Балаларға арналған контент қалай талданады?

Мысалы, АҚШ-та 8 жасқа толмаған балалардың медиа тұтынуын зерттейтін «Common Sense» санағы бар. Жоба аме­ри­калық балаларға медианың әсерін анықтау мақсатында жүр­гізіледі. Ал Оңтүстік Корея­да мек­теп жасына дейінгі бала­лар­дың цифрлы медианы тұты­ну тенденцияларын талдау нәти­желері бойынша арнайы зерт­те­уі бар. Бұл талдамада бала­лар­дың медиа құрылғыларын қолдануының уақыт жиілігіне және жыныстық ерекшеліктеріне баса назар аударылады. Зерттеу нәтижелеріне сүйенсек, Кореяда мектеп жасына дейінгі балалар ара­сында мультимедиялық құ­рыл­ғыларды пайдаланудың өсу тенденциясы байқалды.

Балалардың медиа тұтынуын зерттеуді еліміз де қолға алды. 2021 жылы осы саланы зерде­леу­дегі алғашқы кешенді жоба­ның «Балалар және медиа­тұ­тыну-2021» зерттеуінің нәти­же­сінде балалардың интернет, теледидар және әдебиеттегі кон­тент­ке деген қызығушылығы тура­лы сұрақтарға жауап алынып, оларды жас ерекшеліктері, сон­дай-ақ әлеуметтік медиа мен мес­сенджерлерде өткізген уақыт талданған.

Балалар тақырыбындағы әлем­­­дегі іргелі зерттеулердің бірі – бри­­­тандық «Ofcom» (Office of Communications) медиареттеушісі жыл сайын жүргізетін «Балалар мен ата-аналар: медианы пайда­лан­уы және оған деген көзқарас туралы есеп». Зерттеу әдіснамасы интернетте отыратын балалардың әдеттерін, медиа сауатын; осы тақы­рыптарға қатысты ата-ана­лар­дың ойын анықтайтын үш онлайн сауалдаманы қамтыды.

Осы зерттеудің 2022 жылғы қорытындыларының бірі ұялы телефон мен планшет – 3 пен 17 жас аралығындағы балалар арасында ең көп қолданылатын (10 баланың 7-еуі) құрылғы екені анықталды. Дегенмен жасқа бай­ланысты айырмашылықтар бай­қалады: 12 жасқа дейінгі бала­лар планшетті жиі қолданады (шамамен 10 баланың 8-і), ал 12 мен 17 жас аралығындағы бала­лар­дың көбі (10 баланың 9-ы) интернетке қосылу үшін ұялы теле­фонды пайдаланады.

Бейнехостинг платфор­ма­ларын пайдалану 3 пен 17 жас аралы­ғындағы (95%) бала­лар­дың арасында кең тарал­ған. Олар контентті қарау үшін бейне­хос­тингті жиі пайдалан­ға­ны­мен, өз­дері түсірген бейнелерді жария­лай­тындар үлесі әлдеқайда аз.

Балалардың жиі жасайтын онлайн әрекеттердің бірі (3 пен 17 жас аралығындағы 8/10-і) – ха­бар­лама жіберу немесе бейне­дауыс­тық қоңыраулар шалу үшін мес­сенджерді пайдалану. Бала­лар­дың жасы ұлғайған сайын олардың қолдану көрсеткіштері де артты. Стримге арналған қол­данбалар мен сайттарды пайда­лану – ересек топтар арасында әлеу­­­меттік медианы пайдалану сияқ­ты жоғары болмаса да, кіш­кен­­тай балаларға қарағанда бір­шама жоғары зерттеу қорытын­ды­ларының бірі.

Балалардың медианы тұтынуы туралы әлемдік зерттеулер негі­зінен бірдей тақырыпты, мақсат­тар мен міндеттерді қамтиды, сондықтан олар бір-бірімен жиі қиылысады. Сондай-ақ шолуда қарастырылған барлық зерттеудің арасында ұқсастықтар бар екенін байқауға болады. Атап өтсек, зерттеу әдісі, зерттеу нысаны, ата-аналарды зерттеуге қосу.

АҚШ, Ұлыбритания, Оңтүс­тік Корея және Қырғыз Респуб­ли­ка­сында жүргі­зілген зерттеулер COVID-19 пандемиясының әсе­рінен балалар арасында ақпа­рат­тық коммуникациялық тех­но­логияларды (АКТ) пайда­ланудың өзгеру динамикасын көр­сетеді. АҚШ пен Ұлы­бри­танияда жүргізілген зерт­теу­лер балалар арасында медиа­тұтыну­дың өзгергенін аңғар­та­ды. Корея мен Қырғыз Рес­пуб­­ликасында жүргізілген зерт­теулер балалар арасында элек­тронды құрылғылар мен медиа­тұтынудың паттерндарын тал­дау­ға бағытталған.

Пандемияға байланысты ен­гі­зілген шектеу шаралары Қа­зақ­станда да ақпараттық тех­нологияларды және медиа өнім­дерді тұтынуда өзгерістер алып келді. Алдыңғы жылдармен са­лыстырғанда 2020 жылы ком­муникация құрылғыларын пай­даланатын балалардың үлесі айтарлықтай өсті. Бұл Қазақстанда әлемдік тәжірибедегідей, балалар арасында АКТ пайдалану­шы­лар­дың деңгейі күрт өскенін аңғартады. Статистикалық дерек­тер­ден балалардың цифрлы құрылғыларды пайдалануында жаңа тенденциялардың бар екенін аңғаруға болады. Алайда сандық деректер цифрлы құрыл­ғы­лар мен мультимедиялық контентті тұтынудың сапасы мен моти­ва­ция­сы туралы ақпарат бермейді.

Айзат СЕРҒАЗЫ,

Қазақстан қоғамдық даму институтының сарапшысы