жағдайда қаралуға болады, – деді емхана директоры Алтыншаш Табылдина.
Оның айтуынша, емханаға 6,5 мың қала тұрғыны тіркелген. Мұнда күндізгі стационар орналасқан, амбулаториялық емдеу жүргізіледі. Бір сөзбен айтқанда, науқастардың толық сауығуына барлық жағдай жасалған.
«Геронтология кабинетін ашудағы негізгі мақсаттың бірі – кексе кісілердің жай-күйін кешенді гериатриялық қадағалау. Оған көппрофильді диагностикалық жұмыстар жатады. Кешенді гериатриялық бағалауға дәрігер-гериатр, кардиолог, невролог, психолог, әлеуметтік қызметкер, клиникалық фармаколог қатысады. Орталықта мамандар емделушінің физикалық және функционалдық жай-күйін, оның жадын, эмоционалдық жағдайын, дәрілік терапияның қауіпсіздігін қадағалайды. Бұған қоса тамақтану бойынша кеңес береді, емдік-физикалық жаттығулар, күту мен сауықтырудың жеке жоспарын әзірлейді», дейді геронтолог мамандар.
Қалалық Ардагерлер кеңесі медиатобының мүшесі Раиса Ағыбаеваның айтуынша, геронтологиялық кабинеттердің қариялар үшін маңызы ерекше.
«Геронтолог дәрігердің қабылдауында болған зейнеткерлер бүгінгі медицинаның жаңа жетістіктері мен жайлылықты сезініп жатыр. Бүгінде геронтология кабинеттері №7, 8, 10 емханаларда бар. Елордалық егде кісілер үшін геронтология кабинеттерінің маңызы ерекше. Өйткені олардың денсаулығы мен өмірге деген белсенділігін арттырады», дейді Р.Ағыбаева.
Өз заманында өмірдің ащысы мен тұщысын бірге татысқан қариялар қатарластарына қамқорлық көрсетуді бүгінгі жас ұрпаққа өсиетімен ғана емес, өнегесімен де көрсетіп жүргені анық. Соның айқын бір куәсі – еліміздегі әртүрлі егде адамның берекелі ұйымдары деуге болады.
Қорыта келгенде, әрине, қарттықтың емі жоқ. Алайда адам баласының өлшеулі өмірінде саламатты өмір сүруіне жағдай туғызу – қоғам мен мемлекеттің және адамның өз міндеті. «Қартайсаң да қарт бабаңды сыйлай біл, күндердің күні болғанда кімдер де кімнің дейсің белі бүгілмес» деп Бұқар бабамыз айтқандай, қарияларға деген қамқорлық қашанда қоғам назарында болуы ләзім. Сақал мен самайға ақ түссе де, көңілге дақ түспеуге тиіс.